Birginiak
| Polysticta stelleri[1] | |||
| (Pallas, 1769) | |||
 Samiec w szacie godowej | |||
 Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
birginiak | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym zimowiska prawdopodobnie wymarł | |||
Birginiak[6], kaczka srokata, kaczka pstrokata[4] (Polysticta stelleri) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). W sezonie lęgowym zamieszkuje północną Syberię i Alaskę; sporadycznie zalatuje do Polski. Jest narażony na wyginięcie.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1769 roku Peter Simon Pallas, nadając mu nazwę Anas stelleri. Jako miejsce typowe wskazał Kamczatkę[4][7].
Birginiak jest jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju Polysticta[6][8]. Nie wyróżnia się podgatunków[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Wygląd
- Samiec w szacie godowej ma głowę i szyję białe, u dołu szyi czarna obroża, od której w linii pośrodkowej biegnie pas do żuchwy. Kantarek i tył głowy zielony. Grzbiet biały z czarnym pasem pośrodku, ciągnącym się od obroży do czarnych ogona i pokrywy ogonowej. Części proksymalne wierzchu skrzydeł białe, dystalne czarne, lusterko niebieskie z białym obwiedzeniem. Boki i brzuch rdzawe. Na bokach parzysta czarna, okrągła plama. Dziób i nogi szare. Samica i młode ciemnobrązowe z delikatnym ciemnym deseniem, lusterko niebieskie z białym obramowaniem. Samiec w upierzeniu spoczynkowym mniej kontrastowy i jaśniejszy. Młode podobne do samicy.
- Wymiary średnie[9][10]
- długość ciała ok. 45–50 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 70–75 cm
masa ciała ok. 500–1000 g
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
W sezonie lęgowym Syberia od półwyspu Jamał na wschód po Półwysep Czukocki oraz Alaska; być może także Wyspa Świętego Wawrzyńca i Nunivak na Morzu Beringa[11]. Bardzo nielicznie gnieździ się na północnych wybrzeżach europejskiej części Rosji, a także skrajnie północnej Norwegii[11]. Zimuje u brzegów wysp w południowej części Morza Beringa (Aleuty i Wyspy Komandorskie), u południowo-zachodnich wybrzeży Alaski oraz na sąsiednim archipelagu Kodiak, na południowo-wschodnim wybrzeżu Kamczatki, na Wyspach Kurylskich, nielicznie u północnych wybrzeży Japonii; zachodnia, mniej liczna część populacji zimuje w Europie – na północnych brzegach Półwyspu Skandynawskiego i Kolskiego oraz na Bałtyku[5][11]. Sporadycznie zimuje na zachodnim wybrzeżu Kanady.
Do Polski sporadycznie zalatuje. Do 2016 roku odnotowano 101 stwierdzeń, łącznie obserwowano 236 osobników[12].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
- Biotop
- Niewielkie jeziora w pobliżu morskiego brzegu w strefie tundry. Zimuje na morskim wybrzeżu.
- Gniazdo
- Na lądzie w pobliżu wody.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w lipcu – czerwcu 5 do 10 jaj w kolorze od bladożółtego po oliwkowozielonkawy, o średnich wymiarach 59×41 mm i średniej masie 58 g.
- Wysiadywanie, pisklęta
- Jaja wysiadywane są przez okres około 26 dni przez samicę. Pisklęta usamodzielniają się po około 44–45 dniach.
- Pożywienie
- Głównie drobne bezkręgowce, a zwłaszcza larwy owadów, mięczaki i skorupiaki; także drobne ryby[11].
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii VU (narażony na wyginięcie). Liczebność światowej populacji szacuje się na około 130–150 tysięcy osobników. W 2015 roku organizacja BirdLife International szacowała liczebność europejskiej populacji lęgowej na 5–50 par. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[5].
W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[13].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Polysticta stelleri, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Polysticta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-25] (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 621.
- ↑ a b c d Denis Lepage: Birginiak (Polysticta stelleri) (Pallas, 1769). Avibase. [dostęp 2019-09-27].
- ↑ a b c Polysticta stelleri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].
- ↑ P.S. Pallas, Spicilegia zoologica, t. 1 fasc.6, Berlin 1769, s. 35–36 (łac.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
- ↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 49.
- ↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 84.
- ↑ a b c d L.H. Fredrickson: Steller's Eider (Polysticta stelleri), version 1.0. [w:] Birds of the World (red. S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-02-13]. (ang.).
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 33. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2016. „Ornis Polonica”. 58, s. 83–116, 2017.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).