Promieniak wilgociomierz
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
promieniak wilgociomierz |
| Nazwa systematyczna | |
| Astraeus hygrometricus (Pers.) Morgan J. Cincinnati Soc. Nat. Hist. 12: 20 (1889) | |
Promieniak wilgociomierz (Astraeus hygrometricus (Pers.) Morgan) – gatunek grzybów z rodziny Diplocystidiaceae[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Astraeus, Diplocystidiaceae, Boletales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1801 r. Christian Hendrik Persoon nadając mu nazwę Geastrum hygrometricum. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1889 r. Andrew Price Morgan, przenosząc go do rodzaju Astraeus[1].
- Astraeus hygrometricus f. decaryi (Pat.) Pat. 1928
- Astraeus hygrometricus f. ferrugineus V.J. Staněk 1958
- Astraeus stellatus (Scop.) E. Fisch. 1900
- Geastrum decaryi Pat.
- Geastrum hygrometricum Pers. 1801
- Geastrum hygrometricum ß anglicum Pers. 1801
- Geastrum stellatum (Scop.) Wettst. 1885
- Geastrum vulgaris Corda 1842
- Lycoperdon stellatus Scop. 1772
Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1983 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: promieniak gwiaździsty i astreusz wilgociomierz[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Młode owocniki częściowo zagłębione w ziemi. Mają kształt od jajowatego do kulistego. Podczas dojrzewania ich egzoperydium promieniście pęka na kilka do kilkunastu ramion. Podczas wilgotnej pogody rozchylają się one na zewnątrz i wówczas owocnik osiąga średnicę 3–6 cm i odsłania się kuliste endoperydium o średnicy do 2 cm. Podczas suchej pogody ramiona zwijają się ponownie zakrywając endoperydium. Egzoperydium składa się z kilku warstw. Warstwa zewnętrzna jest szarobrązowa, wewnętrzna mas barwę od beżowej do jasnobrązowej i jest popękana na poletka. W młodych owocnikach endoperydium ma brązową, siateczkowato-włókienkowatą powierzchnię, w starszych szarobrązową i gładką. Perystom okrągły o postrzępionej krawędzi. Gleba czekoladowobrązowa, pylista[4].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki brązowe, duże, kuliste, o średnicy 8–10 µm, na obwodzie gęsto pokryte brodawkowatymi kolcami o długości około 1 µm[5]. Nibywłośnia żółta i rozgałęziona[4].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach[6]. W piśmiennictwie naukowym na terenie Polski do 2020 r. podano 12 stanowisk dawnych, 12 współczesnych i 15 wątpliwych[4]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów[7]. W latach 1995–2004 objęty był ochroną częściową, a od roku 2004 – ochroną ścisłą grzybów[8]. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest zaliczony do kategorii gatunków wymierających (E)[9]. Znajduje się na czerwonych listach gatunków zagrożonych także w Czechach, Niemczech, Anglii, Holandii[3].
Naziemny grzyb ektomykoryzowy żyjący w symbiozie z wieloma gatunkami drzew. Występuje w nasłonecznionych i suchych miejscach, głównie na piaszczystych przydrożach, na obrzeżach liściastych lasów, w świetlistych lasach sosnowych, dąbrowach, ciepłolubnych zaroślach. Owocniki wyrastają pojedynczo lub w grupach, zazwyczaj od lipca do września. Mogą przetrwać nawet rok[4].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Może być mylony z niektórymi gatunkami gwiazdoszy (Geastrum)[10]. Własności higrofaniczne wykazują także gwiazdosz kwiatuszkowaty Geastrum floriforme i gwiazdosz brodawkowy Geastrum corollinum. Promieniak wilgociomierz dróżnia się jednak od nich egzoperydium: jego wewnętrzna warstwa jest popękana na poletka, dużo grubsza i skórzasta. Ma też dużo większe zarodniki[4].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Owocniki Astraeus hygrometricus -
-
-
-
-
-
-
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online], Indexfungorum.org [dostęp 2013-03-05] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online], Speciesfungorum.org [dostęp 2013-04-15] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e Anna Kujawa, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, Izabela L. Kałucka (red.), Grzyby chronione Polski. Rozmieszczenie, zagrożenia, rekomendacje ochronne, Poznań: Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk, 2020, ISBN 978-83-938379-8-4.
- ↑ Astraeus hygrometricus [online], MushroomExpert.Com [dostęp 2020-03-03] (ang.).
- ↑ Mapa występowania promieniaka wilgociomierza na świecie [online] [dostęp 2015-06-22].
- ↑ Aktualne stanowiska promieniaka wilgociomierza w Polsce [online] [dostęp 2021-11-27].
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.