Pustułeczka
| Falco naumanni[1] | |||
| Fleischer, 1818 | |||
 Samiec (po prawej) oraz dwie samice | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
pustułeczka | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 letnie lęgowiska siedliska całoroczne zimowiska | |||
Pustułeczka[4], sokół pustułeczka, dzwonniczek pustułeczka, białoszpon (Falco naumanni) – gatunek małego ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae). Nie jest zagrożony wyginięciem.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
To gatunek południowy i wędrowny. Zamieszkuje południową część Europy (baseny mórz Śródziemnego, Kaspijskiego i Czarnego), północno-zachodnią Afrykę, Azję Mniejszą i tereny dalej na wschód do Mongolii i północnych Chin. Najliczniejsze europejskie populacje występują w Hiszpanii, Włoszech i Grecji. Zimuje głównie w Afryce Subsaharyjskiej, niewielkie populacje także w północnej Afryce, od Hiszpanii do południowej Turcji, w Azerbejdżanie, Indiach, Mjanmie i południowych Chinach[5][6].
W południowo-wschodniej Polsce dawniej był to ptak sporadycznie lęgowy, obecnie zalatuje tylko wyjątkowo[7], choć spotykany był w całym kraju w maju, czerwcu i wrześniu, październiku. W XX wieku odnotowano już tylko trzy potwierdzone lęgi na terenie kraju, ostatni w 1962 roku na zamku Odrzykoń koło Krosna[8]. Po 1970 roku pustułeczkę obserwowano jedynie 7 razy, ostatnio w sierpniu 2007 roku w Olsztynie Jarotach[9].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Johann Gottlieb Fleischer w 1818 roku, nadając mu nazwę Falco Naumanni[2][10]. Miejsce typowe to południowe Niemcy[2]. Nie wyróżnia się podgatunków[11].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Falco: łac. falco, falconis „sokół”, od flectere „zakrzywić” (aluzja do zakrzywionych szponów) (por. gr. φαλκων phalkōn, φαλκωνος phalkōnos „sokół”)[12].
- naumanni: Johann Friedrich Naumann (1780–1857), niemiecki artysta, ornitolog[13].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała 29–32 cm, rozpiętość skrzydeł 58–73 cm; masa ciała samców 90–172 g, samic 138–208 g[14]. Ubarwienie podobne do pustułki, lecz bardziej intensywne. Znacznie od niej mniejsza i słabsza. Samiec ma jednolicie czerwonordzawy grzbiet i pokrywy skrzydłowe, bez plamek, wąsa oraz rozjaśnienia na policzku. W tylnej części skrzydeł niebieskoszara plama, lotki czarne. Nie ma kreski na policzku. Ogon szary z ciemnym paskiem na końcu, z dłuższymi środkowymi sterówkami. W locie wydaje się być trójkątny. Głowa i kark niebieskoszare. Spód jasnocynamonowy z ciemnymi, rzadko rozłożonymi plamkami. Pierś rudawa z nakrapianiem. Samica nieco większa, ma grzbiet, głowę i pokrywy skrzydłowe rdzawobrązowe z silnym plamkowaniem. Lotki czarne. Ogon rdzawy, ciemno pręgowany. Młode podobne do samic i przypominają pustułki. U obu płci nogi żółte z jasnymi pazurami (u pustułki pazury są czarne).
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Rozległe równiny poprzeplatane kępami starych drzew, stepy, półpustynie, tereny rolnicze, nasłonecznione stoki skalistych wzgórz, wsie i miasta. Są to zatem tereny ciepłe, suche łąki i otwarte, słabo zagospodarowane rolniczo pola, gdzie znajduje się duża ilość owadów. Zimuje na afrykańskich sawannach.
Środowisko życia przypomina biotop pustułki.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Prawie zawsze w dziupli spróchniałego drzewa (pustułki nie wybierają takich miejsc), rzadziej w szczelinach murów, skał czy klifach, na wieżach, dziurawych dachach wiejskich budynków. Gnieździ się kolonijnie. Sama nie buduje gniazd. Jaja znoszone są w płytkim zagłębieniu, gdzie nie ma wyściółki.
Jaja, wysiadywanie[edytuj | edytuj kod]
Przeważnie 4–5 płowej barwy, składane w maju. Bardzo podobne do jaj pustułki, lecz mniejsze i bardziej czerwone, z obfitymi rdzawymi plamkami. Wysiadywanie trwa 28–29 dni.
Wychowywanie młodych[edytuj | edytuj kod]
Potomstwo karmione jest dużymi owadami. Młode opuszczają swe gniazda po 4 tygodniach. Udaje się przeżyć zwykle jednak zaledwie dwóm pisklętom.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Przede wszystkim większe owady. Rzadko łapie gryzonie, nigdy nie poluje na inne ptaki. Często poluje w grupie. Rzadziej niż pustułka zawisa trzepocząc skrzydłami. Może chwytać małe gady i płazy.
Sposób polowania przypomina łowy pustułki. Ptaki czatują na wybranym wysokim miejscu i rozglądają się po okolicy. Może też, szybko machając skrzydłami, zawisać na otwartym terenie. Żerowanie trwa przeważnie w dzień, choć obserwuje się też te ptaki wokół oświetlonych obiektów, które ściągają owady. Bardzo sprecyzowany rodzaj pokarmu sprawia, że nawet w Europie Południowej zimą go brakuje i ptaki muszą migrować do Afryki, odlatując we wrześniu, a wracając w marcu.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2011 uznaje pustułeczkę za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern); wcześniej – od 1994 miała ona status gatunku narażonego (VU – vulnerable). W drugiej połowie XX w. gatunek doświadczył silnych spadków liczebności, zwłaszcza w Europie Zachodniej, na zimowiskach w Południowej Afryce, prawdopodobnie także w części azjatyckiego zasięgu występowania. Obecnie jednak (2020) ogólny trend liczebności populacji uznaje się za stabilny. Liczebność europejskiej populacji w 2015 szacowano na 30,5–38 tysięcy par lęgowych. Do głównych zagrożeń dla gatunku należą: utrata i degradacja siedlisk, głównie wskutek intensyfikacji rolnictwa, ale też zalesiania i urbanizacji, ponadto stosowanie pestycydów[3][5].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[15]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE)[8].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Falco naumanni, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c d e f g D. Lepage: Lesser Kestrel Falco naumanni. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-17]. (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, Falco naumanni, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2019-02-17] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (wersja: 2017-12-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-02-17].
- ↑ a b Species factsheet: Falco naumanni. BirdLife International. [dostęp 2020-09-02]. (ang.).
- ↑ Lesser Kestrel Falco naumanni. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2023-02-17]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 252. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Komisja Faunistyczna. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2007. „Notatki Ornitologiczne”. 49, s. 81–115, 2008.
- ↑ C.P. Laurop, V.F. Fischer, Sylvan, ein Jahrbuch fur Forstmänner, Jäger und Jagdfreunde auf die Jahre 1817 u. 1818, Marburg und Cassel 1818, s. 174 (niem.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-17]. (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, Falco [dostęp 2023-02-17].
- ↑ The Key to Scientific Names ↓, naumanni [dostęp 2023-02-17].
- ↑ J. Orta & G.M. Kirwan: Lesser Kestrel Falco naumanni, version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-09-28]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Lesser Kestrel Falco naumanni. [w:] Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. (ang.).