Pustułeczka
| ||
| Falco naumanni[1] | ||
| Fleischer, 1818 | ||
 Samiec (po prawej) oraz dwie samice | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | sokołowe | |
| Rodzina | sokołowate | |
| Podrodzina | sokoły | |
| Plemię | Falconini | |
| Rodzaj | Falco | |
| Gatunek | pustułeczka | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 letnie lęgowiska siedliska całoroczne zimowiska | ||
Pustułeczka[3], sokół pustułeczka, dzwonniczek pustułeczka, białoszpon (Falco naumanni) – gatunek małego ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae). Nie wyróżnia się podgatunków[4].
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
To gatunek południowy i wędrowny. Zamieszkuje południową część Europy (baseny mórz Śródziemnego, Kaspijskiego i Czarnego), północno-zachodnią Afrykę, Azję Mniejszą i tereny dalej na wschód do Mongolii i północnych Chin. Najliczniejsze europejskie populacje występują w Hiszpanii, Włoszech i Grecji. Zimuje głównie w Afryce Subsaharyjskiej, niewielkie populacje także w północnej Afryce, od Hiszpanii do południowej Turcji, w Azerbejdżanie, Indiach, Mjanmie i południowych Chinach[5][6].
- W południowo-wschodniej Polsce dawniej był to ptak sporadycznie lęgowy, obecnie zalatuje tylko wyjątkowo[7], choć spotykany był w całym kraju w maju, czerwcu i wrześniu, październiku. Dawniej widywano ją częściej. W ciągu minionych 25 lat odnotowano ją jedynie 6 razy, jedna z nich latała nad Okęciem w Warszawie.
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Falco: łac. falco, falconis „sokół”, od flectere „zakrzywić” (aluzja do zakrzywionych szponów) (por. gr. φαλκων phalkōn, φαλκωνος phalkōnos „sokół”)[8].
- naumanni: Johann Friedrich Naumann (1780–1857), niemiecki artysta, ornitolog[9].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała 28–32 cm, rozpiętość skrzydeł 58–73 cm; masa ciała samców 90–172 g, samic 138–208 g[10]. Ubarwienie podobne do pustułki, lecz bardziej intensywne. Znacznie od niej mniejsza i słabsza. Samiec ma jednolicie czerwonordzawy grzbiet i pokrywy skrzydłowe, bez plamek, wąsa oraz rozjaśnienia na policzku. W tylnej części skrzydeł niebieskoszara plama, lotki czarne. Nie ma kreski na policzku. Ogon szary z ciemnym paskiem na końcu, z dłuższymi środkowymi sterówkami. W locie wydaje się być trójkątny. Głowa i kark niebieskoszare. Spód jasnocynamonowy z ciemnymi, rzadko rozłożonymi plamkami. Pierś rudawa z nakrapianiem. Samica nieco większa, ma grzbiet, głowę i pokrywy skrzydłowe rdzawobrązowe z silnym plamkowaniem. Lotki czarne. Ogon rdzawy, ciemno pręgowany. Młode podobne do samic i przypominają pustułki. U obu płci nogi żółte z jasnymi pazurami (u pustułki pazury są czarne).
Pustułeczka jest bardziej towarzyska od pustułki – poluje stadnie na owady.
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Rozległe równiny poprzeplatane kępami starych drzew, stepy, półpustynie, tereny rolnicze, nasłonecznione stoki skalistych wzgórz, wsie i miasta. Są to zatem tereny ciepłe, suche łąki i otwarte, słabo zagospodarowane rolniczo pola, gdzie znajduje się duża ilość owadów. Zimuje na południowoafrykańskich sawannach.
Środowisko życia przypomina biotop pustułki.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Prawie zawsze w dziupli spróchniałego drzewa (pustułki nie wybierają takich miejsc), rzadziej w szczelinach murów, skał czy klifach, na wieżach, dziurawych dachach wiejskich budynków. Gnieździ się kolonijnie. Sama nie buduje gniazd. Jaja znoszone są w płytkim zagłębieniu, gdzie nie ma wyściółki.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
Przeważnie 4–5 płowej barwy, składane w maju. Bardzo podobne do jaj pustułki, lecz mniejsze i bardziej czerwone, z obfitymi rdzawymi plamkami.
Wychowywanie młodych[edytuj | edytuj kod]
Wysiadywanie trwa 28–29 dni. Potomstwo karmione jest dużymi owadami. Młode opuszczają swe gniazda po 4 tygodniach. Udaje się przeżyć zwykle jednak zaledwie dwóm pisklętom.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Przede wszystkim większe owady. Rzadko łapie gryzonie, nigdy nie poluje na inne ptaki. Często poluje w grupie. Rzadziej niż pustułka zawisa trzepocząc skrzydłami. Może chwytać małe gady i płazy.
Sposób polowania przypomina łowy pustułki. Ptaki czatują na wybranym wysokim miejscu i rozglądają się po okolicy. Może też, szybko machając skrzydłami, zawisać na otwartym terenie. Żerowanie trwa przeważnie w dzień, choć obserwuje się też te ptaki wokół oświetlonych obiektów, które ściągają owady. Bardzo sprecyzowany rodzaj pokarmu sprawia, że nawet w Europie Południowej zimą go brakuje i ptaki muszą migrować do Afryki odlatując we wrześniu, a wracając w marcu.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2011 uznaje pustułeczkę za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern); wcześniej – od 1994 miała ona status gatunku narażonego (VU – vulnerable), a od 1988 roku klasyfikowano ją jako gatunek zagrożony (T – threatened). W drugiej połowie XX w. gatunek doświadczył silnych spadków liczebności, zwłaszcza w Europie Zachodniej, na zimowiskach w Południowej Afryce, prawdopodobnie także w części azjatyckiego zasięgu występowania. Obecnie jednak (2020) ogólny trend liczebności populacji uznaje się za stabilny. Liczebność europejskiej populacji w 2015 szacowano na 30,5–38 tysięcy par lęgowych. Do głównych zagrożeń dla gatunku należą: utrata i degradacja siedlisk, głównie wskutek intensyfikacji rolnictwa, ale też zalesiania i urbanizacji, ponadto stosowanie pestycydów[2][5].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11]. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt uznany za wymarły.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Falco naumanni, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b BirdLife International 2018: Falco naumanni (ang.). The IUCN Red List of Threatened Species, 2018. [dostęp 2019-02-17].
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (wersja: 2017-12-14). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-02-17].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Seriemas, falcons (ang.). IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-02].
- ↑ a b Species factsheet: Falco naumanni (ang.). BirdLife International. [dostęp 2020-09-02].
- ↑ Lesser Kestrel Falco naumanni (ang.). W: Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-09-02].
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 252. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Jobling 2019 ↓, s. Falco.
- ↑ Jobling 2019 ↓, s. naumanni.
- ↑ J. Orta & G.M. Kirwan: Lesser Kestrel (Falco naumanni). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2017. [dostęp 2019-02-17]. (ang.)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
- J.A. Jobling: Key to Scientific Names in Ornithology. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2019. [dostęp 2019-01-17]. (ang.)
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology.
- Lesser Kestrel Falco naumanni (ang.). W: Global Raptor Information Network [on-line]. The Peregrine Fund. [dostęp 2020-09-02].