Pustułeczka

Pustułeczka
Falco naumanni
Fleischer, 1818
Samiec (po prawej) oraz dwie samice
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Nadrząd	neognatyczne
Rząd	sokołowe
Rodzina	sokołowate
Podrodzina	sokoły
Rodzaj	Falco
Gatunek	pustułeczka
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Zasięg występowania
letnie lęgowiska      siedliska całoroczne      zimowiska

Pustułeczka, sokół pustułeczka, dzwonniczek pustułeczka, białoszpon (Falco naumanni) – gatunek małego ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae).

Występowanie

To gatunek południowy i wędrowny. Zamieszkuje południowo-wschodnią część Europy: baseny mórz Śródziemnego, Kaspijskiego i Czarnego - Azja Mniejsza do Mongolii i Chin. Najliczniejsze europejskie populacje występują w Hiszpanii, Włoszech i Grecji. Mimo to jest ptakiem zanikającym.

W południowo-wschodniej Polsce dawniej był to ptak sporadycznie lęgowy, obecnie zalatuje tylko wyjątkowo, choć spotykany był w całym kraju w maju, czerwcu i wrześniu, październiku. Dawniej widywano ją częściej. W ciągu minionych 25 lat odnotowano ją jedynie 6 razy, jedna z nich latała nad Okęciem w Warszawie.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Samica w locie pokazująca swe jasne szpony

Ubarwienie podobne do pustułki, lecz bardziej intensywne. Znacznie od niej mniejsza i słabsza. Samiec ma jednolicie czerwonordzawy grzbiet i pokrywy skrzydłowe, bez plamek, wąsa oraz rozjaśnienia na policzku. W tylnej części skrzydeł niebieskoszara plama, lotki czarne. Nie ma kreski na policzku. Ogon szary z ciemnym paskiem na końcu, z dłuższymi środkowymi sterówkami. W locie wydaje się być trójkątny. Głowa i kark niebieskoszare. Spód jasnocynamonowy z ciemnymi, rzadko rozłożonymi plamkami. Pierś rudawa z nakrapianiem. Samica nieco większa, ma grzbiet, głowę i pokrywy skrzydłowe rdzawobrązowe z silnym plamkowaniem. Lotki czarne. Ogon rdzawy, ciemno pręgowany. Młode podobne do samic i przypominają pustułki. U obu płci nogi żółte z jasnymi pazurami (u pustułki pazury są czarne).

Pustułeczka jest bardziej towarzyska od pustułki - poluje stadnie na owady.

Samiec pustułeczki z gładkim kasztanowym wierzchem skrzydeł jest łatwiejszy do identyfikacji niż samica

Wymiary średnie

długość ciała 

28–30 cm

rozpiętość skrzydeł 

58–72 cm

Masa ciała

waga samicy do 210 g
waga samca ok. 140 g

Biotop

Rozległe równiny poprzeplatane kępami starych drzew, stepy, półpustynie, tereny rolnicze, nasłonecznione stoki skalistych wzgórz, wsie i miasta. Są to zatem tereny ciepłe, suche łąki i otwarte, słabo zagospodarowane rolniczo pola, gdzie znajduje się duża ilość owadów. Zimuje na południowoafrykańskich sawannach.
Środowiska życia przypomina biotop pustułki.

Okres lęgowy

Gniazdo

Prawie zawsze w dziupli spróchniałego drzewa (pustułki nie wybierają takich miejsc), rzadziej w szczelinach murów, skał czy klifach, na wieżach, dziurawych dachach wiejskich budynków. Gnieździ się kolonijnie. Sama nie buduje gniazd. Jaja znoszone są w płytkim zagłębieniu, gdzie nie ma wyściółki.

Jaja

Przeważnie 4–5 płowej barwy, składane w maju. Bardzo podobne do jaj pustułki, lecz mniejsze i bardziej czerwone, z obfitymi rdzawymi plamkami.

Wychowywanie młodych

Wysiadywanie trwa 28-29 dni. Potomstwo karmione jest dużymi owadami. Młode opuszczają swe gniazda po 4 tygodniach. Udaje się przeżyć zwykle jednak zaledwie dwóm pisklętom.

Pożywienie

Pisklęta pustułeczki na dachu w Jerozolimie

Przede wszystkim większe owady. Rzadko łapie gryzonie, nigdy nie poluje na inne ptaki. Często poluje w grupie. Rzadziej niż pustułka zawisa trzepocząc skrzydłami. Może chwytać małe gady i płazy.
Sposób polowania przypomina łowy pustułki. Ptaki czatują na wybranym wysokim miejscu i rozglądają się po okolicy. Może też szybko machając skrzydłami zawisać na otwartym terenie. Żerowanie trwa przeważnie w dzień, choć obserwuje się też te ptaki wokół oświetlonych obiektów, które ściągają owady. Bardzo sprecyzowany rodzaj pokarmu sprawia, że nawet w Europie Południowej zimą go brakuje i ptaki muszą migrować do Afryki odlatując we wrześniu, a wracając w marcu.

Ochrona

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. W Polskiej Czerwonej Księdze uznany za wymarły. Natomiast w cieplejszych krajach, jak w Austrii i na Węgrzech, kilkanaście lat temu dość często widywano pustułeczkę, ale obecnie trwa ich wymieranie. Tłumaczy się to stosowaniem w rolnictwie środków przeciw owadom, co znacznie zmniejsza ich ilość.

Zobacz też

• fauna Polski
• ptaki Polski

Bibliografia

• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.