Pytanie retoryczne

Pytanie retoryczne – figura stylistyczna i retoryczna; pytanie zadane nie dla uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu; ewentualnie pytanie, na które odpowiedź jest oczywista.

Zastosowanie

Pytanie retoryczne służy wzmocnieniu uwagi odbiorcy, zdobyciu przez nadawcę aprobaty poprzez budowanie wspólnej płaszczyzny refleksji ze słuchaczem. Może podkreślać punkt widzenia osoby mówiącej, w formie aporii wyrażać jej powątpiewanie. Jako figura stylistyczna ożywia intonację wypowiedzi. Może też pełnić funkcję kompozycyjną i być rodzajem przerywnika, nagłówka, oddzielającego poszczególne części i tematy, które nadawca porusza.

W życiu codziennym pytania retoryczne bywają używane m.in. w celu:

• podtrzymania kontaktu, np.: Widzisz?
• wyrażenie powątpiewania, np.: I po co to wszystko?

Przykłady użycia

Przykładem użycia pytania retorycznego jako chwytu krasomówczego może być fragment przemówienia radiowego Józefa Stalina z 1941 roku:

Czy naprawdę niemieccy żołnierze są niezwyciężeni, jak bezustannie trąbi dumna faszystowska propaganda? (pauza) Oczywiście nie! Historia pokazuje, że nie ma niezwyciężonych armii, i nigdy ich nie było. Armia Napoleona była uważana za niepokonaną, ale w końcu została pokonana

Jako figura stylistyczna pytanie retoryczne pojawia się np. w IV księdze Pana Tadeusza:

Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy, / Aż do samego środka, do jądra gęstwiny?

Zobacz też

• erotema
• aporia

Bibliografia

• Kurkowska H., Skorupka S., Stylistyka polska: Zarys, Warszawa 1959, s. 210.
• Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., Podręczny słownik terminów literackich, Warszawa, 1996, s. 205.