Rhynchonellida

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Homoeorhynchia meridionalis (lias Hiszpanii): muszla w widoku grzbietowym

Rhynchonellida – rząd ramienionogów, którego przedstawiciele występują od ordowiku do dziś.

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Rhynchonellida należą do podtypu Rhynchonelliformea, odpowiadającego w przybliżeniu dawniej wyróżnianej gromadzie ramienionogów zawiasowych (Articulata), którego przedstawiciele odznaczają się wapienną muszlą i obecnością zawiasów. W obrębie tego podtypu należą do do gromady Rhynchonellata, wyróżnianej na podstawie mikrostruktury muszli[1].

Rynchonellidy odznaczają się dwuwypukłą muszlą, najczęściej nieperforowaną (ang. impunctate), zwykle posiadającą siodło (wypukłość) na skorupce grzbietowej i zatokę (wklęsłość) na skorupce brzusznej. Muszla często posiada ornamentację w postaci promienistych żeber (łac., ang. costae). Szkielet lofoforu w postaci krur; brachidium nie występuje[2][3].

Nazwa rzędu pochodzi od nazwy rodzaju Rhynchonella, utworzonej od greckiego słowa ῥύγχος (dziób)[4] ze względu na pewne podobieństwo kształtu[5].

  • Isjuminella decorata z batonu Francji (widok od strony skorupki grzbietowej; widoczne żebra)
    Isjuminella decorata z batonu Francji (widok od strony skorupki grzbietowej; widoczne żebra)
  • Widok z przodu: wyniesienie na skorupce grzbietowej (na górze figury) to siodło
    Widok z przodu: wyniesienie na skorupce grzbietowej (na górze figury) to siodło
  • Widok od strony skorupki brzusznej: obniżenie w części zbliżonej do płaszczyzny symetrii to zatoka
    Widok od strony skorupki brzusznej: obniżenie w części zbliżonej do płaszczyzny symetrii to zatoka
  • Widok z boku: przednia część skorupki brzusznej (w górnej części figury) nieco przypomina kształtem dziób ptaka
    Widok z boku: przednia część skorupki brzusznej (w górnej części figury) nieco przypomina kształtem dziób ptaka

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Najstarsi przedstawiciele rzędu Rhynchonellida znani są ze środkowego ordowiku[6]. We wczesnej kredzie występowały rynchonellidy z rodzaju Peregrinella, największe w dziejach rzędu (długość i szerokość przekraczały 10 cm)[7]; były one związane z ekosystemami zimnych wysięków[8].

Bogate w skali światowej są na przykład zespoły rynchonellidów dewonu zachodniej Kanady[9][10] oraz liasu Anglii[11].

W Polsce rynchonellidy występują w utworach skalnych wielu okresów. Spomiędzy wyjątkowo bogatych względnie pospolitych, szczególnie dobrze rozpoznanych lub charakterystycznych zespołów można wymienić fauny od syluru po jurę.

  • Częstymi skamieniałościami w sylurskich (ludlow–przidol) narzutniakach są przedstawiciele rodzaju Microsphaeridiorhynchus (dawniej zaliczani do rodzaju Camarotoechia)[12].
  • Liczne rynchonellidy znane są z dewonu Gór Świętokrzyskich: ze środkowodewońskiej formacji skalskiej regionu łysogórskiego[13][14][15] oraz z górnego dewonu regionu kieleckiego[16][17].
  • Szczególnie dobrze rozpoznana jest fauna rynchonellidów górnej jury[18][19]; z istniejących niegdyś kamieniołomów na Jasnej Górze (łac. Mons Clarus) opisano rodzaj i gatunek Monticlarella czenstochaviensis[20]. Fauna środkowojurajska jest znana słabiej[21].

Rodzaj Rhynchonella ujmowano niegdyś bardzo szeroko[3], zaliczając doń gatunki od ordowickich po dzisiejsze[5]; obecnie nazwę tę stosuje się dla form późnojurajskich i wczesnokredowych[2].

  • Sphaerirhynchia lindenensis (dolny dewon USA)
    Sphaerirhynchia lindenensis (dolny dewon USA)
  • Primipilaria sp. (dewon środkowy Gór Świętokrzyskich)
    Primipilaria sp. (dewon środkowy Gór Świętokrzyskich)
  • Rhynchonelloidella socialis (kelowej Anglii)
    Rhynchonelloidella socialis (kelowej Anglii)
  • Peregrinella multicarinata (hoteryw Francji)
    Peregrinella multicarinata (hoteryw Francji)
  • Hemithiris psittacea (dzisiejsza, pacyficzne wybrzeże Alaski)
    Hemithiris psittacea (dzisiejsza, pacyficzne wybrzeże Alaski)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Alwyn Williams i inni, A supra-ordinal classification of the Brachiopoda, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B. Biological Sciences”, 351 (1344), 1996, s. 1171–1193, DOI: 10.1098/rstb.1996.0101, ISSN 0962-8436 [dostęp 2024-02-06] (ang.).
  2. ↑ a b Norman M. Savage i inni, Rhynchonellida, [w:] Roger L. Kaesler (red.), Treatise on Invertebrate Paleontology. Part H, Brachiopoda, Revised, Volume 4: Rhynchonelliformea (part), Boulder, Colorado–Lawrence, Kansas: The Geological Society of America, Inc. and The University of Kansas, 2002, s. 1026–1376.
  3. ↑ a b Franciszek Bieda, Paleozoologia. Tom I: Część ogólna, Zwierzęta bezkręgowe, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1966.
  4. ↑ Definition of RHYNCHONELLA [online], www.merriam-webster.com [dostęp 2024-02-06] (ang.).
  5. ↑ a b D.V. Ager, The true Rhynchonella, „Palaeontology”, 1 (1), 1957, s. 1–15.
  6. ↑ M.G. Bassett, L.E. Popov, E.V. 1999 Sokiran, Patterns of diversification in Ordovician cyrtomatodont rhynchonellate brachiopods, „Acta Universitatis Carolinae, Geologica”, 43 (1/2), 1999, s. 329–332.
  7. ↑ Jean-Pierre Thieuloy, Biostratigraphie des lentilles à pérégrinelles (brachiopodes) de l'Hauterivien de Rottier (Drome, France), „Geobios”, 5 (1), 1972, s. 5–65, DOI: 10.1016/S0016-6995(72)80004-4, ISSN 0016-6995 [dostęp 2024-02-06].
  8. ↑ Kathleen A. Campbell, David J. Bottjer, Peregrinella: an Early Cretaceous cold-seep-restricted brachiopod, „Paleobiology”, 21 (4), 1995, s. 461–478, DOI: 10.1017/S0094837300013488, ISSN 0094-8373 [dostęp 2024-02-06] (ang.).
  9. ↑ D.J. McLaren, Upper Devonian Rhynchonellid Zones in the Canadian Rocky Mountains, [w:] Leslie M. Clark (red.), Western Canada Sedimentary Basin: A Symposium; Sponsored by the Alberta Society of Petroleum Geologists, and the Saskatchewan Society of Petroleum Geologists, 1954, DOI: 10.1306/SV15347C9.
  10. ↑ D.J. McLaren, Middle and early Upper Devonian rhynchonelloid Brachiopods from western Canada, „Geological Survey of Canada, Bulletin”, 86, 1962.
  11. ↑ D.V. Ager, A Monograph of the British Liassic Rhynchonellidæ, „Monographs of the Palaeontographical Society”, 110 (476), 1956, i–50, DOI: 10.1080/25761900.2022.12131669, ISSN 0269-3445 [dostęp 2024-02-06] (ang.).
  12. ↑ Frank Rudolph, Geschiebefossilien. Teil 1: Paläozoikum, „Fossilien, Zeitschrift für Hobbypaläontologen”, Sonderheft 12, wrzesień 1997 (niem.).
  13. ↑ G. Biernat, Middle Devonian brachiopods of the Bodzentyn syncline (Holy Cross Mountains, Poland), „Palaeontologia Polonica”, 17, 1966, s. 1–162.
  14. ↑ Adam T. Halamski, Andrzej Baliński, Eressella, a new uncinuloid brachiopod genus from the Middle Devonian of Europe and Africa, „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 88 (1), 2018, 21–35, doi: 10.14241/asgp.2018.003, DOI: 10.14241/asgp.2018.003 [dostęp 2024-02-06] (ang.).
  15. ↑ A. Baliński, A.T. Halamski, Pre-Taghanic (Lower to lower Middle Givetian) brachiopods from Miłoszów in the Holy Cross Mountains (Poland), „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 93 (1), 2023, s. 3–102 [dostęp 2024-02-06].
  16. ↑ Elena V. Sokiran, Frasnian-Famennian extinction and recovery of rhynchonellid brachiopods from the East European Platform - Acta Palaeontologica Polonica, „Acta Palaeontologica Polonica”, 47 (2), 2002, s. 339–354 [dostęp 2024-02-06].
  17. ↑ Andrzej Baliński, Grzegorz Racki, Proces wymierania i odradzania się faun ramienionogowych a kryzys na granicy fran-famen, „Przegląd Geologiczny”, 47 (4), 1999, s. 373–378, ISSN 0033-2151 [dostęp 2024-02-06] (pol.).
  18. ↑ Marja Wiśniewska, Les Rhynchonellidés du Jurassique sup. de Pologne, „Palaeontologia Polonica”, 2, 1932, VIII+71.
  19. ↑ Zygmunt Heliasz, Grzegorz Racki, Ecology of the Upper Jurassic brachiopod bed from Julianka, Polish Jura Chain, „Acta Geologica Polonica”, 30 (2), 1980, s. 175–198 [dostęp 2024-02-06] (ang.).
  20. ↑ Ferdinand von Roemer, Geologie von Oberschlesien. Eine Erläuterung zu der im Auftrage des Königl. Preuss. Handels-Ministeriums von dem Verfasser bearbeiteten geologischen Karte von Oberschlesien in 12 Sektionen, Breslau: Nischkowsky, 1870.
  21. ↑ Maria Wiśniewska-Żelichowska, Środkowojurajskie ramienionogi z rzędu Rhynchonellida na obszarze częstochowsko-wieluńskim i zawierciańsko-olkuskim, „Biuletyn Instytutu Geologicznego”, 304, 1978, s. 65–156.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rhynchonellida&oldid=72800477”