Rzeżucha gorzka
![]() | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
rzeżucha gorzka |
Nazwa systematyczna | |
Cardamine amara L. Sp. Pl.: 656 (1753)[3] |


Rzeżucha gorzka (Cardamine amara L.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Występuje w Europie i zachodniej Azji. W Polsce pospolity.
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Zasięg gatunku obejmuje niemal całą Europę bez południowych krańców (Portugalii i wysp na Morzu Śródziemnym) i północnych (Islandii). Poza tym rośnie w Azji Mniejszej, na Kaukazie, w Kazachstanie i zachodniej Syberii[3]. W Polsce gatunek jest rozpowszechniony na całym obszarze, pospolity jest zwłaszcza na południu w rejonie Karpat[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Wzniesiona, mniej lub bardziej kanciasta, pełna lub u dołu dęta (subsp. opizii), zwykle naga, czasem owłosiona (subsp. opizii), osiąga do 40 cm, rzadziej do 60 cm wysokości (u subsp. opizii czasem do 80 cm). Pod ziemią z kłączem, z którego wyrastają krótkie rozłogi[5].
- Liście
- Wszystkie równomiernie rozmieszczone wzdłuż łodygi (brak skupionych w rozecie przyziemnej liści odziomkowych); nieparzysto pierzaste złożone z 2–8 par listków bocznych i większego od nich listka szczytowego. Blaszki listków okrągławe do jajowatych; zwykle grubo, zatokowo ząbkowane, rzadko całobrzegie. Na brzegu blaszki listków występują krótkie rzęski (zwykle do 0,3 mm długości, rzadko dłuższe)[5].
- Kwiaty
- Zebrane po kilka do ok. 30 w kwiatostan – grono szczytowe. Kielich ma 4 wolne, wąskie działki. Korona składa się z 4 wolnych płatków o owalnym, wydłużonym kształcie, osiągających do 7, rzadko 9 mm długości. Płatki są białe, rzadziej zaróżowione, delikatnie żyłkowane. Słupek jest pojedynczy, pręcików jest 6, przy czym 4 są dłuższe, a 2 krótsze (tzw. pręciki dwusilne). Pylniki są fioletowe z czarnym odcieniem, pyłek żółty[5].
- Owoce
- Podłużna, cienka łuszczyna o długości 2–4 cm i szerokości do 2 mm. Na górze zwężona i zwieńczona dzióbkiem do 2,5 mm długości. Nasiona w łuszczynie ułożone w jednym rzędzie, o średnicy do 1,5 mm, szerokojajowate, jasnobrunatne i gładkie[5].
- Gatunki podobne
- Rukiew wodna Nasturtium officinale różni się nasionami z sieciowatą skulpturą łupiny; wypukłymi łuszczynami zwykle do 2 cm długości; nasionami ułożonymi w dwóch rzędach; żółtymi pylnikami; brakiem włosków na brzegu listków; zwykle dętą łodygą osiągającą ponad 0,5 cm średnicy[5]. Gatunek od innych gatunków rzeżuch występujących w Środkowej Europie wyróżnia ulistnienie – liście nie są skupione w rozecie odziomkowej, lecz rozmieszczone wzdłuż łodygi. Podobne ulistnienie występuje tylko u rzeżuchy niecierpkowej i drobnokwiatowej, ale gatunki te z kolei mają drobne kwiaty o płatkach poniżej 4 mm[5].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Bylina, hemikryptofit[6]. Kwitnie w czerwcu i lipcu[5][6].
Rośnie na glebach mokrych i żyznych, głównie na źródliskach i nad strumieniami leśnymi, poza tym nad rowami, na młakach, na mokrych łąkach, w olszynach, w lasach jodłowych[5]. W Tatrach sięga do wysokości ok. 1500 m n.p.m.[5] W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Montio-Cardaminetea (subsp. amara)[7], Ass. Cardamino opizii-Philonotidetum caespitosae (subsp. opizii)[7].
Roślina gorzka. Ziele zawiera glikozyd ulegający rozkładowi do olejku gorczycowego; obfituje także w witaminę C[8].
Liczba chromosomów 2n= 16, 32[6].
Zmienność
[edytuj | edytuj kod]W obrębie gatunku wyróżnia się 6 podgatunków[3]:
- Cardamine amara subsp. amara – podgatunek nominatywny; rośliny zwykle do 40 cm wysokie, rzadziej do 60 cm, łodygi i kłącza smukłe, pełne, nagie lub słabo owłosione u dołu, liście najczęściej z 2–4 parami listków; kwiatostan często rozgałęziony i wyraźnie wyrastający ponad liście; występuje w całej Polsce na niżu i w górach[5];
- Cardamine amara subsp. austriaca Marhold
- Cardamine amara subsp. balcanica Marhold, Ančev & Kit Tan
- Cardamine amara subsp. olotensis O.Bolòs
- Cardamine amara subsp. opizii (C.Presl & J.Presl) Čelak. – rośliny tęższe niż podgatunek typowy, osiągają do 60, czasem 80 cm wysokości, łodyga i kłącze grube, często dęte, przynajmniej w dole owłosione (także z włoskami na dolnych liściach), listki najczęściej z 5–7 parami listków, kwiatostan zwykle nierozgałęziony i niewiele wystający ponad liście[5]; występuje na wysokogórskich źródliskach w Karpatach[5][3];
Tworzy mieszańce z: rzeżuchą leśną C. × keckii Kerner[5], rzeżuchą łąkową (C. × ambigua O.E.Schultz) i rz. włochatą[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
- ↑ a b c d Cardamine amara L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-18] .
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 116, 117, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m M. Sychowa: Cardamine L., Rzeżucha. W: Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom IV. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 194-195. ISBN 83-01-05853-6.
- ↑ a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 190. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Jakub Mowszowicz, Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 93, ISBN 83-02-00322-0 .