Rzeżucha gorzka

Rzeżucha gorzka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	rzeżucha
Gatunek	rzeżucha gorzka
	Nazwa systematyczna
	Cardamine amara L.; Sp. Pl.: 656 (1753)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rzeżucha gorzka (Cardamine amara L.) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych. Występuje w Europie i zachodniej Azji. W Polsce pospolity.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg gatunku obejmuje niemal całą Europę bez południowych krańców (Portugalii i wysp na Morzu Śródziemnym) i północnych (Islandii). Poza tym rośnie w Azji Mniejszej, na Kaukazie, w Kazachstanie i zachodniej Syberii^[3]. W Polsce gatunek jest rozpowszechniony na całym obszarze, pospolity jest zwłaszcza na południu w rejonie Karpat^[4].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, mniej lub bardziej kanciasta, pełna lub u dołu dęta (subsp. opizii), zwykle naga, czasem owłosiona (subsp. opizii), osiąga do 40 cm, rzadziej do 60 cm wysokości (u subsp. opizii czasem do 80 cm). Pod ziemią z kłączem, z którego wyrastają krótkie rozłogi^[5].
Liście: Wszystkie równomiernie rozmieszczone wzdłuż łodygi (brak skupionych w rozecie przyziemnej liści odziomkowych); nieparzysto pierzaste złożone z 2–8 par listków bocznych i większego od nich listka szczytowego. Blaszki listków okrągławe do jajowatych; zwykle grubo, zatokowo ząbkowane, rzadko całobrzegie. Na brzegu blaszki listków występują krótkie rzęski (zwykle do 0,3 mm długości, rzadko dłuższe)^[5].
Kwiaty: Zebrane po kilka do ok. 30 w kwiatostan – grono szczytowe. Kielich ma 4 wolne, wąskie działki. Korona składa się z 4 wolnych płatków o owalnym, wydłużonym kształcie, osiągających do 7, rzadko 9 mm długości. Płatki są białe, rzadziej zaróżowione, delikatnie żyłkowane. Słupek jest pojedynczy, pręcików jest 6, przy czym 4 są dłuższe, a 2 krótsze (tzw. pręciki dwusilne). Pylniki są fioletowe z czarnym odcieniem, pyłek żółty^[5].
Owoce: Podłużna, cienka łuszczyna o długości 2–4 cm i szerokości do 2 mm. Na górze zwężona i zwieńczona dzióbkiem do 2,5 mm długości. Nasiona w łuszczynie ułożone w jednym rzędzie, o średnicy do 1,5 mm, szerokojajowate, jasnobrunatne i gładkie^[5].
Gatunki podobne: Rukiew wodna Nasturtium officinale różni się nasionami z sieciowatą skulpturą łupiny; wypukłymi łuszczynami zwykle do 2 cm długości; nasionami ułożonymi w dwóch rzędach; żółtymi pylnikami; brakiem włosków na brzegu listków; zwykle dętą łodygą osiągającą ponad 0,5 cm średnicy^[5]. Gatunek od innych gatunków rzeżuch występujących w Środkowej Europie wyróżnia ulistnienie – liście nie są skupione w rozecie odziomkowej, lecz rozmieszczone wzdłuż łodygi. Podobne ulistnienie występuje tylko u rzeżuchy niecierpkowej i drobnokwiatowej, ale gatunki te z kolei mają drobne kwiaty o płatkach poniżej 4 mm^[5].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit^[6]. Kwitnie w czerwcu i lipcu^[5]^[6].

Rośnie na glebach mokrych i żyznych, głównie na źródliskach i nad strumieniami leśnymi, poza tym nad rowami, na młakach, na mokrych łąkach, w olszynach, w lasach jodłowych^[5]. W Tatrach sięga do wysokości ok. 1500 m n.p.m.^[5] W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Montio-Cardaminetea (subsp. amara)^[7], Ass. Cardamino opizii-Philonotidetum caespitosae (subsp. opizii)^[7].

Roślina gorzka. Ziele zawiera glikozyd ulegający rozkładowi do olejku gorczycowego; obfituje także w witaminę C^[8].

Liczba chromosomów 2n= 16, 32^[6].

Zmienność

W obrębie gatunku wyróżnia się 6 podgatunków^[3]:

Cardamine amara subsp. amara – podgatunek nominatywny; rośliny zwykle do 40 cm wysokie, rzadziej do 60 cm, łodygi i kłącza smukłe, pełne, nagie lub słabo owłosione u dołu, liście najczęściej z 2–4 parami listków; kwiatostan często rozgałęziony i wyraźnie wyrastający ponad liście; występuje w całej Polsce na niżu i w górach^[5];
Cardamine amara subsp. austriaca Marhold
Cardamine amara subsp. balcanica Marhold, Ančev & Kit Tan
Cardamine amara subsp. olotensis O.Bolòs
Cardamine amara subsp. opizii (C.Presl & J.Presl) Čelak. – rośliny tęższe niż podgatunek typowy, osiągają do 60, czasem 80 cm wysokości, łodyga i kłącze grube, często dęte, przynajmniej w dole owłosione (także z włoskami na dolnych liściach), listki najczęściej z 5–7 parami listków, kwiatostan zwykle nierozgałęziony i niewiele wystający ponad liście^[5]; występuje na wysokogórskich źródliskach w Karpatach^[5]^[3];

Tworzy mieszańce z: rzeżuchą leśną C. × keckii Kerner^[5], rzeżuchą łąkową (C. × ambigua O.E.Schultz) i rz. włochatą^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Cardamine amara L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-18] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 116, 117, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m M. Sychowa: Cardamine L., Rzeżucha. W: Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom IV. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 194-195. ISBN 83-01-05853-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 190. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 93, ISBN 83-02-00322-0 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[powo-3] Cardamine amara L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2025-04-18] .

[atlas-4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 116, 117, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[sychowa-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m M. Sychowa: Cardamine L., Rzeżucha. W: Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom IV. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 194-195. ISBN 83-01-05853-6.

[klucz-6] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 190. ISBN 83-01-14342-8.

[A-7] Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[wiosna-8] JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 93, ISBN 83-02-00322-0 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]