SMS Körös
 „Morava” w 1924 | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ |
Körös |
| Historia | |
| Stocznia |
Schönichen & Hartmann (Budapeszt) |
| Położenie stępki |
1880(?) |
| Wodowanie |
5 lutego 1892 |
 K.u.K. Kriegsmarine
| |
| Nazwa |
SMS Körös |
| Wejście do służby |
21 kwietnia 1892 |
| Wycofanie ze służby |
8 grudnia 1918 |
 Królestwo SHS
| |
| Nazwa |
Morava |
| Wejście do służby |
maj/czerwiec 1919 |
| Jugosławia
| |
| Nazwa |
Morava |
| Wejście do służby |
1929 |
| Wycofanie ze służby |
12 kwietnia 1941 (samozatopiony) |
 Hrvatska mornarica
| |
| Nazwa |
Bosna |
| Zatopiony |
czerwiec 1944 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
448 t konstrukcyjne |
| Długość |
54 m |
| Szerokość |
9 m |
| Zanurzenie |
1,2 m |
| Napęd | |
| 2 maszyny parowe o mocy 1200 KM, 2 śruba | |
| Prędkość |
10 węzłów |
| Uzbrojenie | |
| • początkowe: 2 działa 120 mm (2xI) 2 działa 66 mm (2xI) 2 karabiny maszynowe | |
| Opancerzenie | |
| burty: 50 mm, wieże: 75 mm, pokład: 19 mm | |
| Załoga |
77–84 |
SMS Körös, następnie Morava i Bosna – monitor rzeczny Marynarki Wojennej Austro-Węgier z końca XIX wieku i I wojny światowej, używanych na Dunaju. Jeden z dwóch okrętów typu Körös, obok „Szamos”. Po wojnie używany przez Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców i Jugosławię pod nazwą „Morava” do II wojny światowej, podczas której został przejęty przez marynarkę Niezależnego Państwa Chorwackiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Plany monitorów rzecznych typu Körös zostały opracowane dla marynarki Austro-Węgier (Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine) do służby we Flotylli Dunaju przez Komitet Techniczny Marynarki (Marinetechnischen Comites) w Pula[1]. Budowę dwóch okrętów powierzono stoczni Schönichen & Hartmann w Budapeszcie[2]. Stanowiły one drugi typ austro-węgierskich monitorów rzecznych po typie Leitha zbudowanych 20 lat wcześniej, w latach 70. XIX wieku[3].
Data położenia stępki pierwszego okrętu podawana jest niespójnie w publikacjach[a]. Początkowo przewidziano dla niego nazwę SMS „Theiss”, 19 listopada 1891 roku zmienioną na „Körös”[1]. Okręt wodowano 5 lutego 1892 roku[1]. Pierwsza próba maszyn, uznawana za datę przyjęcia do służby, była 21 kwietnia 1892 roku[1].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Opis ogólny i architektura[edytuj | edytuj kod]
Okręt miał typowy dla jednostek rzecznych szeroki kadłub gładkopokładowy o niskich burtach[4]. Na pokładzie dziobowym i rufowym znajdowały się cylindryczne wieże armat kalibru 120 mm[4]. Na śródokręciu pomiędzy wieżami znajdowała się szeroka nadbudówka, z podwyższoną wieżą dowodzenia w przedniej części[4]. Na dachu wieży dowodzenia i na końcu nadbudówki były armaty kalibru 66 mm z głębokimi maskami pancernymi[4]. Bezpośrednio za wieżą dowodzenia był pojedynczy wysoki komin, a w tylnej części nadbudówki był pojedynczy masztach palowy z bocianim gniazdem[4].
Wyporność konstrukcyjna wynosiła 448 ton[1]. Długość całkowita wynosiła 54 m, szerokość 9 m, a zanurzenie 1,2 m[1].
Załoga początkowo liczyła 77 ludzi[1]. W służbie jugosłowiańskiej załoga liczyła 84 ludzi[5].
Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]
Główną artylerię stanowiły dwie pojedyncze armaty kalibru 120 mm C/87 o długości lufy 35 kalibrów (L/35), w dwóch jednodziałowych wieżach na dziobie i rufie[1]. Wysokość linii ognia znajdowała się 2,5 m nad wodnicą[1]. Uzbrojenie pomocnicze stanowiły początkowo dwie armaty kalibru 66 mm (nominalnie 7 cm) SFK L/42[1][5]. Uzupełniały je dwa karabiny maszynowe[1]. Etatowo na początku służby załoga miała 46 karabinów, 16 rewolwerów i 10 szabli[1].
W służbie jugosłowiańskiej uzbrojenie pomocnicze podawane jest jako jedna armata 66 mm, najcięższy karabin maszynowy kalibru 15 mm i cztery karabiny maszynowe[5].
Opancerzenie[edytuj | edytuj kod]
Okręty miały opancerzenie burt o grubości 50 mm, wież o grubości 75 mm i pokład o grubości 19 mm[1].
Napęd[edytuj | edytuj kod]
Okręt był napędzany przez dwie maszyny parowe o łącznej mocy indykowanej 1200 KM, poruszające dwie śruby[5]. Parę dostarczały dwa kotły[5]. Prędkość maksymalna wynosiła 10 węzłów[1]. Zasięg pływania według niepewnych daych podawany jest jako 400 mil morskich[5].
Służba[edytuj | edytuj kod]
,_Zwei_Monitore_der_k.u.k._Flotte_ankern_vor_einer_Pontonbr%C3%BCcke,_die_Ruse_mit_Giurgiu_verbindet,_aufgenommen_am_12.12.1916_(BildID_15544846).jpg)
Monitor „Körös” wszedł do służby w Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine w 1892 roku[1]. Okręt wziął udział w I wojnie światowej. Już w sierpniu 1914 roku podczas próby rozpoznania serbskiej artylerii, otrzymał sześć trafień[1]. 28 września 1914 roku przeszedł na Sawę[1]. Walczył następnie pod Šabacem i wzgórzami Mišar, pomagając w zdobyciu Šabaca 1 listopada[1]. W marcu 1915 roku przeszedł do bazy Petrovaradin[1]. 23 maja 1915 roku monitory w Zemunie były atakowane przez brytyjskie kutry parowe z wyrzutniami torped i omyłkowo doniesiono wówczas o zatopieniu „Körösa”[1][b]. 7 października 1915 roku wraz z innymi monitorami atakował artylerię serbską przed Belgradem[1]. 2 października 1916 roku „Körös” brał udział w atakach na most pontonowy pod Rjachowem[1]. 2 grudnia 1916 roku miał kolizję z kutrem pancernym SMS „Wels” (typu Wels)[1].
Od 13 marca 1918 roku osłaniał trałowanie min w ujściu Dunaju, a od 1 kwietnia działał na wodach przybrzeżnych Morza Czarnego w ramach oddziały wydzielonego flotylli Wulffa[1]. Stacjonował następnie w kwietniu w Odessie i Mikołajowie. W czerwcu 1918 roku działał na Bohu, po czym wrócił 12 września na Dunaj[1]. W październiku osłaniał przeprawę niemieckich oddziałów w okolicach Łomu[6]. 8 grudnia 1918 roku, po zawieszeniu broni, monitor w Budapeszcie został przejęty przez państwa ententy[6]. Po remoncie w Belgradzie, został 31 grudnia 1918 roku przekazany Serbom[6].
Prawdopodobnie w styczniu 1919 roku zmieniono nazwę okrętu na „Morava”[6]. Około maja/czerwca 1919 roku został wcielony do marynarki Królestwa SHS[6]. Po podziale dawnej floty Austro-Węgier 15 kwietnia 1920 roku pierwotnie został przyznany Europejskiej Komisji Dunaju, lecz na skutek protestu Królestwa SHS, został mu ostatecznie przyznany 21 września 1920 roku[6].
W okresie międzywojennym monitor służył w marynarce SHS, a od 1929 roku Jugosławii, pod nazwą „Morava”[5]. W 1924 roku został nieco zmodernizowany i jedno z dział kalibru 66 mm zamieniono na przeciwlotniczy karabin maszynowy[5].
Po ataku Niemiec na Jugosławię, 12 kwietnia 1941 roku został samozatopiony na Sawie[6].
Monitor został następnie podniesiony i wyremontowany oraz przekazany przez Niemcy marynarkę Niezależnego Państwa Chorwackiego[5]. Nadano mu nazwę „Bosna”[6]. W czerwcu 1944 roku został zatopiony na minie na rzece Una w pobliżu Bosanski Novi[5][6].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 44 podają położenie stępki 30 marca 1892 roku, ewidentnie błędnie (po dacie wodowania), natomiast Patianin i Barabanow 2007 ↓, s. 44 podają 1880 rok, o 12 lat wcześniejszy przed wodowaniem, co budzi wątpliwości.
- ↑ Według Siergiej Bałakin: WMS Italii i Awstro-Wiengrii 1914-1918 gg.. Seria: Morskaja Kollekcyja. nr 4/1997. (ros.)., 23 kwietnia 1915.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 44-45
- ↑ Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 38, 44.
- ↑ Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 24-38.
- ↑ a b c d e Na podstawie rysunku i zdjęć Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 46-50.
- ↑ a b c d e f g h i j Patianin i Barabanow 2007 ↓, s. 44.
- ↑ a b c d e f g h i Pawlik, Christ i Winkler 1989 ↓, s. 45
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Siergiej Patianin, Michaił Barabanow. Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria. „Morskaja Kampanija”. 3/2007, 2007. (ros.).
- Georg Pawlik, Heinz Christ, Herbert Winkler: Die k.u.k Donauflotille 1870–1917. Graz: 1989. ISBN 3-900310-45-9. (niem.).