Serpentynit antygorytowy

Serpentynit antygorytowy – skała metamorficzna. Jego nazwa pochodzi od minerału antygorytu, wykształconego w formie drobnych blaszek, który jest głównym składnikiem skały. Z uwagi na częste plamiste zabarwienie kamienia, a także żyłkową i falistą budowę, nazwano go od łac. słowa serpens (żmija, wąż). Pod nazwą handlową jest znany jako: zielony marmur lub marmur „verde”.

Skład mineralogiczno-petrograficzny

Serpentynit antygorytowy jest kopaliną w złożu Nasławice na Dolnym Śląsku. Powstał w wyniku przeobrażenia skał ultrazasadowych-zasadowych (perydotytu-gabra). Ma zróżnicowany i zmienny skład mineralny. Kształtowany był przez złożone procesy pomagmowe, hydrotermalne, tektoniczne i wietrzeniowe. Przejścia między poszczególnymi odmianami kopaliny są stopniowe, nieostre.

Podstawowym składnikiem serpentynitów jest antygoryt stanowiący zwykle 84 – 99% skały. W wyniku procesów przeobrażeniowych powstało wiele minerałów wtórnych. Podrzędnie występują relikty oliwinu i piroksenów (max. do około 10%), minerały rudne (max. do około 8%). W tektonitach serpentynitowych (często wtórnie spękanych, zbrekcjowanych, zmylonityzowanych) występują: minerały z grupy serpentynu, krzemionka opalowo-chalcedonowa i magnezyt. Lokalnie wśród serpentynitów, w strefach silnie tektonicznie naruszonych obserwuje się:

• strefy skał wzbogaconych w węglany, opisywane jako listwenity,
• rodingity (zgranatyzowane gabra),
• strefy użyleń z mineralizacją siarczkowo-arsenowo-niklową.

Formy występowania minerałów z grupy serpentynu

Głównymi składnikami serpentynów są antygoryt, lizardyt, aktynolit i chloryt. Minerały te utworzyły się w wyniku serpentynizacji skał ultrazasadowych w warunkach hydrotermalnych.

Przeprowadzone badania mineralogiczno-petrograficzne wskazują, że dominującym składnikiem serpentynitów nasławickich jest antygoryt wykształcony w formie płytek i blaszek.

Aktynolit ma budowę słupkową (pręcikową), tworzy bardzo łatwo rozpadające się tzw. „drzazgi aktynolitowe”. Zwietrzały całkowicie odbiega od form włóknistych, cechujących „szkodliwy azbest” i nie stanowi zagrożenia dla ludzi i środowiska.

Lizardyty mają pokrój rurek lub blaszek.

O zawartości chryzotylu w serpentynitach decyduje w głównej mierze stopień ich zserpentynityzowania. Im silniej zserpentynityzowana („dojrzała”) jest skała, tym mniej zawiera chryzotylu ponieważ w ultramafitach spadek temperatury w procesie serpentynityzacji wpływa na kolejność powstawania minerałów z grupy serpentynu: tzn. chryzotyl → lizardyt → antygoryt. Dodatkowym czynnikiem decydującym o przeobrażeniu chryzotylu i lizardytu w antygoryt w obrębie masywu nasławickiego były powtarzające się procesy dynamiczne. Chryzotyl, notowany w złożu w ilościach śladowych występuje w postaci włóknistej. Tworzy on mikroskupienia o znikomych wielkościach kryształów. Prawdopodobieństwo ich pojawienia się podczas przeróbki mechanicznej (rozdrabniania) jest praktycznie zerowe.

Serpentynit antygorytowy z Nasławic

Złoże serpentynitu „Nasławice” ma duże znaczenie gospodarcze, należy do złóż rzadkich w skali kraju (klasa 2) i występujących wyłącznie w rejonie dolnośląskim.

Cechuje je bardzo dobra, choć zmienna jakość kopaliny. Najbardziej korzystnymi parametrami są niska ścieralność oraz wysoka wytrzymałość na miażdżenie. Dobra jakość produkowanych kruszyw, brak reklamacji ze strony odbiorców, a zarazem możliwość wykorzystania nieco słabszego materiału do podbudowy zasadniczej lub pomocniczej tworzy warunki produkcji bezodpadowej.

Serpentynity z Nasławic mają charakter antygorytowy – należą do utworów silnie zserpentynizowanych („dojrzałych”). Chryzotyl, który jest najbardziej szkodliwym dla człowieka minerałem z grupy azbestowych, nie występuje w kopalinie z Nasławic lub notowany jest w niej sporadycznie. Osiąga wówczas mikroskopijne wielkości poszczególnych kryształów dzięki czemu nie stanowi zagrożenia dla ludzi i środowiska.

Bibliografia

• Edyta Sermet, Jerzy Górecki, Wiesław Heflik, Złoże serpentynitu w Nasławicach, Praca zrealizowana w ramach badań statutowych WGGiOŚ, AGH nr 11.11.140.320
• Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2013r, PIG-PIB, Warszawa 2014.
• Z. Gajewski – Masyw serpentynitowy Grochowa – Braszowice oraz jego znaczenie surowcowe, Biul. IG, 280, Z badań złóż surowców skalnych w Polsce, t. VII, Warszawa, 1974
• Z. Gajewski – Występowanie i własności magnezytów z masywu serpentynitowego Gogołów – Jordanów na tle budowy geologicznej obszaru, Biul. IG, 240, Z badań złóż surowców skalnych w Polsce, t. V, Warszawa, 1970
• W. Heflik – O niektórych kamieniach ozdobnych Dolnego Śląska i ich znaczeniu w rozwoju kultury materialnej, w: Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, [T.] 3; P.P. Zagożdżon, M. Madziarz [red.]. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2010.
• S. Kozłowski– Surowce skalne Polski, Wyd. Geol., Warszawa, 1986.
• R. Ney [red.] – Surowce mineralne Polski. Surowce skalne – Kamienie budowlane i drogowe, Wyd IGSMiE PAN, Kraków, 2002.
• J. Pyssa , G.M. Rokita – Azbest-występowanie, wykorzystanie i sposób postępowania z odpadami azbestowymi, Gosp. Sur. Min., t. 23, z. 1, Kraków, 2007.