Sobór św. Michała Archanioła w Lidzie

Sobór św. Michała Archanioła

Свята-Міхайлаўскі кафедральны сабор

412Г000334
sobór katedralny
Widok ogólny
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Miejscowość	Lida
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny (Egzarchat Białoruski)
Eparchia	lidzka
Katedra	od 2014
Wezwanie	św. Michała Archanioła
Wspomnienie liturgiczne	8/21 listopada
Historia Data rozpoczęcia budowy 1800 Data zakończenia budowy 1824 Data poświęcenia 4 lipca 1825 Data zamknięcia 1957 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Data zniszczenia • przez 1842 pożar Data odbudowy 1855 Data reaktywacji 1996 Poprzednie wyznanie rzymskokatolickie (1824–1842); prawosławne (1855–1919); rzymskokatolickie (1919–1957)
Dane świątyni Rzut świątyni według założenia z 1842 Styl klasycystyczny Architekt Sebastian Dąbrowski Świątynia • materiał bud. • cegła Kopuła • liczba kopuł 1 Liczba naw 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy wolnostojąca
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Sobór św. Michała Archanioła w Lidzie
Położenie na mapie Białorusi Sobór św. Michała Archanioła w Lidzie
53°53′37,7″N 25°18′12,2″E

Sobór św. Michała Archanioła – sobór prawosławny w Lidzie, katedra eparchii lidzkiej Egzarchatu Białoruskiego Patriarchatu Moskiewskiego. Dawny kościół pijarów pw. św. Józefa Kalasantego. Kościół jest jednym z najważniejszych dzieł awangardowego nurtu architektury doby klasycyzmu ze względu na fakt, że jest najstarszym w niewielkiej grupie budowli centralnych wzorowanych na rzymskim Panteonie z terenu Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Sobór znajduje się przy ulicy Sowieckiej.

Historia

Do Lidy zakon pijarów sprowadził w 1756 starosta lidzki Ignacy Scipio del Campo z ich kolegium z Werenowa, założonego z fundacji jego dziadków. Pijarzy swoją siedzibę zlokalizowali na placu przy ulicy Wileńskiej (obecnej Sowieckiej) zakupionym od stolnikowej pińskiej Ludwiki Godebskiej. W 1758 na placu tym stanął niewielki drewniany kościółek pw. św. Józefa Kalasantego oraz drewniany budynek szkoły. W ciągu następnych lat zbudowali drewniany klasztor dla 12 zakonników. Teren wkrótce został powiększony o dwa sąsiednie place dzięki darowiznom mieszczan lidzkich. W 1789 otrzymali od sędziego ziemskiego lidzkiego Jerzego Adamowicza otrzymali darowiznę w wysokości 20 tys. zł na budowę nowego kościoła. W 1792 pijarzy ukończyli budowę murowanego klasztoru. W związku z tym, że był to najsolidniejszy budynek w mieście, nocował w nim w 1797 car Paweł I, którego darowiznę na rzecz budowy kościoła upamiętniono łacińską tablicą umieszczoną w klasztorze. W 1802 nocował w klasztorze car Aleksander I.

W 1800 rektor kolegium i architekt ksiądz Sebastian Dąbrowski rozpoczął budowę murowanego kościoła, który doprowadził do gzymsów, jednak w z powodu braku funduszów budowa w 1805 została przerwana. Do prac przystąpiono ponownie w 1817 pod kierunkiem tego samego architekta, który pełnił ówcześnie funkcję proboszcza w Wawiórce, jednak śmierć architekta w 1819 ponownie wstrzymała prace. Do ukończenia kościoła przystąpił wiosną 1823 ks. rektor Kalasanty Sankowski, a prace prowadził Lejzor Dawidowicz Ciesielski z Rosieni. Budowę świątyni ukończono w 1824, po czym przystąpiono do wyposażania wnętrza. Na chórze umieszczono organy pozyskane z pijarskiego kościoła w Witebsku. Tak wyposażoną świątynię 4 lipca 1825 poświęcił biskup prowincjał litewski ks. Izydor Sieklucki.

W 1831 trzeba było rozebrać i odbudować wadliwie wzniesiony portyk, a w latach 1836–1837 rektor Jozofat Wojszwiłło musiał przeprowadzić gruntowny remont kościoła. W 1838 wyremontowano dwuskrzydłowy klasztor. W latach 1831–1832 wzniesiono ogrodzenie. Na północ od kościoła wznosiła się szkoła, a do brzegu rzeki rozciągał się ogród i sad.

W dniu 23 sierpnia 1842 pożar strawił dach i kopułę kościoła oraz zabudowania gospodarcze. Spłonęło także całe wyposażenie kościoła wraz z organami, ołtarzami i amboną. Spłonęła także biblioteka klasztorna licząca 1787 tomów.

Rosyjskie władze zaborcze nie zgodziły się na odbudowę i w 1843 gubernator grodzieński wydał polecenie przekazania kościoła na cerkiew, a przyległego skrzydła klasztoru na plebanię prawosławną. Z adaptacją na cerkiew zwlekano i do prac przystąpiono dopiero około 1855. Wyburzono przy okazji główne wschodnie skrzydło klasztoru pijarów, rozbudowując jednocześnie skrzydło północne. Odbudowano kopułę kościoła w poprzednim kształcie oraz wzniesiono nową dzwonnicę. Do 1919 świątynia funkcjonowała jako cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę i zajęciu Lidy przez polskie wojska, świątynia została podczas celebrowanego w niej prawosławnego nabożeństwa we Wtorek Paschalny 1919 r. sprofanowana przez rzymskich katolików (zniszczono ikonostas, powyrzucano ikony); w czasie tej akcji zamordowano wieloletniego – od 1866 r. – opiekuna cerkwi, prawosławnego proboszcza ks. Josifa Kojałowicza. Obiekt następnie zrewindykowano na rzecz Kościoła katolickiego i zwrócono w 1926 zakonowi pijarów. W 1928 wykonano remont według projektu Józefa Zdanowicza. W 1938 na fasadzie umieszczono brązową tablicę ku czci Ludwika Narbutta, uczęszczającego do szkoły pijarów w Lidzie. Kościół przetrwał II wojnę światową bez zniszczeń i funkcjonował do 1945, gdy aresztowano ostatniego proboszcza Klemensa Mariana Czabanowskiego, zesłanego następnie do łagru.

W 1958 kościół przekazano na siedzibę Muzeum Krajoznawczego. W 1964 umieszczono w nim planetarium. W 1996 mimo protestów miejscowych katolików władze Białorusi przekazały kościół prawosławnym. Po dokonanym w 2000 remoncie pełni funkcję cerkwi pw. św. Michała Archanioła. Tablicę ku czci Ludwika Narbutta, którą odsłonięto w 1989 usunięto z fasady i przeniesiono do muzeum krajoznawczego.

W 2013 r. na budynku świątyni odsłonięto tablicę upamiętniającą ks. Josifa Kojałowicza.

Od 2014, w związku z utworzeniem eparchii lidzkiej, świątynia pełni funkcję soboru katedralnego.

Galeria

• 
  Widok od frontu
• 
  Widok od południowego zachodu
• 
  Wnętrze