Aleksander I Romanow
|
||||
|
||||
 portret Aleksandra I, pędzla Aleksandra Molinari z 1813 roku |
||||
| Cesarz i samodzierżca Wszechrusi | ||||
| Okres panowania | od 23 marca 1801 do 1 grudnia 1825 |
|||
| Koronacja | 15 września 1801 | |||
| Poprzednik | Paweł I Romanow | |||
| Następca | Mikołaj I Romanow | |||
| Wielki książę Finlandii | ||||
| Okres panowania | od 29 marca 1809 do 1 grudnia 1825 |
|||
| Poprzednik | Gustaw IV Adolf | |||
| Następca | Mikołaj I Romanow | |||
| Król Polski | ||||
| Okres panowania | od 1815 do 1 grudnia 1825 |
|||
| Poprzednik | Fryderyk August I (jako książę warszawski) |
|||
| Następca | Mikołaj I Romanow | |||
| Dane biograficzne | ||||
| Data urodzenia | 1777 | |||
| Data śmierci | 1825 | |||
| Ojciec | Paweł I Romanow | |||
| Matka | Maria Fiodorowna | |||
| Żona | Elżbieta Aleksiejewna | |||
| Dzieci | Maria Aleksandrowna Elżbieta Aleksandrowna |
|||
| Odznaczenia | ||||
 [[Plik:|40px|border|link=Order Świętego Aleksandra Newskiego|Order Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)]] [[Plik:|40px|border|link=Order Orła Białego (Rosja)|Cesarski i Królewski Order Orła Białego (Imperium Rosyjskie)]]              [1][a] |
||||
Aleksander I Pawłowicz (Александр I Павлович), (ur. 12 grudnia?/23 grudnia 1777 w Petersburgu, zm. 19 listopada?/1 grudnia 1825 w Taganrogu) – cesarz Rosji od 1801, wielki książę Finlandii od 1809, król Polski od 1815 (Królestwo Polskie), syn Pawła I z dynastii Romanowów, starszy brat księcia Konstantego oraz Mikołaja, swojego następcy na tronie Rosji.
Spis treści
Życiorys[edytuj]
Aleksander I był wszechstronnie wykształcony, gdy w wieku 23 lat przejmował rządy w Rosji. Pierwsze jego dekrety dotyczyły rehabilitacji ludzi usuniętych przez Pawła I z urzędów i wojska, zwiększenia roli Senatu, zniesienia poddaństwa chłopów w guberniach nadbałtyckich, likwidacji cenzury książek, zakazu stosowania tortur w śledztwie, liberalizacji handlu zagranicznego i reform w szkolnictwie. Utworzone zostały uniwersytety w Charkowie i Kazaniu oraz reaktywowany Uniwersytet Wileński z polskim językiem nauczania. Był przyjazny Polakom, jego przyjaciel Adam Czartoryski był ministrem spraw zagranicznych.
Wcześniej w 1801 roku Rosja zawładnęła terytorium Gruzji na Kaukazie. Spowodowało to wieloletnią jej wojnę z Persją, która doznała licznych porażek. Między innymi Rosjanie zajęli Dagestan i północny Azerbejdżan z Baku nad Morzem Kaspijskim. Wojna ta trwała, z przerwami do 1813 roku. W latach 1806-1812 Rosja prowadziła też wojnę z Turcją. Działania wojenne obejmowały tereny Mołdawii oraz Wołoszczyzny i wiązały się również z powstaniem narodowym o niepodległość Serbii. Ostatecznie po kilkuletnim rozejmie został zawarty w maju 1812 roku traktat pokojowy w Bukareszcie, zgodnie z którym Rosja uzyskała Besarabię, a Serbowie autonomię w ramach imperium tureckiego. Natomiast w lutym 1808 roku Rosja wystąpiła przeciwko Szwecji, zajmując, po krótkiej wojnie, całą Finlandię i wyspy Alandzkie na Bałtyku.
Nowy cesarz starał się natomiast zachować neutralność w sprawach zachodnioeuropejskich i w 1801 roku Rosja zawarła traktat o pokoju i przyjaźni z Francją, a w 1802 z Prusami. Przyjazne stosunki z Francją uległy jednakże poważnej erozji po ogłoszeniu się przez Napoleona I Bonaparte dożywotnim konsulem, a później cesarzem, i po straceniu ewentualnego kandydata do tronu francuskiego, Ludwika z rodu Kondeuszów. Ostatecznie w 1805 roku Rosja przystąpiła do koalicji antyfrancuskiej, zawiązanej przez Anglię, Austrię i Szwecję. Zgodnie z warunkami paktu, w trakcie najazdu wojsk francuskich na Austrię w 1806 roku i Prusy w 1807 roku w bitwach pod Austerlitz (1805), Iławą i Frydlandem (1807) uczestniczył rosyjski korpus wojskowy marszałka Michaiła Kutuzowa.
Po zwycięstwach Napoleona I i okupacji przez jego armie Austrii, a później również Prus, Aleksander I spotkał się z Napoleonem I Bonaparte 7 lipca 1807 roku w Tylży nad Niemnem, gdzie obaj cesarze zawarli traktat pokojowy. Aleksander I nie chciał bowiem, by Rosja prowadziła wojnę z Francją w pojedynkę, zaś Napoleon uczynił różne koncesje na rzecz Rosji. Przypadł jej m.in. obwód białostocki po pobiciu Prus, zaś po roku, po kolejnej wojnie francusko-austriackiej także obwód tarnopolski.
Od 1811 roku obaj cesarze prowadzili intensywne przygotowania do wojny, narastała nieufność między nimi i mnożyły się konflikty francusko-rosyjskie. W czerwcu 1812 roku Wielka Armia Napoleona I Bonapartego, złożona ze wszystkich narodów zachodniej i środkowej Europy kontynentalnej, licząca ok. 450 tys. ludzi, przekroczyła graniczną rzekę Niemen i ruszyła szlakiem przez Smoleńsk na Moskwę. Rosja dysponowała trzema armiami z nieco powyżej 270 tys. żołnierzy, które Napoleon zamierzał pobić w oddzielnych bitwach. Lecz Rosjanie zastosowali taktykę cofania się głównych sił, niszczenia wszystkiego na trasach przemarszu wojsk francuskich oraz napaści na rozproszone oddziały i transporty zaopatrzeniowe przeciwnika. W tej sytuacji zdobycie Moskwy nic nie dało Napoleonowi. Na jego propozycje pokojowe Aleksander I w ogóle nie odpowiadał, najwidoczniej licząc na zarysowującą się możliwość całkowitego rozbicia armii Napoleona. Tak też się stało. Marszałek Kutuzow i „generał mróz” sprawili, że na pozycje wyjściowe nad Niemnem wróciło jedynie ok. 6% stanu początkowego Wielkiej Armii.
Ostatecznie wojnę z Francuzami zakończyli Rosjanie w marcu 1814 roku w Paryżu. Aleksander I spędził w stolicy Francji dwa miesiące, goszcząc w pałacu księcia Talleyranda, który przy jego pomocy organizował życie polityczne Francji po upadku Napoleona I Bonaparte. Później udał się do Anglii, Petersburga i do Wiednia na kongres pokojowy. Jako „wyzwoliciel Europy” był jednym z głównych autorów postanowień kongresu, obok ministra spraw zagranicznych Austrii Klemensa Metternicha, przedstawiciela Wielkiej Brytanii Castlereagha, przedstawiciela Prus Hardenberga i przedstawiciela Francji Charlesa Talleyranda.
Układy wiedeńskie zwieńczone zostały zawarciem w Paryżu tzw. Świętego Przymierza pomiędzy Prusami, Austrią i Rosją, która była jej głównym ogniwem. Przyłączyło się potem do niego wiele innych państw. Funkcjonowanie paktu odcisnęło znaczące piętno w polityce europejskiej, przynajmniej do połowy XIX wieku. W przypadku zaistnienia, gdzieś w Europie, powstań, rewolucji i temu podobnych sytuacji, zagrażających stabilności politycznej i interesom zaprzyjaźnionych mocarstw, wówczas ich monarchowie spotykali się i wspólnie ustalali sposoby interwencji. W tym trybie wojska austriackie spacyfikowały niepodległościowe powstanie w Neapolu w 1821 roku oraz w Piemoncie w 1822, zaś wojska francuskie przywróciły w Hiszpanii w 1822 roku rządy królewskie po republikańskiej rebelii.
Wielkim problemem dla Aleksandra I stało się powstanie narodowościowe Greków w 1821 roku, wywołane przeciwko panowaniu Turcji. Car wspierając dotąd wszelkie powstania niepodległościowe na Bałkanach, nie interweniował w sprawę grecką. Na samym początku powstania greckiego miał do niego przychylny stosunek, zwracając uwagę na więź z prawosławnymi Grekami. Główną przyczyną takiej postawy była chęć zajęcia cieśnin czarnomorskich, jednak śmierć Aleksandra I oraz zabiegi Świętego Przymierza pokrzyżowały te plany. Mimo to Grecy, choć z wielkimi ofiarami, walczyli nieugięcie o swą niepodległość. W tym okresie Aleksander I stał się bardzo pobożny i uległy wobec Cerkwi prawosławnej. Kazał zlikwidować tajne stowarzyszenia masońskie oraz Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświaty, pozostawiając w resorcie tylko sprawy oświaty.
W ostatnich latach życia cesarza w rządach wyręczał go faworyt Aleksiej Arakczejew.
Kontrowersje wokół śmierci[edytuj]
Oficjalnie uważa się, że cesarz zmarł w listopadzie 1825 roku w trakcie jednej ze swych licznych podróży po kraju, gdy spędzał wakacje z żoną na Krymie. Puszkin napisał nawet epitafium: „Всю жизнь свою провел в дороге, простыл и умер в Таганроге” (Całe życie spędził w drodze, umarł w Taganrogu). Potwierdzają to liczne dokumenty, świadectwa osób obecnych przy chorobie i śmierci cara. Tak też przyjęto w doktrynie historycznej.
Istnieje jednak kontrowersyjna hipoteza głosząca, że śmierć Aleksandra I została przez niego samego sfingowana. Jak wyżej wspomniano, skierował uwagę ku religii, ponadto zainteresował się analizą świata pozazmysłowego. Alternatywna teoria losów cara głosi, że w związku z tym zrezygnował z udziału w życiu politycznym i tronu oraz przez resztę życia był mnichem na Krymie bądź Syberii. Dowodem mającym przemawiać za prawdziwością nowego wcielenia Aleksandra I była pusta trumna, w której miał być pochowany w 1825 roku, jak rzekomo wykazała ekshumacja. Do pewnych wniosków mógł skłaniać fakt przewozu trumny do Sankt Petersburga aż przez dwa miesiące. Powodem tak długiego okresu transportu była biurokracja oraz słaba jakość ówczesnych dróg w imperium. Ciało cara było zaś zakryte w celu ukrycia daleko posuniętego rozkładu zwłok.
Zagadkowym tropem było podobieństwo do byłego cara pewnego mnicha Fiodora Kuźmicza (w 1984 kanonizowanego przez Cerkiew Prawosławną). Kuźmicz posiadał też znajomość szczegółów kampanii rosyjskiej z 1812 i zagadnień wojskowości.
W 2003 r. nakręcono 10-odcinkowy dramat historyczny Sfinks Północy (ros. Северный сфинкс, trans. Siewiernyj sfinks)[2] w reż. Arkadija Sirienki, poświęcony ostatnim latom życia cara.
Genealogia[edytuj]
| Prapradziadkowie |
książę |
cesarz Rosji |
książę |
książę |
książę Wirtembergii |
książę |
margrabia |
król Prus |
| Pradziadkowie |
książę Holstein-Gottorp |
książę Anhalt-Zerbst |
książę Wirtembergii |
margrabia |
||||
| Dziadkowie |
cesarz Rosji Piotr III Romanow (1728-1762) |
książę Wirtembergii Fryderyk Eugeniusz Wirtemberski (1732-1797) |
||||||
| Rodzice |
cesarz Rosji |
|||||||
|
Aleksander I Romanow (1777-1825) cesarz Rosji |
||||||||
- właściwie: Marta Skowrońska córka chłopa.
- właściwie: księżniczka Zofia Fryderyka Augusta von Anhalt Zerbst.
- właściwie: księżniczka Zofia Dorota Wirtemberska.
Galeria[edytuj]
-
Aleksander I
-
Aleksander I
-
Mundur generała wojsk Królestwa Kongresowego używany przez cesarza Aleksandra I
-
Aleksander I składa hołd prochom Fryderyka II Wielkiego w obecności króla Fryderyka Wilhelma III i królowej Luizy Pruskiej w 1805 roku
.jpg)
.jpg)
Zobacz też[edytuj]
- historia Polski
- historia Rosji
- Imperium Rosyjskie
- kongres wiedeński
- władcy Polski
- władcy Rosji
- wojny napoleońskie
Przypisy
- ↑ Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata (wł.). W: Blasonario subalpino [on-line].
- ↑ Северный сфинкс (ros.). Ruskino.ru. [dostęp 2010-01-28].
Uwagi[edytuj]
- ↑ Nadany w 1822 r. przez Karola Feliksa króla Sardynii.
Bibliografia[edytuj]
- Janusz Iwaszkiewicz, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 61–63.
- Аммон Ф. Г. В фаворе у кесаря: Александр I и Аракчеев
Linki zewnętrzne[edytuj]
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||
- Kawalerowie Zakonu Świętego Łazarza
- Ludzie urodzeni w Petersburgu
- Odznaczeni Orderem Podwiązki
- Odznaczeni Orderem Świętego Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania
- Odznaczeni Orderem Świętego Ducha
- Odznaczeni Orderem Świętego Januarego
- Odznaczeni Orderem Wojskowym Wilhelma
- Odznaczeni Orderem Złotego Runa
- Odznaczeni Orderem Avis (Portugalia)
- Odznaczeni Orderem Chrystusa (Portugalia)
- Odznaczeni Orderem Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)
- Odznaczeni Wstęgą Trzech Orderów
- Odznaczeni Orderem Annuncjaty
- Romanowowie
- Rosyjscy arystokraci
- Rosyjscy uczestnicy wojen napoleońskich
- Rosyjscy wolnomularze
- Urodzeni w 1777
- Cesarze Rosji
- Zmarli w 1825
- Władcy Finlandii
- Władcy Polski
