Aleksander I Romanow

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Aleksander I Romanow
— Aleksander I, cesarz i samodzierżca wszechrosyjski, moskiewski, kijowski, włodzimierski, nowogrodzki, car kazański, car astrachański, król polski, car syberyjski, car Chersonezu Taurydzkiego, pan Pskowa i wielki książę smoleński, litewski, wołyński, podolski i fiński, książę estoński, inflancki, kurlandzki i semigalski, żmudzki, białostocki, karelski, twerski, jugorski, permski, wiacki, bułgarski i innych; pan i wielki książę ziemi Niżnego Nowogrodu, czernihowski, riazański, połocki, rostowski, jarosławski, biełozierski, udorski, obdorski, kondyjski, witebski, mścisławski, całej Północy zwycięzca, pan Jeveru, kartalińskiej i kabardyńskiej ziemi oraz obwodu Armenii, czerkaskich i górskich książąt i innych pan i zdobywca, następca tronu Norwegii, książę Szlezwika-Holsztynu, Stormarn, Dithmarschen i Oldenburga, i tak dalej, i tak dalej, i tak dalej. —
ilustracja
portret Aleksandra I, pędzla Aleksandra Molinari z 1813 roku
Cesarz i samodzierżca Wszechrusi
Okres panowania od 23 marca 1801
do 1 grudnia 1825
Koronacja 15 września 1801
Poprzednik Paweł I Romanow
Następca Mikołaj I Romanow
Wielki książę Finlandii
Okres panowania od 29 marca 1809
do 1 grudnia 1825
Poprzednik Gustaw IV Adolf
Następca Mikołaj I Romanow
Król Polski
Okres panowania od 1815
do 1 grudnia 1825
Poprzednik Fryderyk August I
(jako książę warszawski)
Następca Mikołaj I Romanow
Dane biograficzne
Data urodzenia 1777
Data śmierci 1825
Ojciec Paweł I Romanow
Matka Maria Fiodorowna
Żona Elżbieta Aleksiejewna
Dzieci Maria Aleksandrowna
Elżbieta Aleksandrowna
Odznaczenia
Order św. Andrzeja (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Orła Białego (Imperium Rosyjskie) Order Świętej Anny I klasy (Imperium Rosyjskie) Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława I klasy (Imperium Rosyjskie) Order św. Jerzego – I klasy (Imperium Rosyjskie) Order Świętego Włodzimierza I klasy (Imperium Rosyjskie) Order Podwiązki (Wielka Brytania) Order Złotego Runa (Austria) Order Ducha Świętego (Francja) Wstęga Trzech Orderów (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Avis (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Chrystusa Krzyż Wielki Orderu św. Jakuba od Miecza (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Wilhelma (Holandia) Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty)[1][a]
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach

Aleksander I Pawłowicz (Александр I Павлович), (ur. 12 grudnia?/23 grudnia 1777 w Petersburgu, zm. 19 listopada?/1 grudnia 1825 w Taganrogu) – cesarz Rosji od 1801, wielki książę Finlandii od 1809, król Polski od 1815 (Królestwo Polskie), syn Pawła I z dynastii Romanowów, starszy brat księcia Konstantego oraz Mikołaja, swojego następcy na tronie Rosji.

Życiorys[edytuj]

Aleksander I był wszechstronnie wykształcony, gdy w wieku 23 lat przejmował rządy w Rosji. Pierwsze jego dekrety dotyczyły rehabilitacji ludzi usuniętych przez Pawła I z urzędów i wojska, zwiększenia roli Senatu, zniesienia poddaństwa chłopów w guberniach nadbałtyckich, likwidacji cenzury książek, zakazu stosowania tortur w śledztwie, liberalizacji handlu zagranicznego i reform w szkolnictwie. Utworzone zostały uniwersytety w Charkowie i Kazaniu oraz reaktywowany Uniwersytet Wileński z polskim językiem nauczania. Był przyjazny Polakom, jego przyjaciel Adam Czartoryski był ministrem spraw zagranicznych.

Wcześniej w 1801 roku Rosja zawładnęła terytorium Gruzji na Kaukazie. Spowodowało to wieloletnią jej wojnę z Persją, która doznała licznych porażek. Między innymi Rosjanie zajęli Dagestan i północny Azerbejdżan z Baku nad Morzem Kaspijskim. Wojna ta trwała, z przerwami do 1813 roku. W latach 1806-1812 Rosja prowadziła też wojnę z Turcją. Działania wojenne obejmowały tereny Mołdawii oraz Wołoszczyzny i wiązały się również z powstaniem narodowym o niepodległość Serbii. Ostatecznie po kilkuletnim rozejmie został zawarty w maju 1812 roku traktat pokojowy w Bukareszcie, zgodnie z którym Rosja uzyskała Besarabię, a Serbowie autonomię w ramach imperium tureckiego. Natomiast w lutym 1808 roku Rosja wystąpiła przeciwko Szwecji, zajmując, po krótkiej wojnie, całą Finlandię i wyspy Alandzkie na Bałtyku.

Nowy cesarz starał się natomiast zachować neutralność w sprawach zachodnioeuropejskich i w 1801 roku Rosja zawarła traktat o pokoju i przyjaźni z Francją, a w 1802 z Prusami. Przyjazne stosunki z Francją uległy jednakże poważnej erozji po ogłoszeniu się przez Napoleona I Bonaparte dożywotnim konsulem, a później cesarzem, i po straceniu ewentualnego kandydata do tronu francuskiego, Ludwika z rodu Kondeuszów. Ostatecznie w 1805 roku Rosja przystąpiła do koalicji antyfrancuskiej, zawiązanej przez Anglię, Austrię i Szwecję. Zgodnie z warunkami paktu, w trakcie najazdu wojsk francuskich na Austrię w 1806 roku i Prusy w 1807 roku w bitwach pod Austerlitz (1805), Iławą i Frydlandem (1807) uczestniczył rosyjski korpus wojskowy marszałka Michaiła Kutuzowa.

Po zwycięstwach Napoleona I i okupacji przez jego armie Austrii, a później również Prus, Aleksander I spotkał się z Napoleonem I Bonaparte 7 lipca 1807 roku w Tylży nad Niemnem, gdzie obaj cesarze zawarli traktat pokojowy. Aleksander I nie chciał bowiem, by Rosja prowadziła wojnę z Francją w pojedynkę, zaś Napoleon uczynił różne koncesje na rzecz Rosji. Przypadł jej m.in. obwód białostocki po pobiciu Prus, zaś po roku, po kolejnej wojnie francusko-austriackiej także obwód tarnopolski.

Od 1811 roku obaj cesarze prowadzili intensywne przygotowania do wojny, narastała nieufność między nimi i mnożyły się konflikty francusko-rosyjskie. W czerwcu 1812 roku Wielka Armia Napoleona I Bonapartego, złożona ze wszystkich narodów zachodniej i środkowej Europy kontynentalnej, licząca ok. 450 tys. ludzi, przekroczyła graniczną rzekę Niemen i ruszyła szlakiem przez Smoleńsk na Moskwę. Rosja dysponowała trzema armiami z nieco powyżej 270 tys. żołnierzy, które Napoleon zamierzał pobić w oddzielnych bitwach. Lecz Rosjanie zastosowali taktykę cofania się głównych sił, niszczenia wszystkiego na trasach przemarszu wojsk francuskich oraz napaści na rozproszone oddziały i transporty zaopatrzeniowe przeciwnika. W tej sytuacji zdobycie Moskwy nic nie dało Napoleonowi. Na jego propozycje pokojowe Aleksander I w ogóle nie odpowiadał, najwidoczniej licząc na zarysowującą się możliwość całkowitego rozbicia armii Napoleona. Tak też się stało. Marszałek Kutuzow i „generał mróz” sprawili, że na pozycje wyjściowe nad Niemnem wróciło jedynie ok. 6% stanu początkowego Wielkiej Armii.

Ostatecznie wojnę z Francuzami zakończyli Rosjanie w marcu 1814 roku w Paryżu. Aleksander I spędził w stolicy Francji dwa miesiące, goszcząc w pałacu księcia Talleyranda, który przy jego pomocy organizował życie polityczne Francji po upadku Napoleona I Bonaparte. Później udał się do Anglii, Petersburga i do Wiednia na kongres pokojowy. Jako „wyzwoliciel Europy” był jednym z głównych autorów postanowień kongresu, obok ministra spraw zagranicznych Austrii Klemensa Metternicha, przedstawiciela Wielkiej Brytanii Castlereagha, przedstawiciela Prus Hardenberga i przedstawiciela Francji Charlesa Talleyranda.

Układy wiedeńskie zwieńczone zostały zawarciem w Paryżu tzw. Świętego Przymierza pomiędzy Prusami, Austrią i Rosją, która była jej głównym ogniwem. Przyłączyło się potem do niego wiele innych państw. Funkcjonowanie paktu odcisnęło znaczące piętno w polityce europejskiej, przynajmniej do połowy XIX wieku. W przypadku zaistnienia, gdzieś w Europie, powstań, rewolucji i temu podobnych sytuacji, zagrażających stabilności politycznej i interesom zaprzyjaźnionych mocarstw, wówczas ich monarchowie spotykali się i wspólnie ustalali sposoby interwencji. W tym trybie wojska austriackie spacyfikowały niepodległościowe powstanie w Neapolu w 1821 roku oraz w Piemoncie w 1822, zaś wojska francuskie przywróciły w Hiszpanii w 1822 roku rządy królewskie po republikańskiej rebelii.

Wielkim problemem dla Aleksandra I stało się powstanie narodowościowe Greków w 1821 roku, wywołane przeciwko panowaniu Turcji. Car wspierając dotąd wszelkie powstania niepodległościowe na Bałkanach, nie interweniował w sprawę grecką. Na samym początku powstania greckiego miał do niego przychylny stosunek, zwracając uwagę na więź z prawosławnymi Grekami. Główną przyczyną takiej postawy była chęć zajęcia cieśnin czarnomorskich, jednak śmierć Aleksandra I oraz zabiegi Świętego Przymierza pokrzyżowały te plany. Mimo to Grecy, choć z wielkimi ofiarami, walczyli nieugięcie o swą niepodległość. W tym okresie Aleksander I stał się bardzo pobożny i uległy wobec Cerkwi prawosławnej. Kazał zlikwidować tajne stowarzyszenia masońskie oraz Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświaty, pozostawiając w resorcie tylko sprawy oświaty.

W ostatnich latach życia cesarza w rządach wyręczał go faworyt Aleksiej Arakczejew.

Kontrowersje wokół śmierci[edytuj]

Oficjalnie uważa się, że cesarz zmarł w listopadzie 1825 roku w trakcie jednej ze swych licznych podróży po kraju, gdy spędzał wakacje z żoną na Krymie. Puszkin napisał nawet epitafium: „Всю жизнь свою провел в дороге, простыл и умер в Таганроге” (Całe życie spędził w drodze, umarł w Taganrogu). Potwierdzają to liczne dokumenty, świadectwa osób obecnych przy chorobie i śmierci cara. Tak też przyjęto w doktrynie historycznej.

Istnieje jednak kontrowersyjna hipoteza głosząca, że śmierć Aleksandra I została przez niego samego sfingowana. Jak wyżej wspomniano, skierował uwagę ku religii, ponadto zainteresował się analizą świata pozazmysłowego. Alternatywna teoria losów cara głosi, że w związku z tym zrezygnował z udziału w życiu politycznym i tronu oraz przez resztę życia był mnichem na Krymie bądź Syberii. Dowodem mającym przemawiać za prawdziwością nowego wcielenia Aleksandra I była pusta trumna, w której miał być pochowany w 1825 roku, jak rzekomo wykazała ekshumacja. Do pewnych wniosków mógł skłaniać fakt przewozu trumny do Sankt Petersburga aż przez dwa miesiące. Powodem tak długiego okresu transportu była biurokracja oraz słaba jakość ówczesnych dróg w imperium. Ciało cara było zaś zakryte w celu ukrycia daleko posuniętego rozkładu zwłok.

Zagadkowym tropem było podobieństwo do byłego cara pewnego mnicha Fiodora Kuźmicza (w 1984 kanonizowanego przez Cerkiew Prawosławną). Kuźmicz posiadał też znajomość szczegółów kampanii rosyjskiej z 1812 i zagadnień wojskowości.

W 2003 r. nakręcono 10-odcinkowy dramat historyczny Sfinks Północy (ros. Северный сфинкс, trans. Siewiernyj sfinks)[2] w reż. Arkadija Sirienki, poświęcony ostatnim latom życia cara.

Genealogia[edytuj]

Prapradziadkowie

książę
Holstein-Gottorp
Fryderyk IV Holsztyński
(1671-1702)
∞1698
Jadwiga Zofia Szwedzka
(1681-1708)

cesarz Rosji
Piotr I Wielki
(1672-1725)
∞1712
Katarzyna I 1)
(1683-1684 – 1727)

książę
Anhalt-Zerbst
Jan Ludwik I
(1656-1704)
∞ 1687
Krystyna Eleonora
Zeutsch
(1666-1699)

książę
Krystian August
Schleswig-Holstein-Gottorp
(1673-1726)
∞1704
Albertyna Fryderyka
Baden-Durlach
(1682-1755)

książę Wirtembergii
Fryderyk Wirtemberski-Winnental
(1652-1697)
∞1682
Eleonora Juliana
Brandenburg-Ansbach
(1663–1724)

książę
Anselm Franz
Thurn und Taxis
(1681-1739)
∞1703
Maria Ludovika
Lobkowicz

margrabia
Filip Wilhelm
Brandenburg-Schwedt
(1669-1711)
∞1699
Joanna Szarlotta
Anhalt-Dessau
(1682-1750)

król Prus
Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
(1688-1740)
∞1706
Zofia Dorota Hanowerska
(1687-1757)
Pradziadkowie

książę Holstein-Gottorp
Karol Fryderyk Holsztyński
(1700-1739)
∞1725
Anna Piotrowna
(1708-1728)

książę Anhalt-Zerbst
Krystian August Anhalt-Zerbst
(1690-1747)
∞ 1724
Joanna Elżbieta
Schleswig-Holstein-Gottorp
(1712-1760)

książę Wirtembergii
Karol Aleksander Wirtemberski
(1684-1737)
∞ 1727
Maria Augusta
Thurn und Taxis
(1706-1756)

margrabia
Fryderyk Wilhelm
Brandenburg-Schwedt
(1700-1771)
∞1734
Zofia Dorota Pruska
(1719-1765)
Dziadkowie

cesarz Rosji Piotr III Romanow (1728-1762)
∞1745
Katarzyna II Wielka 2) (1729-1796)

książę Wirtembergii Fryderyk Eugeniusz Wirtemberski (1732-1797)
∞ 1753
Fryderyka Dorota Zofia Brandenburg-Schwedt (1736-1798)
Rodzice

cesarz Rosji
Paweł I Romanow (1754-1801)
∞1776
Maria Fiodorowna 3) (1759-1828)

Aleksander I Romanow (1777-1825) cesarz Rosji
  1. właściwie: Marta Skowrońska córka chłopa.
  2. właściwie: księżniczka Zofia Fryderyka Augusta von Anhalt Zerbst.
  3. właściwie: księżniczka Zofia Dorota Wirtemberska.

Galeria[edytuj]

Zobacz też[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata (wł.). W: Blasonario subalpino [on-line].
  2. ↑ Северный сфинкс (ros.). Ruskino.ru. [dostęp 2010-01-28].

Uwagi[edytuj]

  1. ↑ Nadany w 1822 r. przez Karola Feliksa króla Sardynii.

Bibliografia[edytuj]

Linki zewnętrzne[edytuj]

p • d • e
Władcy Rosji
Wielkie Księstwo
Włodzimierskie
Andrzej I Bogolubski (1169–1174) • Michał Jurijewicz (1174–1176) • Wsiewołod III Wielkie Gniazdo (1176–1212) • Jerzy II Wsiewołodowicz (1212–1216) • Konstantyn I (1216–1218) • Jerzy II Wsiewołodowicz (1218–1238) • Jarosław II (1238–1246) • Światosław III (1247–1248) • Michał Chrobry (1248) • Andrzej II (1249–1252) • Aleksander Newski (1252–1263) • Jarosław III (1263–1271) • Wasyl Kwasznia (1272–1277) • Dymitr I, książę perejasławski (1277–1281) • Andrzej III Aleksandrowicz (1281–1283) • Dymitr I (1283–1294) • Andrzej III Aleksandrowicz (1294–1304) • Michał II Twerski, książę twerski (1304–1318) • Jerzy III, książę moskiewski (1318–1322) • Dymitr II Groźnooki, książę twerski (1322–1326) • Aleksander II (1326–1327) • Aleksander (III) Suzdalski (1327–1328)
Coat of Arms of Russian Empire.svg
Wielkie Księstwo
Włodzimierskie
i Moskiewskie
Rurykowicze
Iwan I Kalita (1328–1340) • Siemion Dumny (1340–1353) • Iwan II Piękny (1353–1359) • Dymitr Suzdalski (1360–1362) • Dymitr Doński (1362–1389) • Wasyl I (1389–1425) • Wasyl II Ślepy (1425–1433) • Jerzy (1433) • Wasyl II Ślepy (1433–1434) • Jerzy (1434) • Wasyl Kosooki (1434) • Wasyl II Ślepy (1434–1445) • Dymitr Szemiaka (1445) • Wasyl II Ślepy (1445–1446) • Dymitr Szemiaka (1446–1447) • Wasyl II Ślepy (1446–1462) • Iwan III Srogi (1462–1505) • Wasyl III (1505–1533) • Iwan IV Groźny (1533–1547)
Carstwo Rosyjskie
Rurykowicze
Iwan IV Groźny (1547–1584) • Fiodor I (1584–1598) • Borys Godunow (regent: 1584–1598)
Godunowowie
Borys Godunow (1598–1605)
Fiodor II Godunow (1605) • Dymitr II (Dymitr Samozwaniec I, 1605–1606) • Wasyl IV Szujski (1606–1610) • Dymitr Samozwaniec II (pretendent: 1607–1610) • Władysław Waza (1610–1613, tytularny do 1634) • Dymitr Samozwaniec III (pretendent: 1611–1612)
Michał I Fiodorowicz (1613–1645) • Filaret (1613–1633) • Aleksy I Michałowicz (1645–1675) • Fiodor III Aleksiejewicz (1676–1682) • Iwan V Aleksiejewicz (1682–1696) • Piotr I Wielki (1682–1721) • Zofia Aleksiejewna (regentka: 1682–1689)
Imperium Rosyjskie
Romanowowie
Piotr I Wielki (1721–1725) • Katarzyna I Aleksjejewna (1724/1725–1727) • Piotr II Aleksiejewicz (1727–1730) • Anna i Elżbieta Piotrowna (regentki: 1727–1730) • Anna Iwanowna (1730–1740) • Iwan VI Antonowicz (1740–1741) • Anna Leopoldowna (regentka: 1740–1741) • Elżbieta Piotrowna (1741–1762) • Piotr III Fiodorowicz (1762) • Katarzyna II Wielka (1762–1796) • Paweł I Piotrowicz (1796–1801) • Aleksander I Pawłowicz (1801–1825) • Konstanty I Pawłowicz (1825, nie objął tronu) • Mikołaj I Pawłowicz (1825–1855) • Aleksander II Mikołajewicz (1855–1881) • Aleksander III Romanow (1881–1894) • Mikołaj II Aleksandrowicz (1894–1917)
1917 - zniesienie monarchii, ustanowienie Republiki Rosyjskiej.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksander_I_Romanow&oldid=50645027”