Czameria

Czameria (alb. Çamëria, gr. Τσαμουριά) – albańska nazwa nadmorskiego regionu Epiru, obecnie w większości w greckiej prefekturze Tesprotia.

Jego granicę zachodnią stanowi Morze Jońskie, na północy rzeka Pavël (Pavlle), na południu rzeka Acheron, wschodnia granica Czamerii przebiega wzdłuż pasma gór Paramithias i Tsamanta.

Historyczne przesłanki konfliktu narodowościowego

W przeszłości w tym regionie mieszkali m.in. albańscy Czamowie będący muzułmanami. W czasach Imperium Osmańskiego była to część sandżaku Joanina. W XVII-XVIII w. nastąpiła prawie całkowita islamizacja miejscowej ludności. W Czamerii, podobnie jak w innych regionach Bałkanów rekrutowano oddziały, w służbie Sułtana, tłumiące greckie powstania narodowe.

Skutki wojen bałkańskich i wojny grecko-tureckiej

W 1913 r. na kończącej wojny bałkańskie konferencji londyńskiej, mocarstwa zdecydowały przekazać większość tego obszaru Grecji, natomiast po stronie albańskiej znalazła się niewielka część obszaru Czamerii, z miastem Konispol. W myśl uzgodnień mocarstw, w latach 1923-1930 dokonano wymiany ludności między Grecją i Turcją, z wyznaniem, jako jedynym kryterium uznawania narodowości. Na tej podstawie prawnej i pod kontrolą Ligi Narodów, przymusowo przesiedlono do Turcji kilkanaście tysięcy muzułmanów z Czamerii – rodzin uznanych przez Greków za szczególnie niepożądane. Uwzględniający kategorię językową i religijną grecki spis powszechny z 1928 r. określał liczbę albańskojęzycznych muzułmanów w całym państwie na 19 198 osób, z czego 17 008 zamieszkiwało zachodnią część Epiru.

Skutki II wojny światowej

W trakcie wojny grecko-włoskiej 1940-41 znaczną część Albańczyków – mężczyzn internowano, wysyłając ich na greckie wyspy. Po wspólnej agresji Włoch i Niemiec, wskutek przymusowych dostaw żywności do Rzeszy oraz brytyjskiej blokady kontynentalnej, Grecję ogarnęła klęska głodu, implikując śmierć ponad 300 tysięcy ludności. Muzułmanie często zaciągali się wtedy do pro-hitlerowskich formacji zbrojnych – co umożliwiało uniknięcie przez rodzinę głodu – całymi wioskami, stając się celem ataków greckich partyzantów. W końcowym okresie wojny muzułmanie padli też ofiarą wypędzeń, organizowanych przez rojalistyczną partyzantkę grecką, ściśle współpracującego z Brytyjczykami generała Napoleona Zerwasa. W trakcie walk i wypędzeń, w źródłach albańskich określonych jako ludobójstwo, zginąć miało 2909 osób, w tym 11,7% stanowiły kobiety i dzieci. Zdaniem Greków, proporcja ta wskazuje raczej na typowy wynik starć zbrojnych, prowadzonych w kilkudziesięciu miejscowościach, niż na zamierzone ludobójstwo.

Skutki wojny domowej

Po II wojnie światowej, w Grecji toczyła się wojna domowa. Uciekając przed bratobójczymi walkami i przymusowym poborem, ponad 200 tysięcy ludności Grecji opuściło wtedy swe domy, częściowo chroniąc się w krajach sąsiednich. Poczynając od 1948, ludność małych miejscowości Czamerii, podobnie jak ponad 800 tysięcy ludności całej północno-zachodniej Grecji, podległa przymusowemu wysiedleniu do otwartych, ale drobiazgowo nadzorowanych policyjnie obozów, lokalizowanych na peryferiach dużych miast. Większość tych osób nigdy nie wróciła na wieś, a często emigrowano także poza Grecję. Poczynając od 1948, wiele zabudowań zostało zniszczonych, gdyż wojska królewskie używały ciężkiej artylerii, lotnictwa i bomb burzących, od 1949 roku także bomb napalmowych. Najcięższe w całej Grecji walki toczyły się w Epirze. Przeciw komunistycznym partyzantom DSE wypalano całe, uprzednio wysiedlone miejscowości, z otaczającą je szatą roślinną. Często prowadziło to do katastrof ekologicznych. Materiał wojenny dostarczono w ramach pomocy USA, a operacje prowadzono zgodnie z bieżącymi wskazówkami amerykańskich doradców wojskowych.

Sytuacja od II połowy XX wieku

W początkach lat 50-tych XX wieku, Grecja ustawowo uchyliła własność wszystkich gruntów rolnych, nieuprawianych od ponad trzech lat. Mogło następować przejęcie tych pól, w pierwszej kolejności przez krewnych, w następnej kolejności przez sąsiadów. Jednocześnie, grecki rząd sponsorował budowę całkowicie nowych i zelektryfikowanych domostw, wszystkim mieszkańcom wsi, którzy powrócili tam, podejmując produkcję rolną. Zmiany te uderzyły w tysiące rodzin ze stref przygranicznych, uprzednio chroniących się przed wojną do krajów sąsiednich, których granice zostały następnie zamknięte przez ich komunistyczne rządy.

W Grecji, przez dziesięciolecia okresu powojennego utrudnione, a często niemożliwe było publiczne posługiwanie się językiem albańskim, nawet w wypadku prawosławnych Czamów.

Po stronie albańskiej wprowadzono ustrój komunistyczny, w którym zarówno religijność (każde z wyznań), jak i ludność grecka, podlegały drastycznym prześladowaniom. Po upadku komunizmu w Albanii zauważalnych jest coraz więcej oznak normalizacji sytuacji, po obu stronach. Sprzyja temu praca setek tysięcy Albańczyków w Grecji, wzrost zamożności obu społeczeństw, coraz lepsza współpraca rządów i niemal pełne otwarcie granicy pomiędzy Grecją i Albanią.

Wybitni Czamowie

Z Czamerii pochodziło wielu działaczy albańskiego odrodzenia narodowego: m.in. Abedin Dino (1843-1908), Hoxha Tahsin (1811-1881), Osman Taka (zm. 1887), Ali Dino (wnuk Abedina, poseł do parlamentu greckiego, zm. w 1938). ; Thrasiwulos Tsakalotos – grecki generał, rojalista, dowódca 3 Brygady Górskiej, w bitwie o Rimini, w II wojnie światowej, grecki dowódca w wydarzeniach Dekemvriana w Atenach 1944-45, następnie zwycięzca nad siłami komunistycznej partyzantki DSE na Peloponezie i w Epirze.

Bibliografia

• G. Arsz, Albania i Epir w konce XVIII – naczale XIX wieka, Moskwa 1963.
• T. Czekalski, Pogrobowcy Wielkiej Idei, Kraków 2007.
• M. Mazower, Three forms of Political Justice: Greece 1944-1945, [w:] After the war was over. Reconstructing the Family, Nation and State in Greece, 1943-1960, ed. M. Mazower, Princeton 2000, s. 25.
• "Emeis oi Ellines" – Historia Wojen Współczesnej Grecji – uniwersytecka praca zbiorowa.

Linki zewnętrzne

• Chameria. Genocide and etnic religious cleansing (ang.)
• historia Czamerii (ang.)