Pałac Zamoyskich w Zamościu

Dawny Pałac Zamoyskich w Zamościu

Pałac Zamoyskich w Zamościu – dawna rezydencja rodziny Zamoyskich w zachodniej części Starego Miasta (ul. Akademicka) w Zamościu.

Dawny pałac założyciela miasta, Jana Zamoyskiego przechodził wiele etapów przebudowy, przez co obecnie nie jest już tak okazałą budowlą jak dawniej.

Był to pierwszy obiekt, jaki zaczęto budować po założeniu miasta. Pierwsza budowa trwała w latach 1579 – 1586, a projekt pałacu wykonał Bernardo Morando. Wówczas pałac posiadał odrębne mury oddzielające go od pozostałej części miasta, miał formę prostokąta o długości ok. 60 m, dwie kondygnacje, wieżę z tarasem oraz dwuskrzydłowe schody od strony Rynku Wielkiego. Po jego północnej stronie znajdowała się też pierwsza forma zamojskiego arsenału, nieco bardziej przesuniętego na wschód. Nieco później dobudowano za nim, po stronie zachodniej, niewielkie oficyny.

Kolejne zmiany w jego architekturze przeprowadzono w II poł. XVII wieku, po pożarze, jaki miał tu miejsce w roku 1658.

W połowie następnego stulecia (XVIII wiek) nastąpiła jego większa, późnobarokowa przebudowa, m.in. wieżę obniżono i pozbawiono dekoracji, pałac został też połączony z tylnymi oficynami, a od strony frontowej dobudowano po bokach dwie dłuższe oficyny, prostopadle położone do jego głównej części, zakończone niewielkimi piętrowymi budynkami, pomiędzy którymi biegły mury z wyniosłą bramą z żelaznymi kratami, tworząc w ten sposób okazały dziedziniec pałacu. W oficynie prawej (tej od strony północnej) od międzywojnia znajdowała się drukarnia. Po wyzwoleniu była to jedyna niezniszczona drukarnia na ziemiach polskich po prawej stronie Wisły. Drukowano tu pierwsze dzienniki urzędowe, książki, plakaty i ogłoszenia.

Na początku XIX wieku, za sprawą XII ordynata, Stanisława Kostki Zamoyskiego, styl pałacu zmieniono w klasycystyczny, jednak niedługo po tym został sprzedany państwu carskiemu, przez co ostatecznie utracił swój zabytkowy wygląd, podobnie jak wiele innych obiektów podczas modernizacji zamojskiej twierdzy.

Pomnik J. Zamoyskiego i dawny Pałac Zamoyskich w Zamościu

Podczas tej przebudowy pałac został nieco podwyższony, uproszczono jego dach, ale pozbawiono go też wielu elementów wystroju zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz, w celu utworzenia tu w roku 1831 szpitala wojskowego. Urządzono tu dodatkowo niewielką kaplicę prawosławną.

Dawne popiersie J. Zamoyskiego dłuta Jakuba Juszczyka

Zachowano natomiast dziedziniec, w jakim w II poł. tego wieku urządzony został ogród, który dostępny był głównie dla żołnierzy, w okresie międzywojennym przekształcony w park.

Obecnie przed dawnym pałacem Zamoyskich urządzono skwer z nielicznymi drzewami, na którym od 2005 roku, bliżej ulicy Akademickiej, wznosi się pomnik Jana Zamoyskiego, dosiadającego konia i trzymającego w prawej ręce buławę. Wcześniej, przed pałacem znajdowało się niewielkie, kamienne popiersie tego hetmana, wykonane przed wojną przez Jakuba Juszczyka. Pierwotnie stało na terenie dawnego ZOO, a w latach 80. ustawiono je pod dawnym pałacem. Przed wojną Zamoyscy planowali wystawienie pod pałacem Janowi Zamoyskiemu okazałego pomnika. Miała go wykonać Maria Rychterowa (rzeźbiarka z Warszawy, prawdopodobnie zginęła w ramach akcji AB wraz z ojcem profesorem lwowskim) ale wojna te plany przekreśliła.

Od roku 1918 mieszczą się tu sądy, natomiast w budynkach dobudowanych od tyłu (zachodnia strona), wokół podwórza, znajdują się mieszkania. Planowana jest renowacja tego ważnego dla miasta budynku.

Bibliografia

• A. Klimek, Pałac Jana Zamoyskiego w Zamościu, praca doktorska opracowana pod kierunkiem prof. dr hab. Wiktora Zina, Kraków 1971
• A. Klimek, Rezydencja Jana Zamoyskiego w Zamościu, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t.25, s.107-114, rok 1980
• J. Kowalczyk, Zamość. Przewodnik, Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, Zamość 1995