Ekonomia (dobra królewskie): Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 09:41, 12 paź 2012

Ekonomia, dobra stołowe – część dóbr królewskich (królewszczyzn) wydzielonych w latach 1589-1590 przeznaczonych wyłącznie na zaspokojenie potrzeb króla i skarbu nadwornego w przeciwieństwie do pozostałych dóbr królewskich, oddawanych jako uposażenie starostom.

W XV i w pierwszej połowie XVI wieku władcy z dynastii Jagiellonów znacznie uszczuplili swoje dobra królewskie w Koronie i dobra hospodarskie w Wielkim Księstwie Litewskim nadając je swoim współpracownikom jako nagrody, wynagrodzenie lub uposażenie związane z urzędem np. kasztelana lub wojewody. W ten sposób w Koronie rozdali 58 miast i 661 wsi. Pomimo tego, że starostwa nadawano dożywotnio to często były one utrzymywane później w tym samym rodzie wypadając w ten sposób faktycznie z puli dóbr państwowych. Średnia szlachta w połowie XVI wieku zaczęła uznawać to duży problem, ponieważ państwo w ten sposób było pozbawiane dużej części dochodów. Zaczęto więc domagać się odebrania magnatom bezprawnie trzymanych przez nich dóbr państwowych, w związku z tym szlachta na sejmie w latach 1562-1563 zażądała egzekucji nieprawnie trzymanych dóbr w zamian za zgodę na podatki na wojnę w Inflantach. Na podstawie uchwały sejmu co 5 lat miały być dokonywane lustracje dóbr królewskich, aby sprawdzać czy nie one są zawłaszczone przez prywatne osoby. Z lustracji były wyłączone dobra na Litwie w związku ze sprzeciwem tamtejszej magnaterii.

W XVI wieku w Koronie uformował się podział na:

skarb królewski (skarb nadworny) i
skarb państwowy.

Cały dochód z ekonomii (dóbr stołowych) płynął do skarbu nadwornego na potrzeby króla. Uformowało się wtedy 9 ekonomii z 21 miastami i 312 wsiami, które przynosiło około 60 tys. zł rocznie. Ponadto do dóbr stołowych wpływał dochód z żup solnych w Wieliczce, palowe z Gdańska i Elbląga, dochód z ceł i mennicy oraz część dochodów z królewszczyzn.

Część dochodów z królewszczyzn (kwarta czyli 1/4) przypadała od 1563 roku Skarbowi Rzeczpospolitej na opłacenie wojska kwarcianego.

Ekonomia stanowiły minimum stałych wpływów do królewskiego skarbu. W wiekach XVII - XVIII do największych i najbardziej dochodowych ekonomii należały w Koronie: Sambor, Malbork i Krakowskie wielkorządy (dobra królewskie zarządzane przez wielkorządcę) z Niepołomicami, w Wielkim Księstwie Litewskim zaś Grodno i Mohylew.

Patrz także:

Ruch egzekucyjny

Bibliografia:

Andrzej Jezierski, "Historia Gospodarcza Polski", Wydawnictwo Key Text, 2003, s. 60

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-{{źródła|data=2012-07}}
 {{DisambigR|dóbr królewskich|[[Ekonomia (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
 '''Ekonomia''', dobra stołowe – część [[Dobra królewskie|dóbr królewskich]] ([[królewszczyzna|królewszczyzn]]) wydzielonych w latach [[1589]]-[[1590]] przeznaczonych wyłącznie na zaspokojenie potrzeb króla i skarbu nadwornego w przeciwieństwie do pozostałych dóbr królewskich, oddawanych jako uposażenie [[starosta|starostom]].
+W XV i w pierwszej połowie XVI wieku władcy z dynastii Jagiellonów znacznie uszczuplili swoje dobra królewskie w Koronie i dobra hospodarskie w Wielkim Księstwie Litewskim nadając je swoim współpracownikom jako nagrody, wynagrodzenie lub uposażenie związane z urzędem np. kasztelana lub wojewody. W ten sposób w Koronie rozdali 58 miast i 661 wsi. Pomimo tego, że starostwa nadawano dożywotnio to często były one utrzymywane później w tym samym rodzie wypadając w ten sposób faktycznie z puli dóbr państwowych. Średnia szlachta w połowie XVI wieku zaczęła uznawać to duży problem, ponieważ państwo w ten sposób było pozbawiane dużej części dochodów. Zaczęto więc domagać się odebrania magnatom bezprawnie trzymanych przez nich dóbr państwowych, w związku z tym szlachta na sejmie w latach 1562-1563 zażądała egzekucji nieprawnie trzymanych dóbr w zamian za zgodę na podatki na wojnę w Inflantach. Na podstawie uchwały sejmu co 5 lat miały być dokonywane [[lustracje]] dóbr królewskich, aby sprawdzać czy nie one są zawłaszczone przez prywatne osoby. Z lustracji były wyłączone dobra na Litwie w związku ze sprzeciwem tamtejszej magnaterii.
-Ekonomia stanowiły minimum stałych wpływów do królewskiego skarbu. W wiekach [[XVII wiek|XVII]] - [[XVIII wiek|XVIII]] do największych i najbardziej dochodowych ekonomii należały w [[Korona Królestwa Polskiego|Koronie]]: [[Sambor (miasto)|Sambor]], [[Malbork]] i [[Wielkorządca krakowski|Krakowskie wielkorządy]] (dobra królewskie zarządzane przez [[Wielkorządca krakowsko-sandomierski|wielkorządcę]]) z [[Niepołomice|Niepołomicami]], na [[Wielkie Księstwo Litewskie|Litwie]] zaś [[Grodno]] i [[Mohylew]].
+W XVI wieku w Koronie uformował się podział na:
+* skarb królewski (skarb nadworny) i
+* skarb państwowy.
+Cały dochód z ekonomii (dóbr stołowych) płynął do skarbu nadwornego na potrzeby króla. Uformowało się wtedy 9 ekonomii z 21 miastami i 312 wsiami, które przynosiło około 60 tys. zł rocznie. Ponadto do dóbr stołowych wpływał dochód z żup solnych w Wieliczce, palowe z Gdańska i Elbląga, dochód z ceł i mennicy oraz część dochodów z królewszczyzn.
+Część dochodów z królewszczyzn (kwarta czyli 1/4) przypadała od 1563 roku Skarbowi Rzeczpospolitej na opłacenie [[wojsko kwarciane|wojska kwarcianego]].
+Ekonomia stanowiły minimum stałych wpływów do królewskiego skarbu. W wiekach [[XVII wiek|XVII]] - [[XVIII wiek|XVIII]] do największych i najbardziej dochodowych ekonomii należały w [[Korona Królestwa Polskiego|Koronie]]: [[Sambor (miasto)|Sambor]], [[Malbork]] i [[Wielkorządca krakowski|Krakowskie wielkorządy]] (dobra królewskie zarządzane przez [[Wielkorządca krakowsko-sandomierski|wielkorządcę]]) z [[Niepołomice|Niepołomicami]], w [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkim Księstwie Litewskim]] zaś [[Grodno]] i [[Mohylew]].
+=== Patrz także: ===
+* [[Ruch egzekucyjny]]
+=== Bibliografia: ===
+* Andrzej Jezierski, "Historia Gospodarcza Polski", Wydawnictwo Key Text, 2003, s. 60