Tem (historia)

System temów w Azji Mniejszej w roku 650

System temów w Azji Mniejszej w roku 950

Tem (czasem także jako tema lub temat, stgr. θέμα thema, l.mn. θέματα themata) – jednostka podziału administracyjnego w Cesarstwie Bizantyjskim; przez długi okres istnienia imperium główna jednostka organizacji militarnej państwa.

Uciążliwe wojny z Persją zmusiły cesarza Herakliusza (610-641) do wprowadzenia nowej organizacji militarnej cesarstwa. Wprowadził system okręgów militarnych zwanych temami, prawdopodobnie przejęty od Persów. Władza cywilna została połączona z wojskową, tak że temy zastąpiły wcześniejsze prowincje, zmiany stały się bardziej zauważalne gdy rozległe pierwotnie temy podzielono na mniejsze. Była to kontynuacja polityki Justyniana Wielkiego, który wprowadził już taki system w zdobytych przez siebie terenach na zachodzie (egzarchat Rawenny i egzarchat Afryki). Nowe zasady funkcjonowania administracji ostatecznie utrwaliły się za rządów dynastii izauryjskiej. Dawne jednostki administracji jak prefektura pretorium i diecezja zaniknęły, bądź zostały wchłonięte przez administrację centralną w Konstantynopolu.

U progu IX w. było 10 tem, podczas gdy w XI w. już 38. Wynika to z powiększenie obszaru państwa i rozbijania dużych tem na mniejsze po to, by namiestnicy nie byli za silni i nie mogli pokusić się o zajęcie tronu. Zarządca temy nosił z reguły tytuł stratega (gr. generał). Strategowie podlegali bezpośrednio basileusowi.

Temy dzieliły się na 3 kategorie: temy wschodnie to znaczy temy Azji Mniejszej, Tracji i Macedonii, temy zachodnie, czyli temy pozostałej części Bałkanów, posiadłości italskich oraz Chersonezu Taurydzkiego na Krymie, oraz temy morskie to jest wybrzeża Azji Mniejszej, Bałkanów, a także Dalmacja i wyspy bizantyjskie (na Morzu Egejskim, Jońskim, Kreta, Rodos i Cypr).

Namiestnicy tem morskich nosili tytuł drungariosa (gr. admirał). Temy wschodnie i morskie stały w hierarchii wyżej niż temy zachodnie, drungariosi i wschodni strategowie otrzymywali wynagrodzenie bezpośrednio ze skarbca cesarskiego a zachodni musieli się utrzymać z podległych im ziem.