Qere–Ketib

Strona z Kodeksu z Aleppo z przykładowym fragmentem zawierającym ketib-qere (Pwt 33,9): w środkowej kolumnie, piąta linijka od góry, drugie słowo. Zamiast בְּנוֹ (jego syn), ma być בָּנָיו (jego synowie).

Qere–Ketib, a dokładnie (według prawidłowej transkrypcji): q^erê – k^eṯîḇ – 2 aramejskie imiesłowy „czytany” – „napisany”, których używa się jako terminu technicznego w odniesieniu do Biblii herbrajskiej, na oznaczenie poprawek błędów w tekście spółgłoskowym (rzeczywistych lub domniemanych). W BHS (jak w większości rękopisów) błędne słowo jest oznaczone punktem, a na marginesie podano prawidłowe (albo najczęściej jedynie inną formę) wraz z literą ק (od qere). Natomiast samogłoski z „błędnego” słowa mają być czytane ze słowem „poprawionym”. Istniały jednak także inne sposoby oznaczeń (np. pionowa kreska, podobna do końcowego nun).

Jest to bardzo częste spośród oznaczeń masory tekstu masoreckiego (występuje (w zależności od konkretnego manuskryptu) od 848 do 1566 razy).

Historia powstania

Masora została spisana ostatecznie w końcu I tysiąclecia n.e. przez masoretów. Jednak korzenie zawartych w niej tradycji i interpretacji sięgają czasów dużo wcześniejszych.

Współczesne badania krytyki tekstualnej Starego Testamentu pozwalają ustalić I wiek n.e. jako czas ustabilizowania się jednego, autorytatywnego tekstu świętych ksiąg. Z czasem opracowano także szczegółowe zasady kopiowania tak, by uniknąć błędów (umyślnych lub nie) przy ich przepisywaniu. Po ustabilizowaniu się jednego tekstu spółgłoskowego po domniemanym (który z czasem stał się obowiązującym tekstem masoreckim) w okresie pomiędzy I a VI wiekiem n.e. mamy jednak wciąż do czynienia z pewnymi poprawkami dokonywanymi przez kopistów, które doprowadziły z czasem do wynalezienia i opracowania jednego systemu korygowania i zabezpieczania tekstu przed zmianami albo błędnymi poprawkami. W tym celu wprowadzono znaki samogłoskowe, akcentowe oraz dokonano podziału ksiąg. Powstawał też powoli materiał będący swoistym komentarzem językowo-hermeneutycznym do świętego tekstu, mającym bronić jego autorytetu. Materiał masory na początku był przekazywany ustnie. Kiedy jego ilość rosła, zaczął być dopisywany do samych rękopisów. Świętość tekstu nie pozwalała na jakiekolwiek poprawki w tekście spółgłoskowym, dlatego opracowany cały system różnych oznaczeń w tekście. Jednym z najważniejszych i najczęściej używanych oznaczeń masory jest ketib-qere. Choć, jak cała masora, oznaczenia te zostały dosyć późno dodane do tekstu, wiemy że były używane już dużo wcześniej, bo o ketib-qere wspomina już m.in. literatura rabiniczna.

Szczególne rodzaje

Szczególnymi przykładami ketib-qere są:

Przedstawiono qere perpetuum w przypadku Tetragrammu (świętego Imienia Boga).

• qere wela'ketib (tzn. [słowo] czytane, a nie zapisane) – w takim przypadku podano w tekście masoreckim jedynie wokalizację (czyli samogłoski słowa, które należy czytać), istniejące przykłady to: 2Sm 8,3; Sdz 20,13; pełną listę można znaleźć w traktacie Okhlah we-Okhlah, lista nr 97

• ketib wela'qere (tzn. [słowo] zapisane, a nie czytane) – w takim przypadku w tekście dane słowo występuję bez wokalizacji; np. 2Sm 13,33; pełną listę można znaleźć w traktacie Okhlah we-Okhlah, lista nr 98
• qere perpetuum (stałe qere) – słowo nie jest specjalnie oznaczone, ale samogłoski dodane należą do słowa, które należałoby przeczytać zamiast tego zapisanego danymi spógłoskami (np. zamiana Tetragrammu na imiona Adonaj albo Elohim).

Yeivin divides the Ketiv/Qere into six categories. He dates three of these categories as proto-Masoretic. We have already examined one of these three, Qere we-laʾ ketiv and Ketiv we-laʾ Qere which he groups together as “category 5.” The other two are the sixteen Ketiv/Qere euphemisms (his category 1) and the perpetual Qere of the divine name (part of his category 6). He makes the point that these are proto-Masoretic because they are mentioned in the Talmud. On the other hand, the other categories are based on elements of the text which were added later. Weil also notes the antiquity of some of the information recorded in Ketiv/Qere. From all of the previous categories, one can see that the proto-Masoretic text contained a variety of irregularities. Some were orthographic, and some were matters of oral tradition. The Masoretes faithfully preserved these anomalies, and their tradition continues into modern times.

Propozycje interpretacyjne

Istnieją 4 główne koncepcje dotycząceg rozstrzygnięcia oryginalnego znaczenie oznaczeń ketib-qere:

• poprawki – tradycyjne ujęcie: błędnie zapisane słowa poprawiono na podstawie innych źródeł; krytycy podkreślają, że trudno wytłumaczyć w takim ujęciu brak spójności między formami zapisanymi w różnych miejscach (poprawka w jednym miejscu, podczas gdy w innym jej brak)
• warianty – według Orlinsky'ego, zapisane ketib są proponowanymi wariantami danych słów, które z czasem zostały uznane za trwałe zmiany (i czasem nawet bezpośrednio wprowdzone do tekstu, co potwierdzają niektóre manuskrypty); takie ujęcie potwierdzone jest przez studium poszczególnych przypadków, w których widać, że qere-ketib najczęściej dotyczy drobnych zmian, które często występują po prostu w tekście pomiędzy poszczególnymi manuskryptami
• pozycje pośrednie –
• tradycja czytania –

Scholars are divided with regard to the Ketiv/Qere notation system. Morrow says that the Ketiv/Qere variations represent alternative traditions accepted in different circles, specifically, Ketiv represents the written tradition of the scribes; Qere the oral tradition of readers and synagogue schools. The Masoretes, who knew both traditions, devised this system to safeguard readings where the Qere varied so much from the Ketiv that it might affect the consonantal text, which was the Masoretes’ primary concern. He bases his argument that the Masoretes were the creators of the Ketiv/Qere notation system on two points:

1) there is no manuscript evidence for Ketiv/Qere notes before the Masoretes

2) the Ketiv/Qere notes are integral to the character of other Masoretic activity.

But there are also two alternate theories regarding the origin of the notes and these are often held together. The collation theory holds that the marginal Qere notes represent a method of collating variant readings from other manuscripts. The collation theory dates back to the time of David Kimhi (ca. 1160–1235) who suggested that the scribe Ezra collated the manuscripts after the exile. Objections to this theory include the question of why there are only two traditions preserved. The correction theory dates to the time of Abrabanel (ca. 1437–1508) who held that Ezra and the scribes found mistakes—carelessness, improper grammar, etc.—in the text.

Against these theories, Morrow argues the strong likelihood that the Ketiv/Qere notes are the work of the Masoretes based on manuscript evidence and the fact that it was the primary goal of the Masoretes to preserve the consonantal text passed down to them. But, while the notation system for Ketiv/Qere was probably developed by the Masoretes, some of the categories of Ketiv/Qere it notes likely predate the notation system and the Masoretes.

Kelley, P. H., Mynatt, D. S., & Crawford, T. G. (1998). The Masorah of Biblia Hebraica Stuttgartensia: Introduction and annotated glossary (42). Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company.

Zobacz też

• Masora
• Tekst masorecki
• Puncta extraordinaria
• Tikunej soferim

Bibliografia

• Tutaj podaj źródła danych