Ciek: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Wycofano edycje użytkownika 79.184.149.30 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to MalarzBOT.
Znacznik: Wycofanie zmian
- sztywne skalowanie ilustracji -> Pomoc:Ilustrowanie#Skalowanie_ilustracji, drobne redakcyjne, drobne techniczne
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Las warminski.JPG|250px|thumb|Nizinna rzeka [[Łyna]] w [[rezerwat przyrody Las Warmiński|rezerwacie Las Warmiński]]]]
[[Plik:Las warminski.JPG|thumb|Nizinna rzeka [[Łyna]] w [[rezerwat przyrody Las Warmiński|rezerwacie Las Warmiński]]]]
[[Plik:Teuchl stream.jpg|250px|thumb|Potok górski (Austria)]]
[[Plik:Teuchl stream.jpg|thumb|Potok górski (Austria)]]
[[Plik:Rowsmolajny.JPG|250px|thumb|Rów melioracyjny, dolina rzeki [[Łyna]], okolice [[Smolajny|Smolajn]]]]
[[Plik:Rowsmolajny.JPG|thumb|Rów melioracyjny, dolina rzeki [[Łyna]], okolice [[Smolajny|Smolajn]]]]
[[Plik:Chornomorske-stream.jpg|250px|thumb|Strumień okresowy]]
[[Plik:Chornomorske-stream.jpg|thumb|Strumień okresowy]]


'''Ciek''' – ogólne określenie wszelkiego rodzaju [[wody powierzchniowe|wód powierzchniowych]] liniowych, płynących pod wpływem [[Siła ciężkości|siły ciężkości]], płynące stale lub w ciągu dłuższych okresów w wyżłobionych przez siebie łożyskach otwartych. Pojęcie cieku należy łączyć z płynącą wodą i korytem przez nią wyżłobionym.
'''Ciek''' – ogólne określenie wszelkiego rodzaju [[wody powierzchniowe|wód powierzchniowych]] liniowych, płynących pod wpływem [[Siła ciężkości|siły ciężkości]], płynące stale lub w ciągu dłuższych okresów w wyżłobionych przez siebie łożyskach otwartych. Pojęcie cieku należy łączyć z płynącą wodą i korytem przez nią wyżłobionym.
Linia 10: Linia 10:
Elementy charakteryzujące ciek to: [[długość cieku]], [[brzeg lewy]] cieku, [[brzeg prawy]] cieku, [[brzeg wklęsły]], [[brzeg wypukły]], [[Nurt rzeki|nurt]] cieku, [[linia nurtu]] cieku, [[bezwzględny spadek cieku]], [[spadek względny cieku]].
Elementy charakteryzujące ciek to: [[długość cieku]], [[brzeg lewy]] cieku, [[brzeg prawy]] cieku, [[brzeg wklęsły]], [[brzeg wypukły]], [[Nurt rzeki|nurt]] cieku, [[linia nurtu]] cieku, [[bezwzględny spadek cieku]], [[spadek względny cieku]].


Szacuje się, że cieki zajmują około 773 000 km² powierzchni (w czasie średniego przepływu). Oznacza to 0,58% powierzchni lądów niepokrytych lodem<ref>{{Cytuj | autor = George H. Allen, Tamlin M. Pavelsky | tytuł = Global extent of rivers and streams | czasopismo = Science | data = 2018 | s = eaat0636 | doi = 10.1126/science.aat0636 | język = en}}</ref>.
Szacuje się, że cieki zajmują około 773 000 km² powierzchni (w czasie średniego przepływu). Oznacza to 0,58% powierzchni lądów niepokrytych lodem<ref>{{Cytuj |autor = George H. Allen, Tamlin M. Pavelsky |tytuł = Global extent of rivers and streams |czasopismo = Science |data = 2018 |s = eaat0636 |doi = 10.1126/science.aat0636 |język = en}}</ref>.


== Kształtowanie się cieku i doliny cieku ==
== Kształtowanie się cieku i doliny cieku ==
Linia 16: Linia 16:


Ze względu na sposób niszczącego działania cieku wyróżniamy [[erozja|erozje]]:
Ze względu na sposób niszczącego działania cieku wyróżniamy [[erozja|erozje]]:
* [[erozja denna]] - pogłębianie koryta rzeki wskutek wynoszenia przez prąd materiału skalnego
* [[erozja denna]] – pogłębianie koryta rzeki wskutek wynoszenia przez prąd materiału skalnego
* [[erozja wsteczna]] - erozja wywołująca cofanie się źródeł i wodospadów. Powoduje ona rozcięcie działów wodnych i kaptaż rzeki (przeciągnięcie rzeki, zdobywanie przez rzekę lub potok górnej części dorzecza innego cieku położonego z przeciwnej strony działu wodnego)
* [[erozja wsteczna]] – erozja wywołująca cofanie się źródeł i wodospadów. Powoduje ona rozcięcie działów wodnych i kaptaż rzeki (przeciągnięcie rzeki, zdobywanie przez rzekę lub potok górnej części dorzecza innego cieku położonego z przeciwnej strony działu wodnego)
* [[erozja boczna]] - podmywanie i podcinanie brzegów przez meandrującą rzekę
* [[erozja boczna]] – podmywanie i podcinanie brzegów przez meandrującą rzekę
* [[erozja powierzchniowa]] - zmywy w czasie ulewnych deszczów spłukujące ze zboczy materiał na dużych powierzchniach (przeciwieństwo erozji liniowej)
* [[erozja powierzchniowa]] – zmywy w czasie ulewnych deszczów spłukujące ze zboczy materiał na dużych powierzchniach (przeciwieństwo erozji liniowej)
* [[erozja linijna (liniowa)]] - wypłukiwanie materiału skalnego przez strumienie wody płynącej stale lub okresowo (po ulewnych deszczach) wzdłuż podłużnych zagłębień terenowych o nachylonym dnie (erozja rzeczna, erozja wąwozowa)
* [[erozja linijna (liniowa)]] – wypłukiwanie materiału skalnego przez strumienie wody płynącej stale lub okresowo (po ulewnych deszczach) wzdłuż podłużnych zagłębień terenowych o nachylonym dnie (erozja rzeczna, erozja wąwozowa)


== Klasyfikacja cieków ==
== Klasyfikacja cieków ==
{{osobny artykuł|Typologia wód powierzchniowych}}
{{osobny artykuł|Typologia wód powierzchniowych}}
Ze względu na wielkość oraz pochodzenie można wyróżnić cieki:
Ze względu na wielkość oraz pochodzenie można wyróżnić cieki:
* naturalne:
* [[Ciek naturalny|naturalne]]:
** [[rzeka]]
** [[rzeka]]
** [[strumień]]
** [[strumień]]
Linia 36: Linia 36:
** ściek
** ściek


W jednym z systemów przyjętych w Polsce wprowadzono podział na<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Klimaszewski|imię=Mieczysław|tytuł=Geomorfologia|wydawca=Wyd. Naukowe PWN|miejsce=Warszawa|data=2003|strony=90|isbn=83-01-13951-X}}</ref>:
W jednym z systemów przyjętych w Polsce wprowadzono podział na<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Klimaszewski |imię = Mieczysław |tytuł = Geomorfologia |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |data = 2003 |strony = 90 |isbn = 83-01-13951-X}}</ref>:
* cieki górskie o spadku powyżej 5‰
* cieki górskie o spadku powyżej 5‰
* cieki wyżynne o spadku 1–5‰
* cieki wyżynne o spadku 1–5‰
Linia 42: Linia 42:


Cieki mogą prowadzić wodę okresowo lub stale. W związku z tym wyróżnia się cieki:
Cieki mogą prowadzić wodę okresowo lub stale. W związku z tym wyróżnia się cieki:
* [[epizodyczne]] - woda spływa z nich powierzchniowo lub podpowierzchniowo, jedynie bezpośrednio po opadach lub roztopach;
* [[epizodyczne]] – woda spływa z nich powierzchniowo lub podpowierzchniowo, jedynie bezpośrednio po opadach lub roztopach;
* [[okresowe]] - zasilane mogą być ponadto wodami podziemnymi, pochodzącymi z tych samych opadów bądź roztopów. Wody te szybko się wyczerpują i przestają zasilać ciek;
* [[okresowe]] – zasilane mogą być ponadto wodami podziemnymi, pochodzącymi z tych samych opadów bądź roztopów. Wody te szybko się wyczerpują i przestają zasilać ciek;
* [[stałe]] - prowadzą wodę przez cały rok i tylko w wyjątkowych przypadkach mniejsze z nich mogą całkowicie wysychać. W zależności od swej wielkości noszą nazwy strug, strumieni, potoków i rzek.
* [[stałe]] – prowadzą wodę przez cały rok i tylko w wyjątkowych przypadkach mniejsze z nich mogą całkowicie wysychać. W zależności od swej wielkości noszą nazwy strug, strumieni, potoków i rzek.


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==
* [[strefowość cieków]],
* [[strefowość cieków]]
* [[ujście rzeki|ujście]],
* [[ujście rzeki|ujście]]
* [[źródło]],
* [[źródło]]
* [[rzeka epizodyczna|ciek epizodyczny]],
* [[rzeka epizodyczna|ciek epizodyczny]]
* [[hydrogram]]
* [[hydrogram]]
* [[Dolina konsekwentna]].
* [[Dolina konsekwentna]]


== Przypisy ==
== Przypisy ==
Linia 58: Linia 58:


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę| imię= Czesław | nazwisko= Król| tytuł= Hydrologia| wydawca = PWRiL| miejsce = Warszawa| rok = 1981| isbn = 83-09-00409-5}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Król |imię = Czesław |tytuł = Hydrologia |wydawca = PWRiL |miejsce = Warszawa |rok = 1981 |isbn = 83-09-00409-5}}
* {{cytuj książkę| imię= J. David| nazwisko= Allan| tytuł= Ekologia wód płynących| wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN| miejsce = Warszawa| rok = 1998| isbn = 83-01-12535-7}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Allan |imię = J. David |tytuł = Ekologia wód płynących |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |rok = 1998 |isbn = 83-01-12535-7}}
* {{cytuj książkę| imię = Andrzej| nazwisko = Byczkowski| tytuł= Hydrologia Tom II| wydawca= Wydawnictwo SGGW| miejsce= Warszawa| rok = 1999}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Byczkowski |imię = Andrzej |tytuł = Hydrologia Tom II |wydawca = Wydawnictwo SGGW |miejsce = Warszawa |rok = 1999}}
{{Kontrola autorytatywna}}
{{Kontrola autorytatywna}}


Wersja z 15:21, 30 sty 2022

Nizinna rzeka Łyna w rezerwacie Las Warmiński
Potok górski (Austria)
Rów melioracyjny, dolina rzeki Łyna, okolice Smolajn
Strumień okresowy

Ciek – ogólne określenie wszelkiego rodzaju wód powierzchniowych liniowych, płynących pod wpływem siły ciężkości, płynące stale lub w ciągu dłuższych okresów w wyżłobionych przez siebie łożyskach otwartych. Pojęcie cieku należy łączyć z płynącą wodą i korytem przez nią wyżłobionym.

Określenie ciek wodny nie jest zalecane, gdyż stanowi pleonazm.

Elementy charakteryzujące ciek to: długość cieku, brzeg lewy cieku, brzeg prawy cieku, brzeg wklęsły, brzeg wypukły, nurt cieku, linia nurtu cieku, bezwzględny spadek cieku, spadek względny cieku.

Szacuje się, że cieki zajmują około 773 000 km² powierzchni (w czasie średniego przepływu). Oznacza to 0,58% powierzchni lądów niepokrytych lodem[1].

Kształtowanie się cieku i doliny cieku

Wiele cieków ma swój początek w dawnych wiekach, które powstały w wyniku działania sił górotwórczych. Przez wiele epok geologicznych sieć wodna ulegała i ulega w dalszym ciągu przekształceniom, głównie w wyniku procesów erozyjnych i akumulacyjnych. Polegają one na wymywaniu, żłobieniu gleby, dna brzegów i przenoszeniu materiału (rumowiska) i akumulowaniu (gromadzeniu) go w niższych partiach cieku i doliny.

Ze względu na sposób niszczącego działania cieku wyróżniamy erozje:

  • erozja denna – pogłębianie koryta rzeki wskutek wynoszenia przez prąd materiału skalnego
  • erozja wsteczna – erozja wywołująca cofanie się źródeł i wodospadów. Powoduje ona rozcięcie działów wodnych i kaptaż rzeki (przeciągnięcie rzeki, zdobywanie przez rzekę lub potok górnej części dorzecza innego cieku położonego z przeciwnej strony działu wodnego)
  • erozja boczna – podmywanie i podcinanie brzegów przez meandrującą rzekę
  • erozja powierzchniowa – zmywy w czasie ulewnych deszczów spłukujące ze zboczy materiał na dużych powierzchniach (przeciwieństwo erozji liniowej)
  • erozja linijna (liniowa) – wypłukiwanie materiału skalnego przez strumienie wody płynącej stale lub okresowo (po ulewnych deszczach) wzdłuż podłużnych zagłębień terenowych o nachylonym dnie (erozja rzeczna, erozja wąwozowa)

Klasyfikacja cieków

 Osobny artykuł: Typologia wód powierzchniowych.

Ze względu na wielkość oraz pochodzenie można wyróżnić cieki:

W jednym z systemów przyjętych w Polsce wprowadzono podział na[2]:

  • cieki górskie o spadku powyżej 5‰
  • cieki wyżynne o spadku 1–5‰
  • cieki nizinne o spadku poniżej 0,5‰.

Cieki mogą prowadzić wodę okresowo lub stale. W związku z tym wyróżnia się cieki:

  • epizodyczne – woda spływa z nich powierzchniowo lub podpowierzchniowo, jedynie bezpośrednio po opadach lub roztopach;
  • okresowe – zasilane mogą być ponadto wodami podziemnymi, pochodzącymi z tych samych opadów bądź roztopów. Wody te szybko się wyczerpują i przestają zasilać ciek;
  • stałe – prowadzą wodę przez cały rok i tylko w wyjątkowych przypadkach mniejsze z nich mogą całkowicie wysychać. W zależności od swej wielkości noszą nazwy strug, strumieni, potoków i rzek.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ George H. Allen, Tamlin M. Pavelsky, Global extent of rivers and streams, „Science”, 2018, eaat0636, DOI: 10.1126/science.aat0636 (ang.).
  2. ↑ Mieczysław Klimaszewski: Geomorfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 90. ISBN 83-01-13951-X.

Bibliografia

  • Czesław Król: Hydrologia. Warszawa: PWRiL, 1981. ISBN 83-09-00409-5.
  • J. David Allan: Ekologia wód płynących. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12535-7.
  • Andrzej Byczkowski: Hydrologia Tom II. Warszawa: Wydawnictwo SGGW, 1999.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ciek&oldid=66142562”