Stary Ratusz w Bydgoszczy

Stary Ratusz w Bydgoszczy

Odkryte fundamenty ratusza na Starym Rynku
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Adres	Stary Rynek
Styl architektoniczny	gotyk
Architekt	Jan z Gdańska
Kondygnacje	3
Rozpoczęcie budowy	XIV wiek
Ukończenie budowy	1600
Ważniejsze przebudowy	1515
Zniszczono	1834
Pierwszy właściciel	miasto Bydgoszcz
Położenie na mapie Bydgoszczy Stary Ratusz w Bydgoszczy
Położenie na mapie Polski Stary Ratusz w Bydgoszczy
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Stary Ratusz w Bydgoszczy
53°07′19″N 18°00′00″E

Cegły ze starego ratusza – ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy

Fragment piwnic

Stary Ratusz w Bydgoszczy – gotycko-renesansowy budynek zbudowany z przeznaczeniem na siedzibę władz miejskich Bydgoszczy, stojący na środku Starego Rynku w Bydgoszczy w latach 1515-1834.

W okresie staropolskim był obok zamku królewskiego najbardziej reprezentacyjnym świeckim budynkiem dawnej Bydgoszczy.

Historia

Ratusz zbudowano wkrótce po lokacji miasta przez Kazimierza Wielkiego w 1346 r. Wzniesiono go na środku rynku, jak w większości miast średniowiecznych. Pierwotny budynek ratusza był prawdopodobnie drewniany. Po jego spaleniu w trakcie ogólnego pożaru miasta w roku 1425 (spłonął wtedy również kościół farny, jak również większość zabudowy), w XV w. zbudowano budynek murowany w stylu gotyckim. Ta budowla spłonęła z kolei w 1511 r. w czasie pożaru miasta.

W 1515 r. zaczęto budować nowy, reprezentacyjny budynek ratusza według projektu mistrza Jana z Gdańska. Budowniczy przedwcześnie zmarł, przez co budowa postępowała z problemami.

Wojciech Łochowski – ówczesny radca miejski pozostawił taki opis ratusza w 1636 r.: „Całe miasto jest murem opasane, ma wysoką wieżę na czele rynku, roku 1600 kształtnie postawioną i ratusz ozdobnie murowany. Domy murowane, dachówką pokryte i wytrysk wody na rynku kształtnie urządzony”.

Po wojnach szwedzkich znacznie pogorszył się stan techniczny budynku. W 1671-1675 r. napisano, że wieża ratusza była już „niebezpieczna i do upadku bardzo skłonna”. W 1708 r. ratusz spłonął. W 1753 r. budynek był już tak bardzo zdewastowany, że władze miejskie były zmuszone przenieść siedzibę do budynku narożnego przy ul. Farnej obok ówczesnego kościoła jezuitów.

W latach 1756–1758 r. spalona wieża została obniżona i nakryta ołowianym daszkiem. W opuszczonym gmachu piwnice i sale były wydzierżawione na różne cele handlowe i usługowe, służąc jeszcze po przejęciu miasta przez władze pruskie w 1772 r.

Na poddaszu ratusza w latach 1776–1787 odbywały się nabożeństwa gminy ewangelickiej (do czasu, aż w 1787 r. ukończono budowę pierwszego kościoła ewangelickiego w Bydgoszczy przy ul. Podwale).

W 1830 r. władze pruskie przystąpiły do rozbiórki ruin ratusza. Prace rozbiórkowe ukończono w 1834 r. Wówczas zapadła się w tym miejscu część rynku i ukazały się podziemne sklepienia, gdzie znaleziono broń białą i łańcuchy. Do ratusza prowadziło podobno wtedy kilka ganków podziemnych, np. do zamku, kościoła jezuitów, w kierunku ul. Długiej, do klasztoru karmelitów za rzekę Brdę. W latach 1862–1919 i 1940-1945 w miejscu Ratusza stał pomnik króla Prus Fryderyka II Wielkiego.

Obecnie pod płytą Starego Rynku znajdują się jedynie fundamenty ratusza. W maju 2010 r. w związku z planowaną przebudową płyty rynku przeprowadzono badania archeologiczne. Podczas wykopalisk wykryto dobrze zachowane fundamenty ratusza, wieży oraz kramów kupieckich. Dodatkowo odkryto ślady osadnictwa z przedlokacyjnego okresu historii miasta: m.in. z XII wieku oraz z okresu kultury pomorskiej (II-III wiek p.n.e.). Ponowne badania w roku 2016 odkryły fundamenty kilkudziesięciometrowej wieży zbudowane z kamieni otoczakowych, zaprawy murarskiej i gruzu ceglanego, jak też kamienne posadzki piwnic ratusza oraz kanał kominowy znajdujący się w narożniku głównej bryły gmachu. W najniżej kondygnacji wieży, mieszczącej więzienie, odkryte zostały pionowe kreski, prawdopodobnie wyryte na cegłach przez więźniów zaznaczających czas pozostający do końca kary. 18 czerwca 2010 Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków uznał, że wszystkie relikty zespołu ratusza znajdujące się pod płytą Starego Rynku w Bydgoszczy podlegają ścisłej ochronie. Zabytkowe konstrukcje winny zostać zachowane w całości, bez możliwości rozbiórki i naruszania przez współczesną ingerencję np. w postaci wykopów liniowych – przebieg wszelkich instalacji powinien być zlokalizowany poza strefą występowania reliktów. Uniemożliwiło to planowane wówczas wyeksponowanie pozostałości wieży ratusza poprzez pokrycie szklaną płytą. Rozpatrywano również ekspozycję rozpoznanych fragmentów reliktów ratusza w formie punktowych przeszkleń, jednak z uwagi na konieczność stosowania środków zapobiegających porostowi mikroflorą, np. przez zastosowanie klimatyzacji dla eksponowanych zabytkowych konstrukcji, władze miejskie odstąpiły od koncepcji eksponowania podziemi rynku. W rezultacie zrealizowano jedynie wyeksponowanie obrysu fundamentów dawnego ratusza za pomocą ciemniejszych płyt o czerwonym odcieniu.

Architektura

Na podstawie opisów i starych map można stwierdzić, że nowy budynek ratusza był reprezentacyjny, o znacznych rozmiarach powierzchniowych (36 × 32 m), dominującej wysokości zabudowy i kubaturze odpowiadającej późniejszemu kolegium jezuickiemu.

Główne wejście znajdowało się od strony zachodniej, naprzeciw kościoła jezuitów. Parter posiadał na całej długości podcienie z arkadami, a od strony północnej stała reprezentacyjna wieża ratuszowa z zegarem i dzwonem alarmowym. Od strony południowej przylegał budynek mieszkalny gdzie było wejście do piwnic ratuszowych z piwiarnią i wyszynkiem wina. Strona wschodnia obejmowała odwach straży pożarnej i budynek mieszkalny.

Na poszczególnych kondygnacjach ratusza znajdowały się następujące pomieszczenia:

• na parterze: sala zebrań, gdzie sądy sprawował wójt, sklep oraz jatki w podcieniach,
• na I piętrze: sala rady miejskiej, w której odbywały się posiedzenia, rozprawy sądu miejskiego z udziałem burmistrza, tu podejmowano uroczyście odwiedzających miasto królów i innych gości; do sali rady miejskiej prowadziła reprezentacyjna klatka schodowa,
• na II piętrze: skarbiec, gdzie trzymano akta, broń i zbroje, oraz izba dla pisarza,
• na III piętrze: murowana izba dla trębacza,
• powyżej III piętra: wieża obita blachą, z gankami wokół; hełm wieży posiadał dwie galerie obserwacyjne.

Najbardziej okazałym elementem ratusza była wieża, którą chlubiły się władze Bydgoszczy. Wieżę ratuszową traktowano jako symbol niezależności samorządu miejskiego i reprezentacji miasta. O okazałym kształcie tej budowli świadczą dwa widoki panoramiczne wykonane przez Szwedów: Erika Dahlberga w 1657 r. i Johanna Rudolfa Storna w 1661 r.

Galeria zdjęć z wykopalisk (czerwiec 2010 r.)

• 
  Wykopaliska na Starym Rynku przeprowadzone w maju-czerwcu 2010 r.
• 
  Fundamenty wieży ratuszowej
• 
  Piwnica ze śladami sklepień
• 
  Fragmenty fundamentów kramów kupieckich, przylegających od wschodu do ratusza

Zobacz też

• Ratusz w Bydgoszczy
• Zamek w Bydgoszczy
• Historia Bydgoszczy

Bibliografia

• Marian Biskup red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
• Zenon Guldon, Ryszard Kabaciński: Szkice z dziejów dawnej Bydgoszczy XVI-XVIII w. Bydgoszcz 1973
• Alfons Licznerski: O starym ratuszu bydgoskim. In. Kalendarz Bydgoski 1971
• Alfons Licznerski: Historia wędrówki bydgoskiego ratusza. In. Kalendarz Bydgoski 1975
• Jolanta Łoś, Józef Łoś: Szesnastowieczny ratusz bydgoski w świetle badań archeologicznych. In. Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Z.3. Bydgoszcz 1998
• Janusz Umiński: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996