Struktura głęboka i struktura powierzchniowa
Struktura głęboka (ang. deep structure) i struktura powierzchniowa (ang. surface structure) – w gramatyce generatywnej dwa poziomy syntaktyczne zdania.
Struktura głęboka jest pojęciem abstrakcyjnym[1] oznaczającym sposoby, w jakie zdanie może być analizowane i interpretowane[2]. Elementami struktury głębokiej są: podstawowe zależności gramatyczne, takie jak podmiot lub dopełnienie, wszystkie transformacje, które następują przy przejściu do struktury powierzchniowej, wszystkie elementy warstwy leksykalnej, wreszcie interpretacja semantyczna[2].
Struktura głęboka jest bazą do transformacji do poziomu struktury powierzchniowej, która obrazuje to, co człowiek słyszy albo czyta[2].
Jedna struktura głęboka może być wyrażana przez różne struktury powierzchniowe. Na przykład ta sama czynność może być wyrażona w stronie czynnej i biernej. Aleksander Szulc podaje przykład: Dyrektor podjął decyzję i Decyzja została podjęta przez dyrektora[3]. Z kolei Kazimierz Polański zestawia dwa zdania o tej samej w zasadzie treści: Wszystkich oburza jego sposób postępowania i Wszystkich oburza sposób, w jaki postępuje[4].
Struktura głęboka jest zasadniczo wspólna dla różnych języków. Ta jej cecha odgrywa istotną rolę w dydaktyce języków obcych i w teorii tłumaczenia. Osoba ucząca się jakiegoś języka obcego powinna zdawać sobie sprawę, że w dwóch językach ta sama struktura głęboka może się manifestować w bardzo różny sposób w strukturach powierzchniowych. Tłumaczenie struktury powierzchniowej (przekład dosłowny) może prowadzić do błędów semantycznych i stylistycznych. Tylko zły tłumacz może oddawać proste niemieckie zdanie Wie alt bist du? jako Jaki stary jesteś? (przykład przytoczony przez Aleksandra Szulca[3]). Ponieważ w języku polskim wiek wyraża się z użyciem czasownika mieć, a nie być, prawidłowe tłumaczenie to Ile masz lat?.
Warto dodać, że z różnicy między znaczeniem poszczególnych słów a sensem zdania zdawał sobie sprawę na długo przed sformułowaniem rozróżnienia pomiędzy strukturą głęboką i strukturą powierzchniową św. Hieronim, tłumacz Biblii, który zalecał tłumaczyć non verbum e verbo, sed sensum exprimere de sensu (nie słowo w słowo, lecz by myśl odpowiadała myśli[5]).
Oba pojęcia zostały spopularyzowane przez Noama Chomsky'ego, twórcę gramatyki transformacyjno-generatywnej.
W fonologii generatywnej używane są również określenia „reprezentacja głęboka” (ang. underlying representation) i „reprezentacja powierzchniowa” (ang. surface representation)[6].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ struktura głęboka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-06-02].
- ↑ a b c Richard Nordquist, deep structure (generative grammar) [online], Thought.co, 5 grudnia 2016 [dostęp 2017-06-02] (ang.).
- ↑ a b Aleksander Szulc, Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 221-222, ISBN 83-01-02793-2.
- ↑ Kazimierz Polański, Struktura głęboka, w: Encyklopedia wiedzy o języku polskim, Stanisław Urbańczyk (red.), Wrocław: Ossolineum, 1978, s. 335-336.
- ↑ Karl Dedecius, Uwagi o teorii i praktyce przekładu artystycznego, tłum. Irena Małuszyńska, [w:] Seweryn Pollak (red.), Przekład artystyczny. O sztuce tłumaczenia. Księga druga., Wrocław: Ossolineum, 1975, s. 17.
- ↑ Paweł Rutkowski, Wprowadzenie do fonologii generatywnej, „Poradnik Językowy”, 1, 2001, s. 12-30 [dostęp 2017-06-10] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-10].