Sygnalista (demaskator)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kobieta demonstrująca przeciwko uciszaniu sygnalistów informujących o nieprawidłowościach w bankach (protest Occupy Wall Street, 2011)

Sygnalista, demaskator[1] (ang. whistleblower, dosł. „człowiek dmuchający w gwizdek”) – osoba nagłaśniająca działalność, która według niej jest najprawdopodobniej nielegalna lub nieuczciwa. Jest to termin powstały i stosowany w anglosaskim kręgu kulturowym (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Nowa Zelandia).

Działalność[edytuj | edytuj kod]

Sygnalista informuje opinię publiczną o malwersacjach, aktach korupcji, naruszeniach przepisów i tym podobnych nieprawidłowościach mających miejsce w organizacji, w której pracuje. Jest to aktywność polegająca na zgłaszaniu przez pracownika osobom odpowiedzialnym za sprawy etyczne i dyscyplinarne przypadki nieuczciwości, nierzetelności lub złamania zasad etycznych albo prawa przez innych pracowników. Konsekwencją takiego czynu bywa mobbing: demaskator może mieć problemy w swoim środowisku pracy, doznawać prześladowania i poniżania przez zwierzchników i współpracowników.

Według Aleksandry Kobylińskiej z Instytutu Spraw Publicznych sygnalista to: osoba, która decyduje się opowiedzieć przełożonym, lub innym organom do tego przeznaczonym, o nadużyciach w swoim miejscu pracy. Z tego tytułu często narażona jest na działanie odwetowe ze strony pracodawców. Tacy pracownicy zwykle motywowani są troską o interes organizacji, ale nie napotykają na odpowiednią reakcję kierownictwa[2].

Niekiedy dzieli się sygnalistów na wewnętrznych i zewnętrznych. Sygnalista wewnętrzny jest osobą zatrudnioną w danej organizacji, natomiast zewnętrzny jest kimś spoza niej lub byłym pracownikiem przedsiębiorstwa[3].

Sygnaliści[edytuj | edytuj kod]

Edward Snowden

Sytuacja w wybranych państwach[edytuj | edytuj kod]

W niektórych państwach, np. w Stanach Zjednoczonych, istnieje instytucja chroniąca sygnalistów, National Whistleblower Center. Działa we wszystkich stanach i zajmuje się lobbingiem na rzecz ochrony sygnalistów. Ustawa Sarbanesa-Oxleya z 2002 roku terminem whistleblowers nazywa pracowników publicznie notowanych spółek, którzy uczestniczą w śledztwie w sprawie oszustw w tych spółkach. Zapewnia im ochronę prawną przed zemstą ze strony menadżerów (grzywna lub nawet 10 lat więzienia).

Uważa się, że w Polsce sygnaliści są głównym źródłem informacji o nieprawidłowościach w firmach i zakładach pracy[2]. W 2014 Fundacja im. Stefana Batorego wydała film poświęcony przypadkom represji i mobbingu wobec sygnalistów w Polsce[4].

Dyrektywa o ochronie sygnalistów[edytuj | edytuj kod]

Aktualne przepisy prawne od pewnego czasu nakładają na instytucje z sektora finansowego obowiązek posiadania procedur umożliwiających anonimowe zgłaszanie naruszeń prawa. Konieczność wdrożenia odpowiednich procedur zgłaszania i zapewniania ochrony sygnalistom przez różne przedsiębiorstwa wynika z dyrektywy Unii Europejskiej, a mianowicie z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r., regulującej kwestie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa w ramach Unii Europejskiej, nazywanej powszechnie dyrektywą o ochronie sygnalistów[5].

Ustawa o ochronie sygnalistów[edytuj | edytuj kod]

Polska przedstawiła projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa[6], który miał na celu wprowadzenie dyrektywy unijnej, ale nie przeszedł on przez proces legislacyjny, w związku z czym Polska nie dotrzymała terminów wdrożenia dyrektywy[7]

W marcu 2024 pojawił się nowy projekt ustawy (datowany na 26 lutego 2024), o ochronie sygnalistów, który zastąpił projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Na pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników (również na umowie cywilnoprawnej) nałożony zostanie obowiązek prowadzenia wewnętrznego kanału zgłaszania naruszeń przez sygnalistów. Limit ten nie będzie dotyczył podmiotów działających w określonym przed Dyrektywę obszarze jak, chociażby zapobieganiu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Obowiązek prowadzenia wewnętrznych kanałów zgłoszeń obejmie również gminy posiadające co najmniej 10.000 mieszkańców. Sygnaliści w Polsce będą zatem chronieni prawem również poprzez zakaz działań odwetowych[8][7].

Przykłady[edytuj | edytuj kod]

W 2002 roku za działalność tego rodzaju tytuł Człowieka Roku tygodnika „Time” przyznano pracownikom Federalnego Biura Śledczego, Worldcomu i Enronu.

W 2006 Julian Assange stworzył serwis WikiLeaks, który umożliwiał sygnalistom bezpieczną publikacje tajnych dokumentów[9].

W 2013 Edward Snowden ujawnił na łamach prasy kilkaset tysięcy poufnych, tajnych i ściśle tajnych dokumentów NSA, co zostało opisane przez prasę jako największy wyciek tajnych informacji w historii USA[10]. Przez swoje działania jest poszukiwany przez władze USA pod zarzutem ujawnienia tajemnic państwowych i szpiegostwa[11].

W 2019 pielęgniarka Bogumiła Sawicka, zauważając podejrzane kroplówki podawane sportowcom klubu Pogoń Siedlce, poinformowała Polską Agencję Antydopingową[12]. Sportowcom dożylnie podawano suplementy w dawce 10 razy większej niż dopuszczalna, która może pomóc wypłukać z organizmu substancje zabronione[13], jednak jest też niebezpieczna dla zdrowia. Za swoją działalność pielęgniarka spotkała się z ostracyzmem w miejscu pracy i z ostracyzmem społecznym[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wojciech Rogowski, Ochrona sygnalistów (ang. whistleblower) jako przejaw społecznej odpowiedzialności biznesu [online], Centrum Studiów Antymonopolowych i Regulacyjnych (CARS), Uniwersytet Warszawski [dostęp 2015-01-15].
  2. ↑ a b Sygnalista – wzorowy pracownik, czy donosiciel? Dyskusja w radiowej „Trójce”. siprp.pl.
  3. ↑ Frederick Lipman: Whistleblowers: Incentives, Disincentives, and Protection Strategies. New Jersey: John Wiley & Sons Inc., 2012. ISBN 978-1-118-09403-7.
  4. ↑ Joanna Gucman: Sygnaliści (whistleblowers) w Polsce – historia Doroty Ziry. YouTube. [dostęp 2024-01-08].
  5. ↑ Dyrektywa Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. [dostęp 2024-01-08].
  6. ↑ Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Kancerlaria Prezesa Rady Ministrów. [dostęp 2024-03-27].
  7. ↑ a b Sygnaliści w organizacji – praktyka i najnowsze zmiany prawa. Prawo.pl, 2024-03-04. [dostęp 2024-03-27].
  8. ↑ Najnowszy projekt ustawy o ochronie sygnalistów (marzec 2024 r.). Infor, 2024-03-07. [dostęp 2024-03-27].
  9. ↑ Oto wszystko, co trzeba wiedzieć o Julianie Assange'u i jego portalu WikiLeaks. Business Insider, 2019-04-11. [dostęp 2023-09-27].
  10. ↑ Hosenball, M. (November 14, 2013). NSA chief says Snowden leaked up to 200,000 secret documents. Reuters.
  11. ↑ Obama wezwał Rosję do wydania Edwarda Snowdena. Polskie Radio.pl. [dostęp 2013-06-26].
  12. ↑ Kacper Sosnowski: Pielęgniarka z Siedlec ujawniła aferę dopingową. Teraz sama ma problemy. „Mam własne wartości”. sport.pl, 2019-11-24. [dostęp 2020-04-14]. (pol.).
  13. ↑ Dziesięciokrotnie przekroczona dawka, pielęgniarka ujawniła aferę dopingową. tvn24.pl, 2020-01-09. [dostęp 2020-04-14]. (pol.).
  14. ↑ Radosław Leniarski: Pielęgniarka, która ujawniła doping w Siedlcach, może wylecieć z zawodu. wyborcza.pl, 2020-04-14. [dostęp 2020-04-14]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • J. Marciniak: Przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu. Jak w praktyce zwalczać mobbing i inne formy dyskryminacji. WP ALPHA pro Sp. z o.o., s. 22, cyt. za: Publikacja Fundacji Batorego (materiały z seminarium: Przeciw korupcji, 19.02.2003)
  • Małgorzata Sidor-Rządkowska, cyt. za: ibidem, s. 74

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sygnalista_(demaskator)&oldid=73324386”