Synagoga Wielka w Chrzanowie

Synagoga Wielka

Fasada synagogi po przebudowie z lat 30. XIX wieku
Państwo	Polska
Miejscowość	Chrzanów
Budulec	murowana
Data budowy	1786–1787
Data likwidacji	II wojna światowa
Data zburzenia	1973
Tradycja	ortodoksyjna
Położenie na mapie Chrzanowa Synagoga Wielka
Położenie na mapie Polski Synagoga Wielka
Położenie na mapie województwa małopolskiego Synagoga Wielka
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego Synagoga Wielka
Położenie na mapie gminy Chrzanów Synagoga Wielka
50°08′33,8″N 19°24′26,2″E

Projekt przebudowy synagogi z 1837 roku

Synagoga Wielka – nieistniejąca obecnie synagoga położona w Chrzanowie przy skrzyżowaniu ulic Krakowskiej i Garncarskiej.

Historia

Synagoga została zbudowana w latach 1786-1787, za zgodą arcybiskupa gnieźnieńskiego Michała Jerzego Poniatowskiego z 20 lipca 1785. Parcelę pod synagogę nabyto za 144 złotych od Antoniego Sajdaczka w 1786 i natychmiast rozpoczęto prace budowlane, które trwały do 1787.

W latach 30. XIX wieku synagoga ze względu na zły stan techniczny została rozbudowana i wyremontowana według projektu krakowskiego architekta i budowniczego Feliksa Radwańskiego juniora. Wówczas przedłużono synagogę w kierunku zachodnim o około 10 metrów, przedsionek i babiniec zostały przesunięte ku zachodowi, na dobudowany fragment budynku. Na parterze wydzielono sień, a po jej bokach usytuowano dwie osobne klatki schodowe, prowadzące na babiniec.

Na przełomie XIX i XX wieku synagoga przeszła swój ostatni remont, podczas którego znacznie uproszczono fasadę, z której usunięto detale klasycystyczne i neorenesansowe oraz zwieńczono ją schodkowym szczytem i wyremontowano dach. W XX wieku po stronie północnej dobudowano betonowe schody oraz przybudówkę.

Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę. Po zakończeniu wojny przez wiele lat budynek synagogi stał opuszczony i popadał w ruinę. W grudniu 1950 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Chrzanowie podjęło uchwałę przebudowania synagogi na salę teatralną, co wzbudziło liczne protesty lokalnej społeczności żydowskiej.

Wkrótce jednak okazało się, że władze miejskie nie otrzymały funduszy na przebudowę i zrezygnowały z budynku synagogi. W 1973 na polecenie ówczesnych władz miejskich synagoga została wysadzona w powietrze, mimo iż Muzeum w Chrzanowie czyniło wówczas starania dla pozyskania jej do ekspozycji muzealnej. Obecnie plac po niej do dnia dzisiejszego nie został zabudowany.

Na miejscu zniszczonej synagogi wyrosła wierzba, którą wycięto w roku 2018. W 2022, w trakcie lokalnych uroczystości upamiętniających przedwojenną żydowską społeczność Chrzanowa, zasadzono nowe drzewo nazwane Wierzbą Estery.

Architektura

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 21,45 na 14,30 metrów. W jej wnętrzu we wschodniej części znajdowała się obszerna sala modlitewna, do której wchodziło się przez przedsionek, nad którym na piętrze znajdował się babiniec, otwarty na salę główną arkadami z filarami. Prowadziły do niego dwie osobne klatki schodowe z osobnymi wejściami.

W głównej sali modlitewnej na wschodniej ścianie znajdował się bogato zdobiony Aron ha-kodesz, a na środku ośmioboczna bima. Całą salę oświetlały, umieszczone na wysokości piętra 8 wysokich, półokrągle zakończonych okien.

Pierwotnie fasada główna miała symetryczną, trójosiową kompozycję. Jej partię środkową stanowił wgłębny portyk z parą kolumn na parterze i czteroarkadową loggią na piętrze.

Bibliografia

• Krasnowolski B., Zabytki i wartości kulturowe, Chrzanów. Studia z dziejów miasta. Chrzanów współczesny, tom 2, Chrzanów 1999, str. 233-376
• Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966, Kraków 2006, ISBN 83-60490-16-3 – Próby przebudowy synagogi w Chrzanowie, str. 402-404

Zobacz też

Synagogi żydowskie w Chrzanowie:

• synagoga przy ul. 3 Maja
• synagoga Anchei Chail przy ul. Jagiellońskiej (nie zachowana)
• tzw. stara synagoga (nie zachowana)

Linki zewnętrzne

• Synagoga w Chrzanowie na portalu Wirtualny Sztetl