Synagoga w Gwoźdźcu
Synagoga w Gwoźdźcu – drewniana żydowska budowla sakralna, która znajdowała się w Gwoźdźcu (do 1945 powiat kołomyjski województwo stanisławowskie)[1].
Synagoga została wzniesiona około roku 1640[2]. Uszkodzona w czasie I wojny światowej podczas pogromu wywołanego przez wojska rosyjskie, w czasie II wojny światowej (po 1941 roku) została spalona przez Niemców[3][4].
W roku 2014 fragmenty zabytku kultury żydowskiej zostały zrekonstruowane w postaci sklepienia i bimy w warszawskim Muzeum Historii Żydów Polskich Polin[2][5].
Architektura
Budynek o wysokości około 15 metrów został wzniesiony na planie prostokąta ze ściętymi skośnie narożami. Ściany wykonano w konstrukcji przysłupowej. Czterospadowy dach uskakujący schodkowo był kryty gontem. Pod więźbą dachową podwieszone było ośmiokątne sklepienie o rozmiarach około 11,3 × 11,3 m z bogatą dekoracją malarską. Sklepienie to zostało w roku 1729 przebudowane, dobudowano również sień, babiniec i pomieszczenie o ceglanych ścianach przy południowo-zachodnim narożu, służące jako cheder oraz jako pomieszczenie modlitewne w okresie zimowym. Przed rokiem 1910 budynek został odnowiony, lecz już w czasie I wojny światowej doznał uszkodzeń podczas pogromu. W okresie II Rzeczypospolitej usunięto uszkodzenia wojenne, lecz w czasie okupacji niemieckiej budynek został podpalony i spłonął doszczętnie[4].
Wyposażeniem synagogi był dwukondygnacyjny, polichromowany aron ha-kodesz oraz bima w formie również polichromowanej ośmiobocznej altany z latarnią na szczycie. Ściany i sufity w całości pokryte były wielobarwnymi malowidłami o motywach biblijnych[4]. Wykonany po roku 1652 wystrój malarski wnętrza jest dziełem Icchaka Bera, jego syna, Izraela ben Mordechaja Liśnickiego z Jaryczowa, Izraela ben Mordechaja Szena[4] i został odnowiony w roku 1729 przez Izaaka, syna Jehudy-ha-Kohena z Jaryczowa[2][4].
Rekonstrukcja
Wykonana w latach 2010–2014 rekonstrukcja sklepienia była możliwa dzięki zachowanemu rękopisowi Karola Zyndrama Maszkowskiego (1868–1938). Maszkowski przebywał w Gwoźdźcu na jesieni roku 1891 zajmując się studium wystroju malarskiego synagogi. W latach 1898–1899 uzupełnił on swoje opracowanie rysunkami na zlecenie Polskiej Akademii Umiejętności[2]. Wyniki badań Maszkowski przedstawił w pracy „Bożnica drewniana w miasteczku Gwóźdźcu”[4].
Rekonstrukcja została zrealizowana staraniem Żydowskiego Instytutu Historycznego we współpracy z Handshouse Studio z Massachusetts (Stany Zjednoczone)[2][6][7].
Prace rekonstrukcyjne zostały przeprowadzone z zastosowaniem tradycyjnych narzędzi i materiałów[6] i były w znacznej części sponsorowane przez Irenę Platke. Roboty ciesielskie wykonano głównie na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, prace malarskie w wielu miejscowościach na terenie Polski i Stanów Zjednoczonych z udziałem studentów uczelni artystycznych[2].
Przypisy
- ↑ Gwoździec, Wirtualny sztetl [dostęp 2018-05-02].
- ↑ a b c d e f Beata Kost, Boska polichromia z Gwoźdźca, Kurier Galicyjski, 14 lutego 2014 [dostęp 2018-05-02].
- ↑ Shabbat Goy.
- ↑ a b c d e f Synagoga drewniana w Gwoźdzcu, Wirtualny sztetl [dostęp 2018-05-02].
- ↑ Rekonstrukcja wnętrza synagogi w Gwoźdźcu. Fragment wystawy stałej w Muzeum Historii Żydów Polskich – Polin, Wirtualny sztetl [dostęp 2018-05-02].
- ↑ a b Replika dachu synagogi zainstalowana w Muzeum Historii Żydów Polskich.
- ↑ Thomas Hubka & Gwoździec synagogue.
Bibliografia
- Maria i Kazimierz Piechotkowie: Bramy nieba. Bożnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, Wydawnictwo Krupski i S-ka, 1996. ISBN 83-86117-02-8.