Przejdź do zawartości

Szatrandż

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
Szatrandż - pozycja początkowa
Bierki do szatrandża z XII wieku

Szatrandż – arabska nazwa gry szachowej, wywodząca się od perskiej gry czaturanga, która ukształtowała się na terenie Azji Środkowej w VII-VIII wieku. Do Europy została sprowadzona przez Arabów w VIII-IX w. po podboju Hiszpanii i była pierwowzorem współczesnych szachów.

Zasady

[edytuj | edytuj kod]

Celem gry był mat, choć zwycięstwo można było również osiągnąć poprzez ustawienie pozycji patowej bądź zbicie wszystkich bierek przeciwnika. Bierki posiadały następujące nazwy:

  • al-szach (król),
  • al-firzan („mędrzec” – hetman),
  • al-roch („zamek” – wieża),
  • al-fil („słoń” – goniec),
  • al-faras („jeździec” – skoczek),
  • al-beizaq („piechur” – pion).

Pozycja początkowa była niemalże identyczna, jak we współczesnych szachach, jedynie króle oraz hetmany zamienione były między sobą polami. Król, wieża i skoczek poruszały się tak samo, jak według dzisiejszych zasad, natomiast hetman – tylko o jedno pole po przekątnych, a goniec – o dwa pola po przekątnych. Piony mogły poruszać się tylko o jedno pole do przodu, z jedyną możliwością promocji na hetmana. Roszady nie znano. Ograniczenia w stosunku do hetmana i gońca powodowały, iż partie rozwijały się stosunkowo wolno, dlatego niekiedy rozpoczynały się one nie od ustawienia początkowego, ale od określonych pozycji debiutowych, zwanych tabiami.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Rozkwit szatrandża nastąpił w IX-XI wieku. Zaczęto stosować notację opisową, pojawiła się literatura poświęcona teorii, kompozycji (tzw. mansuby), zapisy partii oraz zbiory zadań. Wprowadzono klasyfikację zawodników z podziałem na pięć kategorii, najlepszych tytułowano „ali” (wyróżnienie na kształt dzisiejszego tytułu arcymistrza). Do grupy tej zaliczano m.in. al-Adliego, al-Ladżladża, Abu'n N'ama, ar-Raziego, as-Suliego, as-Saraksiego, Rabraba oraz Abulfatha. Byli oni również autorami podręczników[1], np.:

  • al-Adli - Kitab ash-shatranj (Księga szatrandża)
  • ar-Razi - Al-lutf fy ash-shatranj (Radość z szatrandża)
  • as-Suli - Kitab ash-shatranj (Księga szatrandża)
  • al-Ladżladż - Kitab mansubat ash-shatranj (Księga strategii w szatrandżu)
  • Aliqlidisi - Kitab majmu' fy mansubat ash-shatranj

Po okresie spadku zainteresowania szatrandżem, ponowny jego rozwój nastąpił na przełomie XIV i XV wieku. W okresie tym najbardziej znanym zawodnikiem był Ali Szatrandżi, który uważany był za najlepszego gracza na obszarze państwa Timurydów. Równie dużą popularność przyniosła mu księga al-Hakima oraz traktat o szatrandżu.

Bierki i ich możliwości ruchu

[edytuj | edytuj kod]
a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
al-szach (król)
a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
al-firzan („mędrzec” – hetman)
a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
al-roch („zamek” – wieża)


a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
al-fil („słoń” – goniec)
a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
al-faras („jeździec” – skoczek)
a8 b8 c8 d8 e8 f8 g8 h8
a7 b7 c7 d7 e7 f7 g7 h7
a6 b6 c6 d6 e6 f6 g6 h6
a5 b5 c5 d5 e5 f5 g5 h5
a4 b4 c4 d4 e4 f4 g4 h4
a3 b3 c3 d3 e3 f3 g3 h3
a2 b2 c2 d2 e2 f2 g2 h2
a1 b1 c1 d1 e1 f1 g1 h1
al-beizaq („piechur” – pion)


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. The Time of Shatranj and the Aliyat. [dostęp 2010-02-18].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]