Tryb łączący w języku niemieckim

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Tryb łączący w języku niemieckim, niem. Konjunktiv – kategoria gramatyczna czasownika niemieckiego, używana do przedstawiania czynności nierzeczywistych, wątpliwych, jak również warunkowych. W języku niemieckim istnieją dwie formy trybu łączącego: Konjunktiv I i Konjunktiv II. Obie formy mogą występować zarówno w zdaniach pojedynczych, jak i złożonych. Obie mogą służyć do konstruowania mowy zależnej, zwłaszcza gdy mówiący chce zdystansować się do treści przekazywanej przez osobę trzecią. Konjunktivu I używa się dla precyzowania rozkazów i poleceń, zwłaszcza w stylu pisanym: instrukcjach, przepisach itp. Konjunktiv II w języku niemieckim służy do tworzenie trybu warunkowego, w sytuacji, kiedy chodzi o czynności nierzeczywiste. Wreszcie czasowniki modalne w formie Konjunktiv II używane są do przekazywania przypuszczeń oraz formułowanie próśb i życzeń w sposób grzeczny.

Konjunktiv I[edytuj | edytuj kod]

Przez określenie Konjunktiv I rozumie się formy trybu łączącego Konjunktiv czasu teraźniejszego oraz czasu przeszłego Perfekt. Podział na Konjunktiv I i II występuje w części podręczników gramatyki, inne od niego odchodzą, operując wyłącznie nazwami czasów gramatycznych[1].

Formy Konjunktiv I Präsens[edytuj | edytuj kod]

Konjunktiv I tworzy się dodając do tematu bezokolicznika następujące końcówki, bez zmian w temacie czasownika. Czasownik sein tworzy swoje formy trybu łączącego od rdzenia sei[2][3]. Cechą charakterystyczną tej odmiany jest występowanie e we wszystkich osobach obu liczb[4]:

ich -e wir -en
du -est ihr -et
er, sie, es -e sie, Sie -en

Przykład odmiany czasowników w Konjunktiv I:

sein haben werden können geben arbeiten
sei habe werde könne gebe arbeite
sei(e)st habest werdest könnest gebest arbeitest
sei habe werde könne gebe arbeite
seien haben werden können geben arbeiten
seiet habet werdet könnet gebet arbeitet
seien haben werden können geben arbeiten

Niektóre formy trybu łączącego Konjunktiv I są tożsame z formami trybu oznajmującego dla tych samych osób, zwłaszcza I osoba liczby pojedynczej, I i III osoba liczby mnogiej. W celu podkreślenia, że mówiącemu chodzi o formę Konjunktivu, dla tych osób wolno zastosować formy Konjunktivu II[5]:

Liczba pojedyncza Liczba mnoga
ich käme wir kämen
du kommest ihr kommet
er, sie, es komme sie, Sie kämen

W mowie potocznej powyższa reguła nie jest ściśle stosowana i formy Konjunktiv II stosuje się również w drugiej osobie liczby pojedynczej i mnogiej: du kämest, ihr kämet[3].

Konjunktiv I Perfekt[edytuj | edytuj kod]

Formy Konjunktiv Perfekt i Konjunktiv Futur tworzy się przy użyciu słów posiłkowych haben lub sein oraz werden w formie Konjunktiv I oraz imiesłowu biernego czasu przeszłego[2]:

Perfekt z sein Perfekt z haben Futur I
ich sei gefahren habe gelesen werde träumen
du seiest gefahren habest gelesen werdest träumen
er, sie, es sei gefahren habe gelesen werde träumen
wir seien gefahren haben gelesen werden träumen
ihr seiet gefahren habet gelesen werdet träumen
sie, Sie seien gefahren haben gelesen werden träumen

Konjunktiv strony biernej[edytuj | edytuj kod]

Formy strony biernej w Konjunktiv I tworzy się przy użyciu form Konjunktiv I czasownika werden i imiesłowu biernego czasu przeszłego czasownika głównego, a dla czasu Perfekt również imiesłowu biernego czasownika werden skróconego do worden[6]:

Konjunktiv Präsens Konjunktiv Perfekt
ich werde gezeigt sei gezeigt worden
du werdest gezeigt seiest gezeigt worden
er, sie, es werde gezeigt sei gezeigt worden
wir werden gezeigt seien gezeigt worden
ihr werdet gefragt seiet gezeigt worden
sie, Sie werden gezeigt seien gezeigt worden

Użycie Konjunktivu I[edytuj | edytuj kod]

Najczęściej form Konjunktivu I używa się przy tworzeniu zdań w mowie zależnej. W mowie niezależnej wypowiedzi innej osoby przekazywane są w sposób obiektywny i często skrócony. W mowie zależnej użycie formy Konjunktivu I sygnalizuje dystans osoby relacjonującej czyjąś wypowiedź do jej treści[7]:

  • Der Parteivorsitzende sagt: Liebe Wählerinen und Wähler, Ich danke Ihnen herzlich → Der Parteivorsitzsende sagte, er danke seinen Wählerinnen und Wählern (albo: dass er seinen Wählerinnen und Wählern herzlich danke. → Delegat partii powiedział, że dziękuje swoim wyborcom.
  • Er sagte: Für morgen ist ein Gespräch mit dem Bundespräsidenten geplant → Er sagte, dass für den nächsten Tag ein Gespräch mit dem Bundespräsidenten geplant sei. → Powiedział, że następnego dnia zaplanowano rozmowę z prezydentem.

Form Konjunktivu I używa się do przekazywania trybu rozkazującego przy użyciu czasowników modalnych. Jeśli prośba ma charakter grzeczny, używa się czasownika mögen[8]:

  • Reg dich doch bitte nicht so auf! → Er bat sie freundlich, sie möge sich nicht so aufregen. → Poprosił ją uprzejmie, aby się tak nie denerwowała.

Konjunktiv I służy również do tworzenia nieosobowych form trybu rozkazującego. Występuje np. w różnego rodzaju instrukcjach, przepisach kucharskich, instrukcjach i podobnych tekstach[9], gdzie występuje wymiennie z bezokolicznikiem[10]:

  • Es lebe die Freiheit! → Niech żyje wolność!
  • Seien wir froh, dass alles vorbei ist! → Cieszmy się, że to się już skończyło!
  • Man nehme 300 g Mehl, zwei Eier und ein Glas Milch und verrühre das Ganze in einem Teig. → Wziąć 300 g mąki, dwa jajka, szklankę mleka i całość wymieszać w naczyniu. lub: 300 g Mehl, zwei Rier und ein Glas Milch nehmen und das Ganze in einem Teig verrühren.
  • Die Strecke a sei 12 cm. → Niech odcinek a mierzy 12 cm, Dany jest odcinek a o długości 12 cm.

Istnieje szczególne zastosowanie Konjunktivu I, używanego z czasownikiem mającym zdolność tworzenia strony biernej. Forma ta używana jest najczęściej w tekstach fachowych, gdy autorzy chcą uniknąć zwracania się do czytelnika w liczbie mnogiej[10]:

  • Es sei hier nur die Vieldeutigkeit des Präfixes -ver erwähnt. → Wir möchten hier nur die Vieldeutigkeit der Präfixes -ver erwähnen. → Chcielibyśmy tu tylko wspomnieć o wieloznaczności przedrostka -ver.

Konjunktiv II[edytuj | edytuj kod]

Formy Konjunktivu II[edytuj | edytuj kod]

Dla czasowników słabych forma Konjunktiv II jest tożsama z formą czasu przeszłego Präteritum. W przypadku czasowników mocnych do formy Präteritum dodaje się przegłos (umlaut), jeśli w temacie znajdują się samogłoski a, o, u[11]:

ich -e wir -en
du -est ihr -et
er, sie, es -e sie, Sie -en
haben sein werden kommen gehen machen
ich hätte wäre würde käme ginge machte
du hättest wärest würdest kämest gingest machtest
er, sie, es hätte wäre würde käme ginge machte
wir hätten wären würden kämen gingen machten
ihr hättet wäret würdet kämet ginget machtet
sie, Sie hätten wären würden kämen gingen machten

W niektórych osobach (zwłaszcza pierwszej osobie liczby pojedynczej i trzeciej osobie liczby mnogiej) forma trybu łączącego jest identyczna z formą czasu przeszłego Präteritum trybu oznajmującego. Aby podkreślić, że mówiący chce wyrazić się w trybie łączącym, często używa się w tej sytuacji formy opisowej z czasownikiem würde[3]:

  • ich plante → ich würde planen
  • sie schnitten → sie würden schneiden.

Konjunktiv Plusquamerfekt tworzy się z formy konjunktivu czasu przeszłego czasowników haben lub sein i imiesłowu biernego czasu przeszłego[12]:

Odmiana z sein Odmiana z haben
ich wäre gefahren hätte geholfen
du wärest gefahren hättest geholfen
er, sie, es wäre gefahren hätte geholfen
wir wären gefahren hätten geholfen
ihr wäret gefahren hättet geholfen
sie, Sie wären gefahren hätten geholfen

Forma opisowa Konjunktivu II[edytuj | edytuj kod]

Formę opisową Konjunktivu II tworzy się przy pomocy czasownika werden w formie Konjunktiv II i bezokolicznika czasownika głównego[12]:

Liczba pojedyncza Liczba mnoga
ich würde tanzen wir würden tanzen
du würdest tanzen ihr würdet tanzen
er, sie, es würde tanzen sie, Sie würden tanzen

Forma ta może zastępować praktycznie wszystkie inne formy trybu łączącego, najczęściej Konjunktiv czasu teraźniejszego, przeszłego Präteritum i przyszłego, zwłaszcza, kiedy formy Konjunktivu są tożsame z formami trybu oznajmującego i ze zdania nie wynika, o który tryb w danym przypadku chodzi. Sytuacja taka zdarza się często przy transformacji zdania na mowę zależną[13]:

  • Sie hat mir erzählt, seine Eltern leben auf dem Land. → Sie hat mir erzählt, seine Eltern würden auf dem Land leben. → Powiedziała mi, że jej rodzice mieszkają na wsi (jakoby jej rodzice mieszkali na wsi).

Formy z czasownikiem würde używa się również w zdaniach Konditional (trybu warunkowego) dla wyrażenia możliwego warunku[13]:

  • Wenn er regelmäßig trainieren würde, erreichte er mehr. → Gdyby trenował regularnie, osiągnąłby więcej.

Form z czasownikiem würde używa się również, aby zastąpić przestarzałe i nieregularne formy Konjunktiv II[13]:

  • Wenn ich Zeit hätte, hülfe ich dir. → Wenn ich Zeit hätte, würde ich dir helfen. → Gdybym miał czas, pomógłbym ci.

Forma opisowa Konjunktivu jest używana głównie w języku mówionym, a wybór tej właśnie formy jest ogólną tendencją w rozwoju języka. Formy Konjunktivu II w języku mówionym pojawiają się najczęściej w przypadku Konjunktivu II najczęściej używanych czasowników[14].

Konjunktiv II czasowników nieregularnych[edytuj | edytuj kod]

Konjunktiv II w przypadku niektórych czasowników jest nieregularny[15]:

  • helfen → hülfe
  • werfen → würfe
  • stehen → stünde
  • sterben → stürbe
  • verderben → verdürbe
  • gewinnen → gewönne, gewänne
  • empfehlen → empfähle, empföhle

Czasowniki mieszane nennen, kennen, rennen, brennen, senden, wenden tworzą Konjunktiv w regularny sposób[15]:

  • nennen → nennte
  • senden → sendete

Czasowniki modalne müssen i sollen tworzą Konjunktiv II regularnie[12]:

  • sollen → sollte
  • müssen → müsste

Użycie Konjunktivu II[edytuj | edytuj kod]

Zdania pojedyncze[edytuj | edytuj kod]

W zdaniu pojedynczym Konjunktivu II używa się w zdaniach życzeniowych. Gdy zdanie dotyczy przeszłości, używa się formy Konjunktiv Plusquamperfekt[16]. Zdania takie często zaczynają się od wenn[17]:

  • Wenn ich dir doch helfen könnte! – Gdybym tak mógł ci pomóc!
  • Wäre ich doch schon volljährlig! → Obym już był pełnoletni!
  • Wenn ich doch nichts gesagt hätte! → Obym (wtedy) nic nie mówił!

Czasowniki modalne: dürfen, sollen, müssen wymagają najczęściej użycia Konjunktivu czasu zaprzeszłego. Formy tej używa się najczęściej, gdy zdanie opisuje przymus, którego nie dopełniono[18]:

  • Er hat das Buch vergessen. Er hätte das Buch nicht vergessen müssen. – Zapomniał tej książki. Nie wolno mu było jej zapomnieć (a mimo to zapomniał jej). W wolnym tłumaczeniu: Nikt mu nie kazał zapominać wziąć książkę.)

Zdania warunkowe nierzeczywiste[edytuj | edytuj kod]

Tryb warunkowy Konditional tworzy się przy użyciu formy opisowej konjunktivu z czasownikiem würde[19]. W zdaniach nierzeczywistych, w których istnieje warunek (Konditionalsatz) dotyczących teraźniejszości bądź przyszłości występuje czasownik w formie Konjunktiv II. Czynności lub zdarzenia w takich zdaniach są mało prawdopodobne bądź niemożliwe i są tylko spekulacjami osoby mówiącej[20].

  • Wenn ich Zeit hätte, (so/dann) käme ich sofort zu dir. → Gdybym miał czas, przyszedłbym natychmiast do ciebie.
  • Hätte er mehr Geld, (so/dann) würde er eine neue Wohnung kaufen. → Gdyby miał więcej pieniędzy, kupiłby nowe mieszkanie.

Dla warunku w czasie przeszłym, w zdaniu nadrzędnym i podrzędnym występuje Konjunktiv Plusquamertfekt[20]. Hätten wir damals genug gespart, (so/dann) hätten wir das Haus gekauft. → Gdybyśmy wtedy wystarczająco dużo zaoszczędzili, moglibyśmy kupić ten dom.

Zdania porównawcze[edytuj | edytuj kod]

Gdy zdanie porównawcze wyraża warunek nierzeczywisty, w części zawierającej porównanie występuje tryb łączący. Zdanie takie wprowadza się spójnikiem als, als wenn bądź als ob. W przypadku dwóch ostatnich spójników czasownik główny występuje na końcu zdania. Dla czynności nierzeczywistych równoległych używa się Konjunktivu II, dla uprzednich – Konjunktivu czasu zaprzeszłego[21]:

  • Sie sieht mich an, als ob sie mich nicht verstände/verstünde. → Patrzy się na mnie tak, jakby mnie nie rozumiała.
  • Er hat solchen Hunger, als hätte er seit Tagen nichts gegessen. → Był tak głodny, jakby od wielu dni nic nie jadł.

Nierealne następstwa[edytuj | edytuj kod]

Zdania prezentujące nierealne następstwa, czyli takie, które przekraczają granicę wykonalności, wprowadza się spójnikami als dass, dass i używa się przy ich tworzeniu Konjunktivu II[22]:

  • Es ist zu spät, als dass wir ihn noch anrufen könnten. → Jest za późno, abyśmy mogli do niego zadzwonić.

Życzenia wyrażane w sposób grzeczny[edytuj | edytuj kod]

Czasowniki sein, haben, können, mögen i forma opisowa z würde służą do wyrażania próśb w sposób grzeczny[23]:

  • Könnten Sie mir vielleicht sagen, wie ich zum Bahnhof komme? → Czy mógłby pan / mogłaby pani mi powiedzieć, jak dojść na dworzec?
  • Würden Sie vielleicht auf mein Gepäck aufpassen? → Czy mógłby pan / mogłaby pani mi popilnować bagażu?

Inne użycia Konjunktivu II[edytuj | edytuj kod]

Konjunktivu używa się ponadto[24]:

  • dla wyrażenia przypuszczenia: Ich glaube, er könnte uns in dieser Lage nicht helfen → Zdaje się, że w tej sytuacji nie mógł nam pomóc. Często używa się czasownika durfen: Sie dürfte etwa zwanzig sein. → Ona może mieć ze dwadzieścia lat.
  • dla wyrażenia niewiary lub zwątpienia. Występuje wtedy Konjunktiv czasowników modalnych sollte, konnte: Sollte es wirklich so spät sein? → Czyżby rzeczywiście było tak późno?
  • dla podkreślenia nierzeczywistości zdarzeń: Fast hätte ich den Bus nicht mehr erreicht. → Prawie uciekł mi autobus.
  • Dla zasygnalizowania zakończenia czynności: So das wär's für heute! → To by było tyle na dziś.

Konjunktiv w mowie zależnej[edytuj | edytuj kod]

Użycie konkretnej formy Konjunktivu w mowie zależnej uwarunkowane jest różnicami w czasach poszczególnych czynności. W mowie zależnej należy rozróżnić trzy poziomy czasu, które można opisać jako czas bezwzględny bądź względny. Czas względny występuje, kiedy chodzi o współczesność, uprzedniość bądź następstwo jednej czynności względem czynności wyrażonej zdaniem nadrzędnym. Czas bezwzględny (przeszłość, teraźniejszość, przyszłość) występuje w zdaniu podrzędnym, kiedy chodzi o rzeczywisty czas wystąpienia czynności opisanej w zdaniu podrzędnym[25].

Dla oddania teraźniejszości służą Konjunktiv czasu teraźniejszego i czasu przeszłego Präteritum, lub tryb oznajmujący czasu teraźniejszego[25]:

  • Sie hat mir gesagt: Ich lese jetzt nur selten. (mowa niezależna, tryb oznajmujący czasu teraźniejszego)
  • Sie hat mir gesagt, sie liest jetzt nur selten. (mowa zależna, tryb oznajmujący)
  • Sie hat mir gesagt, sie lese / läse jetzt nur selten. (mowa zależna, tryb łączący Konjunktiv I i II)

Dla oddania uprzedniości służą Konjunktiv Perfekt i Konjunktiv Plusquamperfekt lub tryb oznajmujący czasu przeszłego Präteritum bądź Perfekt[13]:

  • Sie hat mir gesagt: Ich las dann nur selten / Ich habe dann nur selten gelesen. (mowa niezależna, tryb oznajmujący czasu Präteritum / Perfekt)
  • Sie hat mir gesagt, dass sie früher nur wenig las / gelesen hat. (mowa zależna, tryb oznajmujący czasu przeszłego Peräteritum / Perfekt)
  • Sie hat mir gesagt, dass sie früher nur wenig gelesen habe / hätte. (mowa zależna, tryb oznajmujący czasu przeszłego Perfekt / Plusquamperfekt)

Dla oddania przyszłości służy konjunktiv I czasu przyszłego lub forma opisowa z czasownikiem würde[13]:

  • Sie hat mir gesagt: Ich lese immer mehr / werde immer mehr lesen (mowa niezależna, tryb oznajmujący czasu teraźniejszego / przyszłego)
  • Sie hat mir gesagt, dass sie immer mehr liest / wird immer mehr lesen (mowa zależna, tryb oznajmujący czasu teraźniejszego / przyszłego)
  • Sie hat mir gesagt, dass sie immer mehr lese / würde immer mehr lesen (mowa zależna, tryb łączący czasu teraźniejszego / forma opisowa z würde)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Helbig 2007 ↓, s. 170-171.
  2. ↑ a b Daroch 2007 ↓, s. 96.
  3. ↑ a b c Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 295.
  4. ↑ Helbig 2007 ↓, s. 168-169.
  5. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 294-295.
  6. ↑ Daroch 2007 ↓, s. 96-97.
  7. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 298.
  8. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 299.
  9. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 299-300.
  10. ↑ a b Helbig 2007 ↓, s. 184.
  11. ↑ Daroch 2007 ↓, s. 88-89.
  12. ↑ a b c Daroch 2007 ↓, s. 89.
  13. ↑ a b c d e Helbig 2007 ↓, s. 172.
  14. ↑ Helbig 2007 ↓, s. 172-173.
  15. ↑ a b Daroch 2007 ↓, s. 88.
  16. ↑ Helbig 2007 ↓, s. 184-185.
  17. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 283.
  18. ↑ Helbig 2007 ↓, s. 186.
  19. ↑ Bęza 1998 ↓, s. 242.
  20. ↑ a b Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 285.
  21. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 288-289.
  22. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 290.
  23. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 291.
  24. ↑ Dreyer-Schmidt 2013 ↓, s. 292.
  25. ↑ a b Helbig 2007 ↓, s. 175.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Magdalena Daroch: Gramatyka języka niemieckiego z ćwiczeniami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-15006-8.
  • Stanisław Bęza: Nowe repetytorium z gramatyki języka niemieckiego. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1998. ISBN 978-83-7195-026-1.
  • Hilke Dreyer-Schmidt: Lehr- und Übungsbuch der Deutschen Grammatik. Die Gelbe Aktuell. Ismaning: Hueber, 2013. ISBN 978-3-19-307255-9.
  • Gerhard Helbig: Die Deutsche Grammatik. Ein Handbuch für den Ausländerunterricht. Berlin: Langenscheidt, 2007. ISBN 3-468-49493-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tryb_łączący_w_języku_niemieckim&oldid=73028868”