Ukęślowce

Ukęślowce
	; Ukęśla indyjska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	ukęślopodobne
Rząd	ukęślowce
	Nazwa systematyczna
	Dilleniales Hutch.; Bull. Misc. Inform. 1924: 126
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ukęślowce (Dilleniales Hutch.) – grupa roślin wyróżniana w randze rzędu o problematycznej wciąż pozycji filogenetycznej. Część analiz wskazuje na pokrewieństwo z goździkowcami Caryophyllales, inne każą uznać tę grupę za klad bazalny dla linii rozwojowej prowadzącej do kladu różowych. Do rzędu zaliczana jest współcześnie jedna rodzina ukęślowate (Dilleniaceae) obejmująca 11^[2]–12^[3] rodzajów z ok. 300^[3]–400 gatunkami^[2], głównie roślin drzewiastych i pnączy, występujących w naturze wyłącznie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych^[2]. Niektóre gatunki ukęśli mają jadalne owoce. Rośliny z tego rodzaju, podobnie jak z rodzaju Hibbertia, bywają sadzone jako rośliny ozdobne^[3].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zróżnicowane – dominują drzewa, krzewy i drewniejące pnącza, rośliny zielne są bardzo nieliczne^[3].
Liście: Skrętoległe, rzadko naprzeciwległe^[3]. Blaszka nierzadko okazała^[4], pojedyncza, rzadziej pierzasto wcinana lub złożona, często ząbkowana. Użyłkowanie liścia pierzaste, nerwy boczne wyraźne, kończą się w ząbkach^[3]. Liście są ogonkowe (ogonki nierzadko oskrzydlone), bez przylistków^[3].
Kwiaty: Kwiaty często są pojedyncze w kątach liści, czasem zebrane w kwiatostany wierzchotkowate lub groniaste. Kwiaty są zwykle obupłciowe, promieniste (grzbieciste u Hibbertia i Schumacheria)^[3]. Budowa ich jest prosta – działki kielicha i płatki korony są umieszczone spiralnie^[4]. Działki są trzy do pięciu, rzadko więcej (do 18), często są skórzaste i nieco gruboszowate i pozostają na owocu. Płatki są wolne i w liczbie od trzech do pięciu rzadko do 7^[3]. Występuje duża liczba pręcików (częste też są prątniczki) i górnych słupków, powstających z pojedynczych owocolistków (zwykle dwóch do siedmiu, rzadko do 20)^[3]^[4].
Owoce: Mieszki, torebki lub jagody^[4]. Nasiona często z osnówką^[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna rzędu pozostaje niejasna. Wiadomo, że grupa ta wyewoluowała jako jedna z linii okrytonasiennych przed ukształtowaniem się grup różowych i astrowych, przy czym w różnych analizach jej pozycja różnie jest przedstawiana, jako bazalna względem obu tych grup lub jednej z nich, czasem wskazywane jest bliskie pokrewieństwo z którymś z podobnie sytuowanych rzędów – winoroślowców Vitales, skalnicowców Saxifragales i goździkowców Caryophyllales^[2]. W systemie Ruggiero i in. (2015) rząd ukęślowców tworzy w pojedynkę jeden z 18 nadrzędów okrytonasiennych – ukęślopodobne Dillenianae (jest też monotypowy zgodnie z ujęciem systemu APG III z 2009)^[1].

Pozycja rzędu w kladogramie dwuliściennych właściwych według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

←

jaskrowce Ranunculales

srebrnikowce Proteales

trochodendronowce Trochodendrales

bukszpanowce Buxales

parzeplinowce Gunnerales

ukęślowce Dilleniales

skalnicowce Saxifragales

	winoroślowce Vitales

→	klad różowych

Berberidopsidales

sandałowce Santalales

	goździkowce Caryophyllales

→	klad astrowych

Podział rzędu

Jeszcze niedawno łączono w tym rzędzie ukęślowate wraz z rodzinami piwoniowatych Paeoniaceae i Crossosomataceae^[4]. Późniejsze informacje o filogenezie, bazujące zwłaszcza na danych molekularnych, spowodowały przeniesienie obu ostatnich rodzin do późniejszych linii rozwojowych – rzędu skalnicowców i kladu różowych^[2].

Podział i relacje filogenetyczne w obrębie ukęślowatych^[2]^[5]

ukęślowate

Delimoideae Burnett

Doliocarpoideae J. W. Horn

	Hibbertioideae J. W. Horn

	Dillenioideae Burnett

Rodzina: Dilleniaceae Salisb. Parad. Lond. 2: ad t. 73 1807 – ukęślowate

podrodzina Delimoideae Burnett

Tetracera L. – strzępiec, utruda

podrodzina Doliocarpoideae J. W. Horn

Curatella Loefl.
Davilla Vandelli
Didesmandra Stapf
Doliocarpus Rol.
Neodillenia Aymard
Pinzona Mart. & Zucc.

podrodzina Dillenioideae Burnett

Acrotrema Jack
Dillenia L. – ukęśla, dylenia
Schumacheria Vahl

podrodzina Hibbertioideae J. W. Horn

Hibbertia Andrews

Przypisy

↑ ^a ^b Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-06] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 231. ISBN 978-1-842466346.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 13–15. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Horn, J. W. Phylogenetics of dilleniaceae using sequence data from four plastid loci (rbcL, infA, rps4, rpl16 intron). „International Journal of Plant Sciences”. 170, 6, s. 794–813, 2009.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-06] (ang.).

[christenhusz-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 231. ISBN 978-1-842466346.

[ency-4] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 13–15. ISBN 83-7079-778-4.

[5] Horn, J. W. Phylogenetics of dilleniaceae using sequence data from four plastid loci (rbcL, infA, rps4, rpl16 intron). „International Journal of Plant Sciences”. 170, 6, s. 794–813, 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]