Viešvėnai
 Siedziba gminy (2015) | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Okręg | |||
| Rejon | |||
| Gmina | |||
| Wysokość |
133 m n.p.m. | ||
| Populacja (2011) • liczba ludności |
| ||
| Kod pocztowy |
LT-88068 | ||
Położenie na mapie Litwy  | |||
 55°56′09,3″N 22°19′19,0″E/55,935917 22,321944
| |||
Viešvėnai albo Viešvėnai I (hist., pol. Wieszwiany) – wieś na Litwie w rejonie telszańskim okręgu telszańskiego, 7 km na południowy wschód od Telsz.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Znaleziska archeologiczne wskazują, że tereny te były zamieszkałe już w okresie paleolitu. Pierwsza wzmianka o istniejącym tu kopcu w źródłach pisanych pochodzi z 1253 roku (miejsce to nazywało się wtedy Wieswe, Versevene). Wzmianki o wsi pojawiają się wielokrotnie w XIV–XVI wieku[1].
Własność
[edytuj | edytuj kod]Według spisów podskarbińskich w 1569 roku Wieszwiany były królewskimi dobrami stołowymi, następnie zostały przemienione na niegrodowe starostwo (ciwuństwo)[2]. Na przełomie XVII i XVIII wieku były dzierżawione przez Ferdynanda Ignacego Piłsudskiego[3] (~1670–1717), następnie przez jego syna Franciszka (1707–1791). Po rozbiorach majątek został sprywatyzowany przez władze carskie. W połowie XIX wieku należały do Antoniego Huka herbu Radwan, syna Jana, żonatego z Marianną Witkowską herbu Nowina. Kolejnym właścicielem Wieszwian był ich syn Józef (1873–?) żonaty z Julią Dąbrowską (1876–1924) herbu Junosza, a ostatnim był ich syn Tadeusz Huk (1908–1944) żonaty ze Stanisławą Kosibą (1909–1943)[4].
Tutejsze dobra Huków miały w ostatniej dekadzie XIX wieku powierzchnię 302 dziesięcin[2].
Przynależność administracyjna
[edytuj | edytuj kod]| rok | liczba ludności |
|---|---|
| 1528 | 33 rodziny szlacheckie[1] |
| 1859 | 376[2] |
| 1862 | 376 |
| 1902 | 992 |
| 1923 | 244 |
| 1959 | 263 |
| 1970 | 297 |
| 1979 | 479 |
| 1983 | 521 |
| 1987 | 501[1] |
| 1989 | 525 |
| 2001 | 552 |
| 2011 | 471[5] |
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Wieszwiany, wcześniej wchodzące w skład Księstwa Żmudzkiego Rzeczypospolitej[4] znalazły się na terenie powiatu telszewskiego guberni kowieńskiej Imperium Rosyjskiego. W II połowie XIX wieku należały do gminy Gadonów[2]. 10 października 1920 roku na podstawie umowy suwalskiej przyznano je Litwie, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR.
XVI–XXI wiek
[edytuj | edytuj kod]Wieszwiany były miasteczkiem co najmniej od 1567 roku[1]. W XVIII wieku były jednym z 28 traktów Księstwa Żmudzkiego.
Franciszek Piłsudski wzniósł tu w 1758 roku pierwszy drewniany kościół katolicki, filialny telszewski, pod wezwaniem św. Trójcy.
W 1858 roku powstała tu pierwsza szkoła, w 1918 albo 1919 – publiczna szkoła podstawowa, która w latach 1949–1961 była siedmioklasowa, od 1962 roku – ośmioklasowa, a od 1984 roku działa tu również szkoła średnia.
W 1923 roku uruchomiono tu pocztę.
Po II wojnie światowej Wieszwiany były centrum kołchozu „Droga Lenina”. Powstały tu wtedy: przychodnia lekarska, dom kultury i biblioteka[1].
W 2003 roku przyjęto herb wsi.
Pałac
[edytuj | edytuj kod]Do lat 90. XIX wieku właściciele majątku mieszkali tu w typowym klasycystycznym dworku. Antoni Huk rozbudował dom, tworząc okazały, trzynastoosiowy, dwukondygnacyjny pałac. W dalszym ciągu był on na planie prostokąta, z frontowym portykiem o czterech stylizowanych jońskich kolumnach w wielkim porządku. Portyk był zwieńczony trójkątnym frontonem otoczonym kroksztynami herbowymi z herbami Radwan i Nowina. Z tarasu portykowego do wnętrza domu prowadziły trzy półkoliście zwieńczone portfenetry. Od strony ogrodu czterokolumnowy portyk był w małym porządku i dźwigał balkon na pierwszej kondygnacji. Pałac był przykryty wysokim, łamanym na sposób polski, gontowym, czterospadowym dachem z sześcioma kominami. Przy prawej elewacji wznosiła się oranżeria.
W czasie rozbudowy gruntownej przebudowie uległy również dwutraktowe, amfiladowe wnętrza pałacu. Pomieszczenia na parterze były znacznie wyższe niż na piętrze, mając charakter reprezentacyjny. Urządzono je stylowymi meblami, głównie neobarokowymi i w stylu Ludwika XVI[4].
Dom był otoczony stosunkowo niewielkim parkiem. Przed domem był owalny gazon z klombami kwiatowymi.
Pałac został zdewastowany przez wojska rosyjskie już w 1914 roku, następnie został spalony i częściowo zburzony. Po 1920 roku już go nie odbudowano, w okresie międzywojennym ruiny rozebrano na cegłę[4].
Majątek Wieszwiany został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Konstantinas Prušinskas, Viešvėnai, „„Žemaičių Žemės" Žurnalas” (3), samogitia.mch.mii.lt, 2004 [dostęp 2020-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2008-11-02] (lit.).
- ↑ a b c d Wieszwiany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 426.
- ↑ Marek Minakowski, Profil Ferdynanda Piłsudskiego w Wielkiej genealogii Marka Minakowskiego [online] [dostęp 2020-11-21].
- ↑ a b c d e Wieszwiany, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 489–491, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2020-11-21] (ang.).