Wielki Cmentarz (Wrocław)
51°06′43″N 17°00′48″E/51,111944 17,013333 Nagrobki ok. 1926 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Stan cmentarza |
zlikwidowany |
| Data otwarcia | |
| Data likwidacji | |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
| 51°06′43″N 17°00′48″E/51,111944 17,013333
| |
Wielki Cmentarz (niem. Großer Friedhof, Elisabethfriedhof, Magdalenenfriedhof) – luterański cmentarz, który znajdował się we Wrocławiu, w kwartale dzisiejszych ulic: Legnickiej, Braniborskiej, Dobrej i Trzemeskiej. Cmentarz był nekropolią zasłużonych i prominentnych wrocławian XVIII i XIX w. Zniszczony podczas II wojny światowej, ostatecznie zlikwidowany w 1957 roku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Cmentarz założono na Przedmieściu Mikołajskim, na terenie należącym wcześniej do klasztoru urszulanek, zwanym Kantoreigarten[a] Przygotowanie terenu pod pochówki rozpoczęło się w grudniu 1776 r., a wkrótce potem, w 1777 cmentarz został poświęcony przez Christiana Ludwiga Müllera, przedstawiciela Śląskiego Konsystorza Ewangelickiego. Z tego okresu pochodziła barokowa kaplica cmentarna, której budowa kosztowała 17 tysięcy talarów (3192 talary wyłożył król Fryderyk Wilhelm II)[1].
Chowano tu przede wszystkim osoby zaliczane do elity miasta[b], przy czym wschodnią część cmentarza przeznaczono dla zmarłych z parafii ewangelickiej św. Marii Magdaleny, zachodnią dla parafii św. Elżbiety, a południową dla parafii św. Bernardyna[1].
Cmentarz użytkowany był do roku 1867, kiedy rozwijającemu się coraz szybciej miastu zaczęło brakować miejsc do pochówków[2] i konieczne stało się uruchomienie nowych cmentarzy w innych miejscach miasta[c][d]. Po roku 1867 teren przejęły w użytkowanie parafie św. Marii Magdaleny[e] i św. Elżbiety[3].
Zniszczony w 1945 roku podczas oblężenia Festung Breslau Wielki Cmentarz zachował jeszcze po wojnie częściowo swój charakter, ale zlikwidowano go ostatecznie wraz z nagrobkami i zabytkową kaplicą w 1957 roku[4].
Pochowani
[edytuj | edytuj kod]
Wśród znanych obywateli pochowanych na cmentarzu byli[5]:
- Carl Daniel Friedrich Bach (1756–1829) – pierwszy dyrektor wrocławskiej Królewskiej Szkoły Sztuki, Budownictwa i Rzemiosła (Königliche Kunst- Bau- und Handwerkschule).
- Heinrich Philipp Bessalie (1800–1856) – królewski budowniczy instrumentów[6].
- Ernst Chladni – fizyk i geolog, badacz meteorytów[4].
- August Hahn (1792–1862) – rektor Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Gottlieb Karl Lange (1780–1842) – nadburmistrz Wrocławia w latach 1838–1842.
- Carl Gotthard Langhans (1732–1808) – architekt, jego dziełem jest m.in. Brama Brandenburska.
- Friedrich Lewald (1794–1858) – ekonomista, współpracownik pruskiego Ministerstwa Finansów.
- Gottfried Linke (1792–1867) – przedsiębiorca, twórca wielkiej fabryki wagonów Linke-Hoffman-Werke
- Gottlieb Donatus Menzel (1770–1842) – nadburmistrz Wrocławia w latach 1833–1838.
- Ernst Resch (1807–1864) – wrocławski malarz portrecista.
- Johann Gotfried Selenke (1715–1787) – kupiec i fundator przytułku dla zubożałych kupców.
- Friedrich Adolph Voigt (1807–1861) – redaktor „Schlesische Zeitung”.
- Traugott Wilhelm Gustav Benedict (1785–1862) – profesor medycyny, założyciel Kliniki Chirurgicznej we Wrocławiu.
Grobowce rodzinne, m.in.:
- Eichbornowie – rodzina bankierska, właściciele banku Eichborn & Co.
- Kornowie – wrocławska rodzina księgarzy i wydawców.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dosłownie „Ogród chóru” (niem. Kantorei oznacza ewangelicki chór kantonalny).
- ↑ Wiele nagrobków miało w związku z tym charakter reprezentacyjny, były to niekiedy bardzo kosztowne pomniki[1].
- ↑ W 1867 uruchomiony został Kommunal Friedhof in Oswitz, tj. działający do dziś Cmentarz Osobowicki przy ul. Osobowickiej[8].
- ↑ W 1867 uruchomiony został Kommunal Friedhof in Gräbschen Teil I, później zwany „Cmentarzem Grabiszyńskim I”, nekropolia o kilkanaście lat starsza od położonego w jej sąsiedztwie Kommunal Friedhof in Gräbschen Teil II (dzisiejszego Cmentarza Grabiszyńskiego przy ul. Grabiszyńskiej)[7].
- ↑ Nazywano go w związku z tym także Elisabethfriedhof lub Magdalenenfriedhof[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Burak i Okólska 2007 ↓, Cmentarze komunalne. Wielki Cmentarz (Grosser Friedhof), s. 210.
- ↑ Burak i Okólska 2007 ↓, Cmentarze komunalne, s. 206.
- ↑ a b Burak i Okólska 2007 ↓, Cmentarze komunalne. Wielki Cmentarz (Grosser Friedhof), s. 211.
- ↑ a b Wiesław Czajka, Cmentarz Wielki we Wrocławiu – miejsce pochówku E.F.F. Chladniego, [w:] Materiały V Konferencji Meteorytowej, Wrocław 2008 [zarchiwizowane 2016-03-04] (pol.).
- ↑ Burak i Okólska 2007 ↓, Cmentarze komunalne. Wielki Cmentarz (Grosser Friedhof), s. 211–213.
- ↑ Bessalie Heinrich Philipp z Wrocławia. zabytkoweinstrumenty.wordpress.com. [dostęp 2023-12-17]. (pol.).
- ↑ Burak i Okólska 2007 ↓, Cmentarze komunalne. Cmentarz komunalny na Grabiszynie (Kommunal Friedhof in Gräbschen), s. 231.
- ↑ Burak i Okólska 2007 ↓, Cmentarze komunalne. Cmentarz komunalny na Osobowicach (Kommunal Friedhof in Oswitz), s. 242.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marek Burak, Halina Okólska: Cmentarze dawnego Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2007, s. 209–213; 231; 242. ISBN 978-83-89262-38-7. (pol.).
- Effenberger, W. und Johs. Erbe: Anlage und Pflege der Friedhöfe. 5. Flugschrift des Schlesischen Bundes für Heimatschutz. Breslau 1926
- Tadeusz Dudkowski, Wrocławski Wielki Cmentarz, dygresje.info