Przejdź do zawartości

Wilżyna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wilżyna
Ilustracja
Morfologia gatunku typowego
wilżyny ciernistej
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

wilżyna

Nazwa systematyczna
Ononis L.
Sp. Pl. 716. 1753
Typ nomenklatoryczny

Ononis spinosa L.[3]

Synonimy
  • Anonis Mill. Bugranopsis Pomel
  • Passaea Adans.[3][4]
Wilżyna ciernista

Wilżyna (Ononis L.) – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Obejmuje 88 gatunków[5]. Najwięcej ich występuje w Europie, poza tym rosną w zachodniej Azji i północnej Afryce. W Polsce w zależności od ujęcia systematycznego występują dwa lub trzy blisko spokrewnione gatunki (wszystkie objęte są w Polsce ochroną prawną)[6]. Wilżyny rosną na terenach nasłonecznionych, na klifach, skałach, w murawach i zaroślach[7].

Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne[7], niektóre bywają lokalnie wykorzystywane jako lecznicze[8].

Ononis fruticosa
Ononis pubescens

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Wilżyny występują w większości w Europie – na kontynencie tym rośnie 49 gatunków[8]. Poza tym zasięg rodzaju obejmuje zachodną Azję sięgając na wschodzie po Pakistan, zachodnie Chiny i zachodnią Syberię. Wilżyny rosną także w północnej Afryce (w tym na Wyspach Kanaryjskich, gdzie obecne są trzy endemity) oraz na Półwyspie Somalijskim[5][7][9]. W Polsce występuje w zależności od ujęcia systematycznego jeden, dwa lub trzy blisko spokrewnione gatunki[10][5].

Gatunki flory Polski[10]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[5]

Wszystkie gatunki występujące w Polsce są bardzo blisko spokrewnione, należą do tej samej podsekcji Acanthononis i wskazywane są jako przykład bardzo niedawnej specjacji[11]. Powoduje to problemy z ich ujęciem systematycznym – traktowane są jako trzy odrębne gatunki[10][11], wilżyna rozłogowa bywa włączana jako podgatunek do ciernistej[5], czasem podobnie włączana jest też wilżyna bezbronna[12].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny jednoroczne, byliny lub półkrzewy do 1 m wysokości. Często rośliny cierniste i zazwyczaj owłosione, także gruczołowato[7][9].
Liście
Z jednym lub 3 listkami (boczne nierzadko zredukowane) i liściastymi przylistkami, zwykle przyrośniętymi do ogonka liściowego. Listki ząbkowane, z nerwami sięgającymi końców ząbków[7][9].
Kwiaty
Motylkowe, wyrastają z kątów liści w gronach składających się z 1 do 3 kwiatów, nierzadko ścieśnionych. Działki w liczbie 5 równej długości tworzą kielich dzwonkowaty lub dwuwargowy. Płatki korony różowe i żółte, zwykle wyraźnie żyłkowane. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne zaokrąglone skrzydełka otulające łódeczkę, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną, górną zalążnią zawierającą od 1 do wielu zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny[7][9].
Owoce
Zwykle cylindryczne strąki zawierające od 1 do wielu nerkowatych nasion[9][7].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Trifolieae[4].

Wykaz gatunków[5][13]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
  3. a b Ononis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2009-02-10].
  4. a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-25].
  5. a b c d e f Ononis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-01].
  6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2012 r. poz. 81)
  7. a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 134. ISBN 0-333-74890-5.
  8. a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 648, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. a b c d e Ononis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-31].
  10. a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 123, ISBN 978-83-62975-45-7.
  11. a b Luzhanin i inni, Molecular-phylogenetic study of the genus Ononis L. (Fabaceae) in the flora of Russia and adjacent countries, „Botanicheskij Zhurnal”, 98 (5), 2013, s. 629-637.
  12. Mostafavi i inni, Phylogeny of Ononis in Iran using nuclear ribosomal DNA and chloroplast sequence data, „Rostaniha”, 17 (2), 2016, s. 95-107.
  13. Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 131-132. ISBN 978-83-925110-5-2.