Zabudowa mieszkaniowa Placu Słowiańskiego w Zabrzu
 nr rej. A/659/2020 z 2 czerwca 2020[1]
| |
 Zabudowania wzdłuż ul. Wyspiańskiego, widok w stronę pl. Słowiańskiego (2011) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
pl. Słowiański 1, 2, 3, 4, 5 |
| Typ budynku |
budynki mieszkalne |
| Styl architektoniczny | |
Położenie na mapie Zabrza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°18′18,6″N 18°45′36,0″E/50,305167 18,760000
| |
Zabudowa mieszkaniowa Placu Słowiańskiego w Zabrzu[2] – osiedle mieszkaniowe wybudowane w stylu modernistycznym w latach 1927–1928, znajdujące się w zachodniej części Zabrza, na terenie dzielnicy Centrum Północ. Wpisane w 2020 roku do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Zabudowa wielorodzinna przy pl. Słowiańskim w Zabrzu wzniesiona została w latach 1927–1928 jako element tzw. „miasta północnego” zaplanowanego i budowanego w ramach projektu rozbudowy miasta[3]. Osiedle powstało w rejonie skrzyżowania ulic: Kronprinzenstraße (współcześnie ul. Wolności), Michaelstraße (ul. Marszałka J. Piłsudskiego), Friedenstraße (ul. Pokoju) i Jeenelstraße (ul. S. Wyspiańskiego) w zachodniej części miasta[4]. Projekt inspirowany był jednym z niezrealizowanych pomysłów przebudowy Placu Wolności autorstwa Moritza Wolfa i Alberta Krawietza[3], a jego wykonanie zlecił zabrzański oddział Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego w Opolu (niem. Oppeln)[4].
Pierwotnie Plac Słowiański nosił nazwę Michaeltorplatz (pol. tłum. „plac Bramy Michała”) pochodzącą od nazwy ulicy Michaelstraße, przy której zbudowano osiedle[4]. 20 sierpnia[5] 1933 roku (bądź już w marcu tego roku[4]) na Michaeltorplatz odsłonięto pomnik niemieckiego nazisty, Horsta Wessela. Miał on postać głazu narzutowego z brązową plakietą z popiersiem działacza, wykonaną według projektu rzeźbiarza Siegmunda Mayera[4][5]. Sam plac przemianowano w marcu 1939 roku na Horst-Wessel-Platz, zaś nazwę ulicy Michaelstraße zmieniono na Horst-Wessel-Straße[5]. Obecna nazwa Plac Słowiański obowiązuje od 1945 roku[6]. W lipcu 1939 roku podjęto decyzję o budowie dwóch kolejnych bliźniaczych domów przy Jeenelstraße 7 i 9, prace budowlane nad nimi zakończono w 1941 roku[4].
W latach 1974–1976 do kompleksu dobudowano niewykazujący walorów historycznych, choć dostosowany kubaturą do pozostałej części założenia, budynek przy ul. Wyspiańskiego 10. Jego budowę zleciła Zabrzańska Spółdzielnia Mieszkaniowa, a wykonawcą prac była Zabrzańska Fabryka Maszyn Górniczych[4]. W 2000 roku budynek przy pl. Słowiańskim 1 został częściowo rozebrany i przebudowany, tak że obecnie jego klatka schodowa znajduje się w skrajnej lewej osi, a nie pośrodku, jak pierwotnie. Ponadto budynek miał okna od strony Michaelstraße, których obecnie już nie ma[4].
W 2020 roku zespół zabudowy osiedla mieszkaniowego przy ul. Wolności 149, pl. Słowiański 1, 2, 3, 4, 5, ul. Stanisława Wyspiańskiego 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 w miejscowości Zabrze, położony na działkach ewidencyjnych nr 1923/28, 1922/28, 831/28, 1814/28, 1726/28, 1815/28, 2678/28, 1702/28, 1700/28, 835/28, 834/28, 2254/17, 2252/28, 2251/28, 1704/28, gm. M. Zabrze wpisany został do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[1].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Zabudowa osiedla mieszkaniowego przy dawnym Michaeltorplatz ma nieregularny kształt i składa się z czterech podzielonych na segmenty skrzydeł: wschodniego (przy pl. Słowiańskim 1, 2, 3 i 4) i północnego (przy pl. Słowiańskim 5 i ul. Wolności 149) – które tworzą dwie reprezentacyjne pierzeje placu, który ma kształt prostokąta ze ściętym narożem południowo-zachodnim – oraz dwóch skrzydeł południowo-zachodnich (przy ul. Wyspiańskiego 1, 3, 5, 7 i 9 oraz 2, 4, 6 i 8)[4]. Łączy je położona centralnie przewiązka wsparta na żelbetowych słupach tworząca trójprzelotową bramę, pod którą przebiega ul. Wyspiańskiego[4][7]. Budynki pełnią funkcje mieszkalne; jedynie w przyziemiu segmentu przy ul. Wolności 149 funkcjonują lokale usługowe[4].
Budynki tworzące kompleks są konstrukcji murowanej, wzniesione z cegły, częściowo z zachowaną okładziną z cegły klinkierowej (budynki przy pl. Słowiańskim 1, 2, 3, 4, 5, ul. Wolności 149 i ul. Wyspiańskiego 1 i 2), częściowo wtórnie otynkowane z niskimi ceglanymi cokołami (budynki przy ul. Wyspiańskiego 3, 4, 5, 6, 7, 8 i 9)[4]. Wszystkie segmenty są wzniesione na rzucie prostokąta, trójkondygnacyjne, podpiwniczone i mają poddasza, a kryte są dwuspadowymi dachami o niewielkim kącie nachylenia sprawiającym wrażenie dachu płaskiego[4].
Elewacje frontowe budynków są siedmioosiowe, z wyjątkiem elewacji segmentu przy ul. Wolności 149 (pięcioosiowa), segmentu przy ul. Wyspiańskiego 7 i 9 (pięcio- i trzyosiowa) oraz przewiązki (czteroosiowa od strony pl. Słowiańskiego, ośmioosiowa od strony ul. Wyspiańskiego). Tylne elewacje przeważnie sześcioosiowe z balkonami (często wtórnie zabudowanymi) w osiach skrajnych[4].
Otwory okienne i drzwiowe ujęte w proste opaski wykonane w tynku, stanowiące wraz z cokołami jedyne elementy zdobnicze fasad budynków[4]. Okna różnego rodzaju; wszystkie prostokątne – podłużne (jednoosiowe, dwunastopoziomowe) na klatkach schodowych, poziome (trójdzielne i jednopoziomowe), pionowe (dwudzielne, jednopoziomowe) oraz niewielkie jednopodziałowe poziome prostokątne okienka w partiach poddaszy i piwnic[4].
W 2020 roku stan zachowania obiektu oceniano jako dobry. Pierwotny wygląd budynków został w dużej mierze zachowany, oryginalna stolarka drzwiowa i okienna zachowała się jedynie częściowo, a wnętrza były modernizowane[4]. Nadal dobrze widoczny jest również charakterystyczny układ urbanistyczny założenia[4].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Budynek przy ul. Wyspiańskiego 1 (2022) -
Budynek przy ul. Wyspiańskiego 3 (2022) -
Budynki przy pl. Słowiańskim 4 i 5 tworzące bramę (2022) -
Budynek przy pl. Słowiańskim 2 (2022) -
Budynek przy ul. Wolności 149 (2022)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Rejestr zabytków ↓.
- ↑ Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zabrze na lata 2023–2026 ↓, s. 28.
- ↑ a b Tomasz Wagner, Tomasz Ryłek, Architektura modernistyczna w Zabrzu – Modernist architecture in Zabrze, Zabrze: Urząd Miejski, 2013, s. 56, ISBN 978-83-63849-80-1 [dostęp 2023-08-18] (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Decyzja w sprawie wpisu do rejestru zabytków ↓.
- ↑ a b c Rafał Tylenda, Pomnik Horsta Wessela na placu Słowiańskim i w Mikulczycach [online], Historia Zabrza, 9 kwietnia 2018 [dostęp 2023-08-18] (pol.).
- ↑ Nazwy i patroni zabrzańskich ulic, Zabrze: Miejska Biblioteka Publiczna im. Jerzego Fusieckiego, 2006, s. 166, ISBN 978-83-924879-0-6.
- ↑ Tomasz Wagner, Tomasz Ryłek, Architektura modernistyczna w Zabrzu – Modernist architecture in Zabrze, Zabrze: Urząd Miejski, 2013, s. 102–103, ISBN 978-83-63849-80-1 [dostęp 2023-08-19].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach: Decyzja w sprawie wpisu do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego. 2020-06-02. [dostęp 2023-08-18]. (pol.).
- Uchwała Nr LXII/867/23 Rady Miasta Zabrze z dnia 13 lutego 2023 roku w sprawie przyjęcia „Programu Opieki nad Zabytkami dla Miasta Zabrze na lata 2023–2026” [online], Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego, 20 lutego 2023 [dostęp 2023-08-18] (pol.).
- Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 14 lipca 2023 r.). Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 2023-06-23. [dostęp 2023-08-18]. (pol.).