Zakoziel
 Ruina kaplicy dworskiej Orzeszków (2012) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet |
Zakoziel |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie obwodu brzeskiego  | |
 52°07′53,3″N 25°00′23,6″E/52,131472 25,006556
| |
Zakoziel (biał. i ros. Закозель, hist. również Zakoziele) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie drohiczyńskim obwodu brzeskiego, około 12 km na południowy zachód od Drohiczyna.
Siedziba parafii prawosławnej pw. św. Mikołaja Cudotwórcy[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza znana dziś wzmianka o Zakozielu pochodzi z XIII wieku. W 1521 roku był królewszczyzną[3]. W XVIII wieku stał się własnością rodziny Orzeszków herbu Korab. Pierwszym znanym właścicielem majątku był Józef Orzeszko, po którym dobra te odziedziczył jego syn Nikodem (zm. w 1843 roku), a po nim Kalikst (1822–1891), w 1858 roku marszałek szlachty grodzieńskiej, kamerjunkier dworu carskiego[3][4]. W latach 90. XIX wieku zakozielskie dobra Orzeszków liczyły 8018 dziesięcin ziemi[5]. Prawdopodobnie ostatnim z linii Orzeszków właścicielem Zakoziela był Nikodem, syn Nikodema. Chyba to on[4] sprzedał majątek Rosjance hr. Nadieżdzie Bobrinskiej. Ponieważ po I wojnie światowej tereny te znalazły się w Polsce, w 1922 roku jej syn, Aleksiej, sprzedał Zakoziel Zygmuntowi Witoldowi Wesołowskiemu z Warszawy[6], który był ostatnim właścicielem majątku.
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Zakoziel, wcześniej należący do województwa brzeskolitewskiego Rzeczypospolitej, znalazł się na terenie guberni słonimskiej (1795–1796), później litewskiej (1797–1801) i guberni grudzieńskiej (1801–1915) Imperium Rosyjskiego.
Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Zakoziel znalazł się na terenie Polski, w gminie Woławel w powiecie drohickim województwa poleskiego, od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi.
Dwór i kaplica Orzeszków
[edytuj | edytuj kod]- Na początku XIX wieku prawdopodobnie Nikodem Orzeszko wzniósł w Zakozielu parterowy dwór, znany z rysunku Napoleona Ordy z 1863 roku. Orda jednak mocno skrócił budynek. W rzeczywistości dwór składał się z trzech korpusów: środkowy, wysoki korpus był pięcioosiowy z centralnymi, oszklonymi drzwiami w ryzalicie tworzonym przez dwie pary kolumn w wielkim porządku, które podpierały trójkątny szczyt. Boczne, trzyosiowe, choć różnej długości korpusy były ozdobione parami przyściennych kolumn flankującymi każdą oś. Hrabina Bobrinskaja poddała dwór gruntownej przebudowie, zachowując jego pierwotny styl. W pobliżu wybudowała krytą ujeżdżalnię i komfortową stajnię dla koni wyścigowych. Zygmunt Wesołowski po 1922 roku kontynuował rozbudowę, jednak w jej wyniku dwór całkowicie zatracił swój klasycystyczny styl[4]. Do dziś zachowała się jedynie część jednego z bocznych korpusów[3][7].
- poza dworem na uwagę zasługuje długi budynek z 1906 roku, wykorzystywany jako gorzelnia (zachowany do dziś),
- neogotycka kaplica grobowa Orzeszków, wzniesiona w 1839 roku według projektu Franciszka Jaszczołda (po powstaniu styczniowym przerobiona na kaplicę prawosławną[8][9]). Według miejscowej legendy, po stłumieniu powstania styczniowego 1863-1864, w górnej części kaplicy ukrywał się Romuald Traugutt. Schronienie to zaproponowała mu Eliza Orzeszkowa, która po ustaniu poszukiwań pomogła przetransportować Traugutta do Warszawy. Mąż Elizy, Piotr Orzeszko, za udział w powstaniu został zesłany do prowincji Perm, a znajdujący się w pobliżu majątek Ludwinów został skonfiskowany. W 1915 roku Niemcy zrabowali miedziany dach z kaplicy, który zastąpiono cynkowym. Po 1945 roku kaplica niszczała. W 2020 rozpoczęto jej remont.
- park wokół dworu miał powierzchnię kilkunastu hektarów[4].
Ruiny kaplicy i pozostałości po fragmencie dworu i parku są dziś zabytkami kulturalno-historycznymi Białorusi.
Majątek w Zakozielu jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4].
-
Kaplica grobowa Orzeszków -
Dwór w 1937 -
Dwór w 1937 -
Dwór w czasach Orzeszków (1863) -
Browar z 1906 r. -
-
Budynek gospodarczy w 1937
.jpg)
_(2).jpg)
_(6).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(7).jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
- ↑ Православный приход храма святителя Николая Чудотворца в агрогородке Закозель. pravbrest.by. [dostęp 2021-01-26]. (ros.).
- ↑ a b c Закозель, усадьба Ожешко. W: Анатолий Тарасович Федорук: Старинные усадьбы Берестейщины. Mińsk: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004, s. 330–336. ISBN 985-11-0305-5. [dostęp 2015-09-12]. (ros.).
- ↑ a b c d e Zakoziel, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 2: Województwa brzesko-litewskie, nowogrodzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 169–174, ISBN 83-04-03784-X, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Zakoziel, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 312.
- ↑ Zakoziel. Dwory i pałace pogranicza. [dostęp 2015-09-12].
- ↑ Закозель na stronie Atlas Białorusi. [dostęp 2015-09-12]. (ros.).
- ↑ Закозель, Zakoziel, Закозель. W: Леанід Міхайлавіч Несцярчук: Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны. Mińsk: БЕЛТА, 2002, s. 108–110. ISBN 985-6302-37-4. [dostęp 2015-09-12]. (biał.).
- ↑ Zakoziel na stronie Radzima.org. [dostęp 2015-09-12].