Zamek w Nakle

Zamek w Nakle nad Notecią
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Nakło nad Notecią
Adres	Plac Zamkowy
Typ budynku	zamek
Inwestor	Kazimierz III Wielki
Rozpoczęcie budowy	2 poł. XIV wieku
Zniszczono	1656
	Położenie na mapie Polski Zamek w Nakle nad Notecią
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Zamek w Nakle nad Notecią
	53°08′05,7″N 17°36′00,4″E/53,134917 17,600111

Zamek w Nakle – nieistniejący zamek z XIV wieku w Nakle nad Notecią w północnej Wielkopolsce ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego.

Historia

Zamek został usytuowany na prawym brzegu Noteci, przy ujściu rzeki Ślezki, na terenie obecnego Placu Zamkowego, zwanego dawniej Rynkiem Garncarskim i placem Mieczysława^[1].

Pierwsze informacje o Nakle pochodzą z Kroniki Galla ze wzmianką pod rokiem 1091 r. jako castrum antiqissimum. Graniczny gród często był oblegany, przechodząc z rak do rąk, między książętami pomorskimi a władcami polskimi.

Zamek zbudowano w miejscu wczesnośredniowiecznego grodu drewniano-ziemnego, powstałego w X wieku i zniszczonego w 1331 r. przez Krzyżaków. W Nakle funkcjonował drugi gród założony w 1255 roku przez księcia wielkopolskiego Przemysła I w czasie walk z księciem gdańskim Świętopełkiem (przy kościele pw. św. Wawrzyńca, tzw. ogrody probostwa – na wschód od Placu Zamkowego)^[1].

Nakło otrzymało od Kazimierza Wielkiego prawa miejskie i według Kroniki katedralnej krakowskiej tenże władca zbudował w Nakle zamek. Zamek zwany był Zamkiem Krajny lub zamkiem krajeńskim^[2]. Budowa murowanej warowni nastąpiła po 1357 r., gdyż w tym czasie Kazimierz Wielki nakazał dbać o konserwację wałów starych zamków m.in. w Nakle. Wiadomo, że zamek był oddzielony od miasta fosą, którą w obliczu wojny z zakonem krzyżackim za czasów Władysława Jagiełły naprawiono w 1409 r. i napełniono wodami Noteci^[1].

W XVI wieku zamek nakielski trzymała w zastawie w 1541 r. Gertruda z Danaborza, córka Andrzeja, starosty nakielskiego, małżonka Jana z Kościelca. O zamku wspomniano w lustracji z 1565 r. W początkach XVII wieku starosta Stefan Gembicki prowadził na zamku prace remontowe. Lustracja z 1628-1632 wymienia wieżę, wydłużony dom zamkowy i drewniane zabudowania (duży i mały dom oraz kuchnia). Dawniej „na bramie” urządzono archiwum (chowano księgi grodzkie), przeniesione wówczas na piętro budynku zamkowego^[1].

Warownia została spalona w połowie XVII wieku podczas „potopu” szwedzkiego i powoli popadała w ruinę^[2]. Pożar w 1762 r. zniszczył zamek do reszty. Lustracja z 1765 r. mówi o „okręgu muru”. Na planie miasta z 1784 r. zaznaczono jedynie Górę Zamkową bez śladów zabudowy^[1].

Kształt zamku nie jest znany i wg Janusza Tomali był zbudowany był w kształcie owalu, powtarzając przebieg starszych umocnień drewniano-ziemnych, natomiast Leszek Kajzer uważał, że zamek posiadał kształt czworoboku^[3]. Zapewne w skład jego zabudowy wchodził budynek bramny, może wieża i wydłużony dom zamkowy (opisany w XVII w. jako dwukondygnacyjny, ze sklepionymi pomieszczeniami)^[1].

Badania archeologiczne

1958-1960; Zakład Archeologii Polski IHKM PAN w Poznaniu pod kierunkiem Eleonory i Stanisława Tabaczyńskich
1963-1965; pod kierunkiem K. Przewoźnej. Odsłonięto „szczątki drewnianego domostwa z paleniskiem gliniano-kamiennym” z XV – XVI wieku, który uległ zapewne spaleniu, oraz obok nieco niżej drugą chatę w konstrukcji zrębowej. Wśród zabytków ruchomych natrafiono na cegły palcówki w warstwach datowanych od XIII-XIV po XV-XVI wiek.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f JanuszJ. Tomala JanuszJ., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. T. 2: Architektura obronna, Kalisz: Edytor - Sławomir Woźniak, 2011, ISBN 978-83-60579-77-0 [dostęp 2024-09-01] .
↑ ^a ^b Pietrzak Janusz, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej, Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź 2003, s. 48.
↑ LeszekL. Kajzer LeszekL. i inni, Leksykon zamków w Polsce, Wydanie II, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2022, s. 312, ISBN 978-83-213-5213-8 [dostęp 2024-09-01] .

Bibliografia

Bohdan Guerquin: Zamki w Polsce. Wyd. 2 pop. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1984. ISBN 978-83-213-3239-0.
Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2022. ISBN 978-83-213-5213-8.
Janusz Tomala: Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. T. 2: Architektura obronna. Kalisz: Edytor – Sławomir Woźniak, 2011. ISBN 978-83-60579-77-0.
Pietrzak Janusz, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej, Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź 2003, ISBN 83-86395-17-6.

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f JanuszJ. Tomala JanuszJ., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce. T. 2: Architektura obronna, Kalisz: Edytor - Sławomir Woźniak, 2011, ISBN 978-83-60579-77-0 [dostęp 2024-09-01] .

[:1-2] Pietrzak Janusz, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej, Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź 2003, s. 48.

[3] LeszekL. Kajzer LeszekL. i inni, Leksykon zamków w Polsce, Wydanie II, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2022, s. 312, ISBN 978-83-213-5213-8 [dostęp 2024-09-01] .

[1]

[2]

[3]