Zamek w Przedczu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek w Przedczu
Symbol zabytku nr rej. 242/20 z 14.11.1967[1]
Ilustracja
Wieża zamkowa
Państwo

 Polska

Miejscowość

Przedecz

Adres

ul. Zamkowa 5

Styl architektoniczny

Neogotyk

Rozpoczęcie budowy

ok. 1350 roku

Ważniejsze przebudowy

1551, XIX wiek

Zniszczono

XVIII wiek

Pierwszy właściciel

Kazimierz III Wielki

Położenie na mapie Przedeczy
Mapa konturowa Przedeczy, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Przedczu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Przedczu”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko prawej krawiędzi znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Przedczu”
Położenie na mapie powiatu kolskiego
Mapa konturowa powiatu kolskiego, u góry nieco na prawo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Przedczu”
Położenie na mapie gminy Przedecz
Mapa konturowa gminy Przedecz, blisko centrum po lewej na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Przedczu”
Ziemia52°19′55″N 18°53′57″E/52,331944 18,899167
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Przedczu – zamek zbudowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zlokalizowany w miejscowości Przedecz przy ulicy Zamkowej 5, w drugiej połowie XVI wieku należał do starostwa przedeckiego[2]. Z zamku zachowała się wieża, część przyziemia murów obwodowych i średniowiecznych piwnic w neogotyckim kościele z XIX wieku, który obecnie pełni funkcję domu kultury.

Gród obronny[edytuj | edytuj kod]

Zanim zbudowano zamek, w jego miejscu znajdował się drewniano-ziemny gród obronny, który w czasie wojny polsko-krzyżackiej został wiosną 1329 roku zdobyty przez komtura krajowego ziemi chełmińskiej Otto von Lauterberga, przy użyciu machin oblężniczych. W trakcie oblężenia zginęło wielu obrońców, wśród nich osiemdziesięciu „znacznych”[3]. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat[3]. W grodzie osadzili własną załogę, dowodzoną przez brata zakonnego z tytułem wójta[3]. Król Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy traktatu pokojowego w Kaliszu[3].

Zamek od XIV do poł. XVI wieku[edytuj | edytuj kod]

Około 1350 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować w Przedczu zamek murowany, który lepiej niż gród zabezpieczałby Kujawy i miasto Przedecz przed niebezpieczeństwem krzyżackim. Najstarszym elementem murowanym była przypuszczalnie cylindryczna wieża o średnicy 7,50 metrów[3][4]. Wieża ta była bergfriedem (stołpem)[5], czyli była ostatecznym punktem obrony i nie posiadała funkcji mieszkalnych. W jej dolnej części zachował się loch więzienny[3]. Długość murów zamkowych zbudowanych na planie prostokąta z cegły na kamiennym fundamencie, wynosiła ok. 52 metry na ok. 30 metrów. Mury miały przypuszczalnie wysokość 11 metrów i zwieńczone były gankiem z blankami (krenlażem). Do wieży i dłuższego odcinka murów obronnych przylegał budynek mieszkalny zwany Kamienicą o wymiarach 11,47 x 28,42 metra (w miejscu obecnego Domu Kultury). W północno-zachodnim narożnik muru obwodowego znajdowało się niewysoka wieża bramna na planie czworoboku, do której prowadził przerzucony nad fosą most zwodzony[3]. W 1383 roku zamek w Przedczu w czasie wojny domowej Grzymalitów z Nałęczami opanował bez walki książę mazowiecki Siemowit IV, który nadał go swojemu stronnikowi Bartoszowi z Wezenburga. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król Władysław Jagiełło.

Zamek od poł. XVI do XIX wieku[edytuj | edytuj kod]

W latach 1551–1554 zamek został przebudowany przez starostę Wojciecha Korycińskiego, który zamek wyremontował i polecił przebić nową bramę w zachodnim murze, obok dawnej wieży bramnej, wzmocnionym przedbramiem. Nadbudowano też okrągłą wieżę renesansową attyką[6]. Sądzić należy, że wieża po przebudowie z XVI wieku była otynkowana, ponieważ opisywano ją jako Wieżę Białą, w opozycji do prostokątnej ceglanej Wieży Czerwonej, w której przed przebudową znajdowała się stara brama zamkowa[3]. Dawną wieżę bramna nadbudowano o dwie kondygnacje w konstrukcji ryglowej, które mieściły komory i pokład strzelecki. [3]. U podnóża wzgórza zamkowego znajdowały się zabudowania gospodarcze podzamcza zwane Przygródkiem, gdzie znajdowała się kuźnia, stajnia na 48 koni, wozownia, obora, browar, kancelaria itp. Zamek nie został zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego, jednak jako coraz mniej wygodny dla urzędujących starostów ulegał coraz większej rujnacji[3]. W 1766 i 1789 roku zamek opisano jako bardzo zniszczony. W 2 połowie XVIII wieku na Przygródku u stóp zamku zbudowano kryty dachówką parterowy pałacyk starosty Jakuba Zygmunta Kretkowskiego[3].

Zamek od XIX do XXI wieku[edytuj | edytuj kod]

Ruiny zamku zostały częściowo rozebrane przed 1820 rokiem, a budynek Kamienicy przebudowano na kościół ewangelicki. Z dawnego zamku zachowała się wieża zamieniona po 1860 roku na dzwonnicę, sklepione piwnice oraz przyziemie murów obwodowych. Do 1960 roku w dawnym kościele mieścił się magazyn zbożowy. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w dniu 14.11.1967. Dzięki działalności Społecznego Komitetu Ochrony Zabytków i Odbudowy Zamku obiekt w 1969 roku przejęto oficjalnie do gminy ewangelickiej i w 1973 roku rozpoczęto jego remont. W dniu 11 grudnia 1977 roku w zamku rozpoczął działalność Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, który mieści się w tym miejscu do dzisiaj.

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-12-26].
  2. ↑ Zenon Guldon, Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI w., Toruń 1964, s. 70.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144
  4. ↑ Sławiński Ireneusz, Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne, Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu
  5. ↑ Kajzer Leszek, Wieże zamków prowincji wielkopolskiej [w:] Archaeologia Historica Polona, Tom 12, 2002, s.63
  6. ↑ J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967, s. 19-20

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144
  • Pietrzak Jan, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej. Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź 2003
  • Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce, Warszawa, Arkady, 2012, s. 86-88, ISBN 978-83-213-4158-3
  • Kajzer Leszek, Wieże zamków prowincji wielkopolskiej [w:] Archaeologia Historica Polona, Tom 12, 2002
  • Posadzy W., Studium historyczno-urbanistyczne miasta Przedcza, Poznań 1962 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie, s. 4, 8-9, 13-14, 15
  • Nawrocki Z., Przedecz- zamek. Dokumentacja historyczno-konserwatorska, Toruń 1967 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie
  • Sławiński Ireneusz, Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne, Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu;
  • Przedecz, powiat Włocławek. Kościół ewangelicki - dawny zamek piastowski. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek architektonicznych, cz. 1-2, Toruń 1973–1974- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Przedczu&oldid=73096470”