Ziarnojadek plamoskrzydły

Ziarnojadek plamoskrzydły
	Sporophila americana
	(Gmelin, 1789)
	; Samiec sfotografowany w Iranduba (stan Amazonas, Brazylia)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	tanagrowate
Podrodzina	ziarnojadki
Rodzaj	Sporophila
Gatunek	ziarnojadek plamoskrzydły
Synonimy
	Loxia americana Gmelin,1789; Sporophila murallae Chapman, 1915;
	Loxia americana Gmelin,1789; Sporophila murallae Chapman, 1915;
Podgatunki
	S. a. americana (Gmelin, 1789); S. a. dispar Todd, 1922; S. a. murallae Chapman, 1915;
	S. a. americana (Gmelin, 1789); S. a. dispar Todd, 1922; S. a. murallae Chapman, 1915;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania (bez S. a. murallae)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ziarnojadek plamoskrzydły^[4]^[5] (Sporophila americana) – gatunek małego ptaka z rodziny tanagrowatych (Thraupidae), występujący w północnej połowie Ameryki Południowej. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern).

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pierwszego naukowego opisu gatunku – na podstawie holotypu pochodzącego z okolic Kajenny w Gujanie Francuskiej – dokonał niemiecki przyrodnik Johann Friedrich Gmelin w 1789 roku, nadając mu nazwę Loxia americana^[2]. Dawniej ziarnojadek plamoskrzydły był łączony w jeden gatunek z ziarnojadkiem kruczym (S. corvina)^[6]. Obecnie wyróżnia się trzy podgatunki S. americana^[5]^[7]:

S. a. americana (Gmelin, 1789) – ziarnojadek plamoskrzydły
S. a. dispar Todd, 1922
S. a. murallae Chapman, 1915 – ziarnojadek białobrody

W 2007 roku South American Classification Committee (SACC) nadał ziarnojadkowi białobrodemu status odrębnego gatunku^[8]. Jednak w związku z napływem nowych informacji o zmienności w upierzeniu i rozmieszczeniu geograficznym tych ptaków, w 2022 roku SACC ponownie rozpatrzył status tego taksonu i „zdegradował” go do rangi podgatunku S. americana^[9]; decyzję tę zaakceptował IOC^[7]. IUCN nadal traktuje ziarnojadka białobrodego jako osobny gatunek^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Mały ptak o cechach typowych dla rodzaju Sporophila, o charakterystycznym krępym, grubym i zaokrąglonym dziobie – koloru ciemnoszarego przechodzącego w czarny. Samce mają czarną głowę z białym paskiem na boku szyi zaczynającym się od czarnego karku i biegnącym do białego gardła i białych policzków (u ziarnojadka białobrodego pasek ten jest węższy). Ziarnojadek białobrody ma pod dziobem czarny wąsik, którego brak u innych podgatunków. Grzbiet, skrzydła i ogon czarne z niewielkimi odcieniami szarego. Brzuch białawy z jaśniejszym odcieniem przechodzącym w biały w jego centralnej części z jasnymi przebarwieniami w kształcie kilku pasków wyglądających niczym łuski. Skrzydła ciemnoszare z czarnymi obrzeżami lotek z niewielką białawą plamką na środku. Lotki drugiego i trzeciego rzędu o białych zakończeniach. Nogi ciemnoszare, tęczówki ciemnobrązowe. Upierzenie samicy jest typowe dla ziarnojadków, w zasadzie nie wyróżnia się niczym od samic innych gatunków. Jest płowobrązowa, brak plamki na skrzydłach, grzbiet ciemniejszy, brzuch zdecydowanie jaśniejszy na jego centralnej części szarawobiały. Długość ciała 10–11 cm, masa ciała 10–14 g^[6]^[10].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Ziarnojadek plamoskrzydły występuje na terenach położonych do wysokości 50 m n.p.m.^[3]^[11], ziarnojadek białobrody do 1500 m n.p.m.^[12] Jest gatunkiem osiadłym^[6]^[11]^[10]. Poszczególne podgatunki występują:

S. a. americana – w północno-wschodniej Wenezueli (od stanu Sucre po Delta Amacuro), na wybrzeżach Gujany Francuskiej, Surinamu, Gujany oraz w północnej Brazylii (stan Amapá i północno-wschodnia część stanu Pará), a także na Tobago^[13]^[11],
S. a. dispar – w środkowym i dolnym biegu Amazonki od Manacapuru na lewym brzegu i rzeki Juruá na prawym, aż do okolic miasta Santarém^[6].
S. a. murallae – w południowo-wschodniej Kolumbii, wschodnim Ekwadorze, północno-wschodnim Peru i sąsiadującymi z nimi zachodnimi obrzeżami Brazylii^[12]. Odnotowano też stwierdzenie w północno-wschodniej Boliwii (w północnej części departamentu Beni)^[10].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Jego głównym habitatem są obrzeża wilgotnych lasów, lasy wtórne, często w pobliżu bagien namorzynowych. Występuje na terenach nizinnych, głównie w pasie równin na wybrzeżu, także na trawiastych wyspach rzecznych^[6]. Zasiedla też nadrzeczne zarośla czy pastwiska z pojedynczymi drzewami^[10]. Spotykany jest zazwyczaj w parach, czasami w niewielkich grupach. Żywi się nasionami traw, turzyc i chwastów. Zjada też owoce i pączki kwiatów, prawdopodobnie także nieco owadów^[6].

Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]

Gniazdo przypomina to budowane przez ziarnojadka ciemnonogiego (S. intermedia); zbudowane jest z łodyg i wąsów czepnych roślin, wyłożone drobnymi czarnymi włóknami, które tworzą „wieniec” wokół obrzeża gniazda. Jedno zbadane gniazdo znajdowało się w rozwidleniu gałęzi kakaowca (Theobroma cacao) na wysokości 1,2 m, a drugie na koralodrzewie (Erythrina poeppigiana) na wysokości 13,5 m. Samica sama buduje gniazdo i wysiaduje jaja. Brak dalszych szczegółowych danych^[6]^[13].

Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ziarnojadek plamoskrzydły od 2006 roku jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern); wcześniej był klasyfikowany w innym, szerszym ujęciu systematycznym. Wielkość populacji szacunkowo mieści się w przedziale 0,5–5,0 milionów dorosłych osobników^[3]^[14]. Ptak ten opisywany jest jako rzadki w Wenezueli, rzadki lub lokalnie niezbyt liczny w Gujanie, ale pospolity w Surinamie i Gujanie Francuskiej^[14]. Zasięg jego występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 2,77 mln km²^[11]. BirdLife International podaje, że populacja ma trend spadkowy ze względu na nielegalne wyłapywanie ptaków do handlu^[3]^[14]^[6].

IUCN od 2008 roku uznaje ziarnojadka białobrodego za osobny gatunek i także zalicza go do kategorii najmniejszej troski. Wielkość populacji nie jest określona, ale ptak ten opisywany jest jako dosyć pospolity. Zasięg jego występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje około 1,5 mln km²^[11]. BirdLife International podaje, że liczebność populacji przypuszczalnie ma trend wzrostowy, gdyż postępująca degradacja środowiska (lasów pierwotnych^[6]) powoduje powstanie siedlisk dogodnych dla tego gatunku^[12].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Sporophila americana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Denis Lepage: Wing-barred Seedeater Sporophila americana (Gmelin, JF, 1789) – synonyms. Avibase. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Sporophila americana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 374, 1999.
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Sporophilinae Ridgway, 1901 (1853) - ziarnojadki - Seedeaters (wersja: 2022-08-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-10-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Alvaro Jaramillo: Wing-barred Seedeater Sporophila americana, version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, and E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-10-20]. (ang.).
↑ G. Stiles: Proposal (#287) to South American Classification Committee: Recognize four species of Sporophila within the Sporophila americana superspecies. South American Classification Committee, 2007. [dostęp 2021-09-05]. (ang.).
↑ Dan Lane & Gary Stiles: Proposal (932) to South American Classification Committee: Merge Sporophila murallae into S. americana. South American Classification Committee, 2022. [dostęp 2022-10-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Alvaro Jaramillo: Caqueta Seedeater (Sporophila murallae), version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, and E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-10-20]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Wing-barred Seedeater Sporophila americana, Data table and detailed info. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Sporophila murallae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-10-20] (ang.).
↑ ^a ^b Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David Christie (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 650. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Wing-barred Seedeater Sporophila americana. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].
Zdjęcia i nagrania audiowizualne – ziarnojadek białobrody. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów – ziarnojadek białobrody. [w:] xeno-canto [on-line].

[itis-1] Sporophila americana, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[AviBase-2] Denis Lepage: Wing-barred Seedeater Sporophila americana (Gmelin, JF, 1789) – synonyms. Avibase. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).

[iucn-3] Sporophila americana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mc-4] P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 374, 1999.

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Sporophilinae Ridgway, 1901 (1853) - ziarnojadki - Seedeaters (wersja: 2022-08-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-10-20].

[botw-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Alvaro Jaramillo: Wing-barred Seedeater Sporophila americana, version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, and E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-10-20]. (ang.).

[sacc-8] G. Stiles: Proposal (#287) to South American Classification Committee: Recognize four species of Sporophila within the Sporophila americana superspecies. South American Classification Committee, 2007. [dostęp 2021-09-05]. (ang.).

[sacc1-9] Dan Lane & Gary Stiles: Proposal (932) to South American Classification Committee: Merge Sporophila murallae into S. americana. South American Classification Committee, 2022. [dostęp 2022-10-13]. (ang.).

[botw2-10] Alvaro Jaramillo: Caqueta Seedeater (Sporophila murallae), version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie, and E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2022-10-20]. (ang.).

[birdlife1-11] Wing-barred Seedeater Sporophila americana, Data table and detailed info. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).

[iucn2-12] Sporophila murallae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-10-20] (ang.).

[HBW_16-13] Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David Christie (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 650. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).

[birdlife-14] Wing-barred Seedeater Sporophila americana. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-09-25]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]