Kukułka plamista

Kukułka plamista
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	kukułka
Gatunek	kukułka plamista
	Nazwa systematyczna
	Dactylorhiza maculata (L.) Soó
Synonimy
	Orchis maculata L.;
	Orchis maculata L.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kukułka plamista, storczyk plamisty, stoplamek plamisty (Dactylorhiza maculata (L.) Soó) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje tylko w Europie, od Wysp Brytyjskich po europejską część Rosji. Brak go w Norwegii oraz w południowo-wschodniej części Europy^[3]. W Polsce występuje dość często na terenie całego kraju^[4].

Morfologia

Łodyga: Pełna, wzniesiona, soczysta, gruba, o wysokości do 70 cm^[4].
Liście: Wąskolancetowate, najszersze poniżej dolnej połowy. Na łodydze jest ich zwykle 3–5 i są stromo wzniesione do góry. Mają wyraźne czerwonobrunatne plamki, co znalazło swój oddźwięk w nazwie tego gatunku. Najwyższy liść łodygowy ma długość 1,5–4,5 cm, jest podobny do przysadki i nie sięga do podstawy kwiatostanu. Przysadki są lancetowate i zmniejszające się ku górze kwiatostanu^[5].
Bulwa: Podwójna, pocięta głęboko na wąskie odcinki.
Kwiaty: Zebrane w kłos, głównie w kolorze różowym/fioletowym, czasami też w białym. Kłos początkowo jest szerokostożkowaty, potem walcowaty. Ma długość 3–5 cm i składa się z 8–25 kwiatów^[5]. Boczne listki okwiatu są podniesione do góry, środkowa klapa warżki jest znacznie węższa od klap bocznych^[6]. Warżka ma długość 5–10 mm i posiada wyraźny ciemnoczerwony rysunek. Ostroga znacznie krótsza od zalążni. Zalążnia skręcona i czerwono nabiegła, prętosłup jasnoróżowy^[4].
Owoc: Torebka zawierająca bardzo liczne i bardzo drobne nasiona.
Gatunki podobne: Kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii). Jest większa, jej warżka jest głębiej 3-łatkowa, ostroga grubsza, rysunek warżki bardziej bogaty, plamki na liściach mniej wybitne^[5].

Morfologia
Kwiatostan
Budowa kwiatu
Owoce

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. Kwitnie od maja do lipca. Jest owadopylna. Kwiaty zwodnicze – imitują kwiaty roślin owadopylnych, nie oferują jednak owadom nektaru. Nasiona nie zawierają żadnych substancji odżywczych i ich kiełkowanie i dalszy rozwój jest uzależniony od grzybni, której strzępki znajdują się już w nasionach. Grzybnia rozrastając się wewnątrz tkanek rośliny dostarcza jej substancji odżywczych^[5].

Rośnie na mokrych łąkach, na torfowiskach niskich i przejściowych, a także w zbiorowiskach lasów łęgowych. Zasiedla miejsca otwarte lub umiarkowanie zacienione^[7]. W górach występuje po regiel dolny^[4].

Liczba chromosomów 2n = 80^[5].

Zmienność

Gatunek zróżnicowany na 10 podgatunków^[8]:

Dactylorhiza maculata subsp. battandieri (Raynaud) H.Baumann & Künkele – występuje w północnej Algierii
Dactylorhiza maculata subsp. caramulensis Verm. – rośnie w Portugalii, Hiszpanii i Francji
Dactylorhiza maculata subsp. elodes (Griseb.) Soó – występuje w Europie
Dactylorhiza maculata subsp. ericetorum (E.F.Linton) P.F.Hunt & Summerh. – rośnie w zachodniej Europie
Dactylorhiza maculata subsp. islandica (Á.Löve & D.Löve) Soó – występuje na Islandii
Dactylorhiza maculata subsp. maculata – rośnie w całym zasięgu gatunku
Dactylorhiza maculata subsp. podesta (Landwehr) Kreutz – występuje w Holandii
Dactylorhiza maculata subsp. savogiensis (D.Tyteca & Gathoye) Kreutz – rośnie w Pirenejach i Alpach
Dactylorhiza maculata subsp. schurii (Klinge) Soó – występuje w Karpatach ukraińskich i rumuńskich
Dactylorhiza maculata subsp. transsilvanica (Schur) Soó – rośnie w południowo-wschodniej Europie

Zagrożenia i ochrona

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową^[9]. W latach 1983–2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą^[10]. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski kukułka plamista jest umieszczona w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)^[11]. Zagrożeniem dla gatunku jest zanikanie siedlisk powodowane przez osuszanie terenów podmokłych, regulację rzek oraz wskutek wycinania lasów łęgowych i zarastania torfowisk i łąk przez trzcinę lub roślinność krzewiastą^[4]. Występuje w większości parków narodowych i w licznych rezerwatach przyrody na terenie całej Polski^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
↑ Dactylorhiza maculata. [w:] eMonocot [on-line]. [dostęp 2013-11-27].
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-15].

[C-4] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[storczyki-5] Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.

[Szafer-6] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[mirkowa-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.

[emonocot-8] Dactylorhiza maculata. [w:] eMonocot [on-line]. [dostęp 2013-11-27].

[rozp2014-9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[rozp1983-10] Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1983 r. nr 27, poz. 134).

[redlist-11] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]