Świerszczak

Świerszczak
	Locustella naevia
	(Boddaert, 1783)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	świerszczaki
Rodzaj	Locustella
Gatunek	świerszczak
Synonimy
	Motacilla naevia Boddaert, 1783;
	Motacilla naevia Boddaert, 1783;
Podgatunki
	L. n. naevia (Boddaert, 1783); L. n. obscurior Buturlin, 1929; L. n. straminea Seebohm, 1881; L. n. mongolica Sushkin, 1925;
	L. n. naevia (Boddaert, 1783); L. n. obscurior Buturlin, 1929; L. n. straminea Seebohm, 1881; L. n. mongolica Sushkin, 1925;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świerszczak^[4] (Locustella naevia) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny świerszczaków (Locustellidae), wcześniej zaliczany do pokrzewkowatych (Sylviidae). Nie jest zagrożony.

Systematyka

Wyróżniono kilka podgatunków L. naevia^[2]^[5]:

świerszczak (zwyczajny)^[4] (Locustella naevia naevia) – Europa do zachodniej europejskiej części Rosji i Ukrainy. Zimuje w zachodniej Afryce.
Locustella naevia obscurior – wschodnia Turcja i Kaukaz. Zimuje prawdopodobnie we wschodniej Afryce i na Bliskim Wschodzie.
świerszczak słomkowy^[4] (Locustella naevia straminea) – wschodnia europejska część Rosji do południowo-zachodniej Syberii, północnego i wschodniego Kazachstanu oraz północno-zachodnich Chin. Zimuje w Azji Południowej, niewielka część populacji – w Etiopii.
Locustella naevia mongolica – wschodni Kazachstan, południowo-środkowa Syberia i zachodnia Mongolia. Rejon zimowania niepewny, prawdopodobnie Azja Południowa. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) zalicza tę populację do podgatunku straminea.

Występowanie

Zamieszkuje większość Europy (poza częścią północną i krajami śródziemnomorskimi – większą częścią Pirenejów, Apeninów i Bałkanami) oraz zachodnią i środkową Azję. Spotyka się go od północnej Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i południowego Półwyspu Skandynawskiego po południowo-zachodnią Syberię, zachodnią Mongolię i północno-zachodnie Chiny. Izolowane populacje na Kaukazie. Pokonują w czasie przelotów duże odległości. Zimuje w zachodniej i wschodniej Afryce (na południe od Sahary), na Bliskim Wschodzie, a populacje syberyjskie i azjatyckie głównie w Indiach. Przeloty w maju i odlatują w sierpniu i wrześniu. Ze względu na zachowanie i niewielką liczebność nie poznano dobrze przebiegu migracji. Niektóre osobniki przylatują dopiero w czerwcu, więc trzeba to uwzględniać w liczeniach par lęgowych tego gatunku.

W Polsce średnio liczny^[6] ptak lęgowy niżu (choć lokalnie może być liczny)^[7]. Nie spotyka się go w górach i na wyżynach. Są jednak wyjątki – w wilgotniejszych Sudetach, w odróżnieniu od Karpat, notowano w kilku pasmach górskich dość znaczną liczebność (dolatywać w korzystnych warunkach mogły do 1250 m n.p.m.). Największe zagęszczenia świerszczaków znajdują się w dolinach Biebrzy, Narwi, Noteci i Warty. Licznie też gnieździ się na Pomorzu, Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim i nad wybranymi jeziorami Warmii i Mazur^[8]. Nie odnotowano zimowania w kraju. Zróżnicowanie odpowiednich biotopów powoduje nierównomierne rozmieszczenie.

Charakterystyka

Cechy gatunku

Ptak o drobnej budowie ciała, niepozornym ubarwieniu i smukłej sylwetce. Obie płci ubarwione jednakowo. Ogólna kolorystyka upierzenia oliwkowobrązowa na grzbiecie z zielonkawym odcieniem, a na spodzie ciała jasnobeżowa. Wierzch łącznie z głową ciemnobrązowo kreskowany i plamkowany. Na piersi, pokrywach podogonowych i bokach brzucha widać słabo widoczne prążkowanie. Liczne łuskowate plamy zmniejszają się stopniowo ku głowie. Nad okiem brew jest słabo zaznaczona. Skrzydła ciemnobrązowe z jaśniejszymi brzegami piór, ogon rudobrązowy ze słabo zaznaczonym ciemniejszym prążkowaniem. Dziób ciemnobrązowy, nogi jasne (od żółtawych po różowe). Młode osobniki są podobne do ptaków dorosłych, ale mają wyraźniejsze plamy w górnej części piersi.

Ma podobne zwyczaje do strumieniówki. Zachowuje się skrycie, przemieszcza się w gęstych trawach, więc rzadko udaje się go dostrzec. W odróżnieniu od strumieniówki zamieszkuje inne środowisko – podmokłe łąki z rzadkimi krzewami i pojedynczymi drzewami. Ptak mniejszy od wróbla. Biega i prześlizguje się przez zarośla ze zwinnością myszy. Bardzo sprawnie porusza się po źdźbłach i cienkich gałązkach, głową schodząc w dół. Gdy się go spłoszy, nie odlatuje, ale zeskakuje na ziemię i szybko chowa się w gąszczu. Świerszczaki nie tworzą grup lub stad.

Wymiary średnie

Cykanie świerszczaka, Anglia

długość ciała: ok. 13 cm^[9]
rozpiętość skrzydeł: 20 cm

Masa ciała

ok. 14 g

Głos

Jednostajną wytrwałą melodię świerszczaka da się odróżnić od wykonania strumieniówki. To bardzo podobne do dźwięku wydawanego przez konika zielonego lub świerszcza cykanie, które powtarza się bez wyraźnych przerw. Swój śpiew samiec wykonuje zwykle z wyniosłej gałęzi lub łodygi trzciny na środku jej długości. W trakcie cykania trwającego 2–3 minuty (po których następują krótkie przerwy) ptak obraca głowę z boku na bok. Wynikiem tego jest raz głośniejszy, raz cichszy dźwięk. Wydaje się wtedy, jakby ptak przechodził z jednego miejsca na drugie, co jednak jest pozorne. Odgłosy świerszczaka słychać zarówno w dzień, jak i w nocy. W trakcie wykonywania swych pieśni ma szeroko rozpostarty i zaokrąglony ogon.

Zdarzały się samce, które swój terkot wydawały ponad 100 minut bez przerwy. Słuchającego człowieka dziwi brak krótkiej pauzy na wdech, tak by mógł kontynuować śpiew. Brzęczenie składa się jednak z osobnych powtarzalnych fragmentów, które powtarzane są około 23 razy na sekundę, więc ptak wciąga powietrze między konkretnymi dźwiękami. Budowa układu oddechowego ptaków różni się od ssaczego. Powietrze przepływa przez drogi oddechowe cały czas, zarówno w czasie wdechu, jak i wydechu. Umożliwia to jednoczesny śpiew i oddychanie.

Biotop

Lasy liściaste o gęstym poszyciu, zakrzewione, bujne łąki typu bielaw nad jeziorami i stawami oraz nad ich wilgotnymi brzegami, tarasy zalewowe rzek z niewielką ilością drzew i krzewów, wilgotne podmokłe łąki, torfowiska niskie i przejściowe, wilgotne ugory i nieużytki z turzycami, polne uprawy i leśne porośnięte trawami. Rzadziej widywany na polach z rzepakiem i koniczyną. Zasiedla otwarte obszary z gęstą pokrywą ziół i wyższymi miejscami do siedzenia – ma to dla ptaka znaczenie, bo gdy brakuje ich w trzcinowiskach, terenach ruderalnych i trawiastych, nie gnieździ się tam. Nigdy nie wychodzi na zupełnie otwarte przestrzenie. Jeśli jest odpowiednia roślinność, często biega po ziemi.

Okres lęgowy

Świerszczaki wracają na tereny lęgowe w kwietniu i maju. Okres lęgowy trwa do lipca. Zwykle lęgnie się 2 razy w roku.

Toki

Samce z zimowisk w Afryce wracają na około 10 dni przed ich potencjalnymi partnerkami. Po czym intensywne śpiewy i bezpośrednie konfrontacje ustalają terytoria poszczególnych osobników liczące zwykle 1–2 ha. Intensywne śpiewy godowe słychać w wiosenne wieczory i noce. Tworzone pary są monogamiczne.

Gniazdo

Umieszczone zawsze na ziemi w płytkim dołku lub w gęstej kępie traw (czasem turzyc), doskonale ukryte w kępie gęstych traw, turzyc lub krzewu. Para przyszłych rodziców buduje je głównie z liści (głównie u podstawy) i źdźbeł traw. Wyścielenie gniazda stanowi sucha trawa i niewielkie ilości włosia. Ściany ptaki przetykają zwykle kokonami owadów.

Jaja

Pod koniec maja lub na początku czerwca składa 5–6 jaj o średnich wymiarach 17×13 mm, o bladoróżowym tle z gęstymi, rdzawymi plamkami. Przypominają jaja strumieniówki.

Wysiadywanie, pisklęta

Od zniesienia ostatniego jaja trwa przez okres 13–15 dni^[9]. Wysiadywanie i wychowywanie piskląt odbywa się przy udziale obu rodziców. Dorosłe ptaki podobnie jak myszy wydeptują ścieżki na ziemi. Rodzice robią to traktami, którymi przybiegają do gniazda, by nakarmić potomstwo owadami. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo już po 10–13 dniach^[9], kiedy nie umieją jeszcze latać.

Pożywienie

Głównie drobne owady – larwy i postacie dorosłe. Żeruje pod ukryciem na ziemi lub na roślinach. Potrafi jednak chwytać owady w locie.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje świerszczaka za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 3–6 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[10]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[11]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 krajowa populacja świerszczaka liczyła 84–133 tysiące par lęgowych^[12].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Locustella naevia, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Western Grasshopper-warbler (Locustella naevia). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-05)]. (ang.).
↑ ^a ^b Locustella naevia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Locustellidae Bonaparte, 1854 - świerszczaki - Bush warblers (wersja: 2020-01-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-14].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Grassbirds, Donacobius, tetrakas, cisticolas, allies. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-14]. (ang.).
↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 622. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².
↑ Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.
↑ ^a ^b ^c Frieder Sauer: Ptaki lądowe. Świat Książki, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-193-0.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 222. ISBN 978-83-7073-474-9.
Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. ISBN 83-70663-80-X.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Locustella naevia (Świerszczak). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 315–318. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Locustella naevia, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ibc-2] Western Grasshopper-warbler (Locustella naevia). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-05)]. (ang.).

[iucn-3] Locustella naevia, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Locustellidae Bonaparte, 1854 - świerszczaki - Bush warblers (wersja: 2020-01-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-14].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Grassbirds, Donacobius, tetrakas, cisticolas, allies. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-14]. (ang.).

[ocena2015-6] T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.

[7] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 622. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a liczny – 100–1000 par na 100 km².

[8] Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010. ISBN 978-83-7513-655-5.

[Leksykon_przyrodniczy:_Ptaki_lądowe-9] Frieder Sauer: Ptaki lądowe. Świat Książki, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-193-0.

[10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-11] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-12] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]