Przejdź do zawartości

Żeleźniak (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Żeleźniak
Ilustracja
Żeleźniak żółty
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

żeleźniak

Nazwa systematyczna
Phlomis L.
Sp. Pl. 2: 584. 1753
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Żeleźniak (Phlomis L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Według niektórych ujęć taksonomicznych należy do niego ok. 100 gatunków rosnących w naturalnych warunkach w Europie i Azji, na obszarze od Morza Śródziemnego po Chiny[3], poza tym w północnej Afryce[4]. Połowa gatunków występuje w basenie Morza Śródziemnego[5] z centrum zróżnicowania w Turcji (34 gatunki)[6]. Drugim centrum zróżnicowania są Chiny, gdzie rosną 43 gatunki, zwłaszcza w prowincjach Syczuan i Junnan[4]. Przedstawiciele tego rodzaju nie występują we florze Polski, aczkolwiek szereg gatunków bywa uprawianych[7].

Rośliny te zasiedlają tereny otwarte i suche, skaliste i pokryte zbiorowiskami trawiastymi[8][6]. Niektóre gatunki, zwłaszcza żeleźniak krzewiasty Phlomis fruticosa, uprawiane są jako ozdobne[8][6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Phlomis cypria
Phlomis fruticosa
Phlomis russeliana
Pokrój
Byliny osiągające ponad 1 m wysokości[6] oraz półkrzewy i krzewy sięgające 2 m[9], o pędach owłosionych[6].
Liście
Naprzeciwległe, zróżnicowane (dolne często sercowate)[6], często kutnerowate, zazwyczaj duże (ponad 10 cm długości)[3].
Kwiaty
Zebrane w okółki. Kielich zrosłodziałkowy, niewielki, lejkowaty, z 5 lub 10 żyłkami przewodzącymi i pięcioma ząbkami. Korona różowa, różowofioletowa lub żółta, rzadko biała, zrosłopłatkowa. U nasady pięć zrośniętych płatków tworzy rurkę krótszą od kielicha. Na jej końcu znajdują się dwie wargi. Warga górna jest kapturkowata i zgięta w dół. Warga dolna składa się z trzech łatek, z których środkowa jest większa od bocznych i czasem rozwidlona. Pręciki są cztery. Zalążnia górna, złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, cienka, z dwudzielnym znamieniem[6].
Owoce
Czterodzielne rozłupnie, rozpadające się na cztery pojedyncze lub owłosione rozłupki[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Synonim[10]

Phlomoides Moench (w zależności od ujęcia – bywa też uznawany za odrębny rodzaj[11])

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.), która jest jednym z kladów w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales Bromhead) z grupy astrowych spośród roślin okrytonasiennych[2].

Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Lamianae Takhtajan, rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), podrząd Lamiineae Bessey in C.K. Adams, rodzina jasnotowate (Lamiaceae Lindl.), rodzaj żeleźniak (Phlomis L.)[12].

Wykaz gatunków[13][14]
Mieszańce międzygatunkowe[13]

Wiele gatunków tradycyjnie tu zaliczanych bywa wyodrębnianych do rodzaju Phlomoides Moench, m.in.: żeleźniak łąkowy Phlomis pratensis ≡ Phlomoides pratensis, żeleźniak tarczowaty Phlomis rotata ≡ Phlomoides rotata, żeleźniak bulwiasty Phlomis tuberosa ≡ Phlomoides tuberosa[7][11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  4. ↑ a b Phlomis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-17].
  5. ↑ Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 1052. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 297. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 129, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 707, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 402. ISBN 0-333-73003-8.
  10. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
  11. ↑ a b Phlomoides Moench. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-15].
  12. ↑ Reveal James L. System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy. Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999 Systematyka rodzaju żeleźniak według Reveala
  13. ↑ a b Phlomis. The Plant List. [dostęp 2014-01-25]. (ang.).
  14. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 140. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żeleźniak_(roślina)&oldid=72986373”