Przejdź do zawartości

Astra 1A: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Dalsze losy, Sky
Dalsze szczegóły i przypisy
Linia 31: Linia 31:
'''Astra 1A''' – [[Orbita geostacjonarna|geostacjonarny]] [[satelita telekomunikacyjny]], pierwszy należący i obsługiwany przez [[SES S.A.]], operatora satelitów m.in. z serii [[Astra]]. Wyniesiony na [[Orbita|orbitę]] 11 grudnia 1988 roku z kosmodromu [[Gujańskie Centrum Kosmiczne|Kourou]] za pomocą europejskiej rakiety [[Ariane 4]] w konfiguracji 44LP. Początkowo nazywany po prostu satelitą Astra. Pierwotnie nadawał z pozycji 19,2°E, w 1991 roku został uzupełniony kolejnym satelitą, [[Astra 1B|Astrą 1B]].
'''Astra 1A''' – [[Orbita geostacjonarna|geostacjonarny]] [[satelita telekomunikacyjny]], pierwszy należący i obsługiwany przez [[SES S.A.]], operatora satelitów m.in. z serii [[Astra]]. Wyniesiony na [[Orbita|orbitę]] 11 grudnia 1988 roku z kosmodromu [[Gujańskie Centrum Kosmiczne|Kourou]] za pomocą europejskiej rakiety [[Ariane 4]] w konfiguracji 44LP. Początkowo nazywany po prostu satelitą Astra. Pierwotnie nadawał z pozycji 19,2°E, w 1991 roku został uzupełniony kolejnym satelitą, [[Astra 1B|Astrą 1B]].


== Budowa ==
== Budowa i wyniesienie ==
Astra 1A był pierwszym satelitą pierwszego europejskiego prywatnego operatora satelitarnego, powstałego 1 marca 1985 roku '''''S'''ociété '''E'''uropéenne des '''S'''atellites'' (SES). Porozumienie o wyniesieniu satelity przez [[Arianespace]] podpisano 15 listopada 1986 roku, początkowo planując je na kwiecień/maj 1987 roku – co jednak uległo opóźnieniu w wyniku nieudanego startu rakiety Ariane w maju 1986 roku i spowodowanego tym wstrzymania lotów. Ostatecznie Astrę 1A wyniesiono na [[Orbita|orbitę]] 11 grudnia 1988 roku z kosmodromu [[Gujańskie Centrum Kosmiczne|Kourou]] za pomocą europejskiej rakiety [[Ariane 4]] w konfiguracji 44LP. Drugim ładunkiem w tamtym locie był satelita [[Skynet 4B]]<ref name=":0" /><ref name=":1" />.
Astra 1A był pierwszym satelitą pierwszego europejskiego prywatnego operatora satelitarnego, powstałego 1 marca 1985 roku [[Luksemburg|luksemburskiego]] '''''S'''ociété '''E'''uropéenne des '''S'''atellites'' (SES). Porozumienie o wyniesieniu satelity przez [[Arianespace]] podpisano 15 listopada 1986 roku, początkowo planując je na kwiecień/maj 1987 roku – co jednak uległo opóźnieniu w wyniku nieudanego startu rakiety Ariane w maju 1986 roku i spowodowanego tym wstrzymania lotów. Ostatecznie Astrę 1A wyniesiono na [[Orbita|orbitę]] 11 grudnia 1988 roku z kosmodromu [[Gujańskie Centrum Kosmiczne|Kourou]] za pomocą europejskiej rakiety [[Ariane 4]] w konfiguracji 44LP. Drugim ładunkiem w tamtym locie był satelita [[Skynet 4B]]<ref name=":0" /><ref name=":1" />.


Satelita został zbudowany przez [[RCA Astro Electronics]] (obecnie [[Lockheed Martin Space Systems]]) na bazie platformy AS-4000, wyposażony został w 16 transponderów działających w [[Pasmo Ku|paśmie Ku]] z mocą 45 W, plus 6 transponderów zapasowych, napędzany silnikiem rakietowym [[Star-37XFP]] na [[Silnik rakietowy na paliwo stałe|paliwo stałe]]<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cytuj |autor = |tytuł = Astra 1A |data = |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = space.skyrocket.de |url = https://space.skyrocket.de/doc_sdat/astra-1a.htm}}</ref>. Czas życia satelity przewidywano na 12 lat<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Astra 1A - NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details |data = |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = nssdc.gsfc.nasa.gov |url = https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1988-109B |język = en}}</ref>.
Satelita został zbudowany przez [[RCA Astro Electronics]] (obecnie [[Lockheed Martin Space Systems]]) na bazie platformy AS-4000, wyposażony został w 16 transponderów działających w [[Pasmo Ku|paśmie Ku]] z mocą 45 W, plus 6 transponderów zapasowych, napędzany silnikiem rakietowym [[Star-37XFP]] na [[Silnik rakietowy na paliwo stałe|paliwo stałe]]<ref name=":0" /><ref name=":1">{{Cytuj |autor = |tytuł = Astra 1A |data = |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = space.skyrocket.de |url = https://space.skyrocket.de/doc_sdat/astra-1a.htm}}</ref>. Czas życia satelity przewidywano na 12 lat<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Astra 1A - NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details |data = |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = nssdc.gsfc.nasa.gov |url = https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1988-109B |język = en}}</ref>. Koncepcję satelity średniej mocy Platformę i producenta satelity wybrała jeszcze w lutym 1985 roku spółka [[GDL-Coronet]], przedsięwzięcie satelitarne z kapitałem amerykańskim. Po wyparciu GDL-Coronet z europejskiego rynku z powodów politycznych i przejęciu go przez nowo powstały SES, ten ostatni przejął także kontrakt na dostawę satelity i potwierdził zamówienie w wrześniu 1985 roku<ref name=":2">{{Cytuj |autor = Darcy Gerbarg |rozdział = 5. Digital Broadcasting in Germany |tytuł = The Economics, Technology and Content of Digital TV |data = 2012-12-06 |data dostępu = 2020-07-08 |isbn = 978-1-4615-4971-0 |wydawca = Springer Science & Business Media |s = 296 |url = https://books.google.co.uk/books?id=HubiBwAAQBAJ&pg=PA296&lpg=PA296&dq=Coronet+satellite+TV+RCA&source=bl&ots=AD1XzhIDRW&sig=ACfU3U3rLop6fjNzv2x5VUnkfN8ACyYRYA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwi-jqDbjb3qAhUVrHEKHY71DN4Q6AEwC3oECAcQAQ#v=onepage&q=Coronet%20satellite%20TV%20RCA |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Mario Hirsch |redaktor = E. de Bens, Manfred Knoche |tytuł = Future Media Trends in the Grand Duchy of Luxembourg |data = 2012-12-06 |data dostępu = 2020-07-08 |isbn = 978-94-009-3949-3 |wydawca = Springer Science & Business Media |s = 471 |praca = Electronic Mass Media in Europe. Prospects and Developments: A Report from the FAST Programme of the Commission of the European Communities |url = https://books.google.co.uk/books?id=APrrCAAAQBAJ&pg=PA471&dq=Coronet+GDL-RCA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjl7r6bjr3qAhVqSxUIHWVsDs8Q6AEwAnoECAYQAg#v=onepage&q=Coronet%20GDL-RCA |język = en}}</ref>.


== Wyniesienie i operacje ==
== Transmisja ==
Od 5 lutego 1989 roku Astra 1A przekazywał sygnał dla gospodarstw domowych na terenie [[Europa|Europy]] z pozycji 19,2°E<ref name=":0" />. Sygnał [[Telewizja satelitarna|telewizyjny]] nadawany był w formacie [[PAL]] z powodu trzyletniego opóźnienia w dostępności układów dekodujących sygnał w [[Systemy emisji sygnału telewizyjnego|standardzie]] [[Multiplexed Analogue Components|MAC]] (''Multiplexed Analogue Components''), potrzebnych w domowych odbiornikach satelitarnych<ref>{{Cytuj |autor = Philip J. Cianci |rozdział = America's International Competition |tytuł = High Definition Television: The Creation, Development and Implementation of HDTV Technology |data = 2014-01-10 |data dostępu = 2020-07-07 |isbn = 978-0-7864-8797-4 |wydawca = McFarland |s = 82 |url = https://books.google.co.uk/books?id=0mbsfr38GTgC&pg=PA83&lpg=PA83&dq=Astra+1A+7+january+1989&source=bl&ots=usq_2LKT1s&sig=ACfU3U16Wr8T8MaSOnwyDrYwVQ1fP7Fc8w&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwianeSlk7zqAhVNiFwKHeAPB6YQ6AEwBnoECAgQAQ#v=onepage&q=Astra%201A%207%20january%201989&f=false |język = en}}</ref>. Początkowo klienci tacy jak Sky Television (kanały: [[Sky Channel]], [[Eurosport]], [[Sky Movies]] i [[Sky News]]<ref>{{Cytuj |autor = Anita Dąbek |tytuł = 20 lat brytyjskiego Sky |data = 2009-02-05 |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = SATKurier.pl |url = https://satkurier.pl/news/45210/20-lat-brytyjskiego-sky.html}}</ref>) oraz [[FilmNet]] koncentrowali się na rynku brytyjskim i skandynawskim; wykorzystywano 8 z 16 transponderów i nie było żadnego klienta z Niemiec, Francji czy Hiszpanii<ref name=":0">{{Cytuj |autor = |tytuł = Our History Highlights |data = |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = www.ses.com |url = https://www.ses.com/about-us/our-history-highlights |język = en}}</ref>. Transpondery zostały jednak szybko zapełnione i 7 grudnia na ostatnich 4 wolnych transponderach uruchomiono pierwsze niemieckojęzyczne programy na Astrze: [[Sat.1]], [[PRO 7]] i [[Teleclub]] z dawnej [[Grupa Kirsch|Grupy Kirch]] oraz, na minutę przed południem, luksemburski [[RTL]]<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = 30 lat niemieckiej telewizji na Astrze |data = 2019-12-09 |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = SATKurier.pl |url = https://satkurier.pl/news/186827/30-lat-niemieckiej-telewizji-na-astrze.html |język = pl}}</ref>.
Od 5 lutego 1989 roku Astra 1A przekazywał sygnał dla gospodarstw domowych na terenie [[Europa|Europy]] z pozycji 19,2°E<ref name=":0" />. Sygnał [[Telewizja satelitarna|telewizyjny]] nadawany był w formacie [[PAL]] z powodu trzyletniego opóźnienia w dostępności układów dekodujących sygnał w [[Systemy emisji sygnału telewizyjnego|standardzie]] [[Multiplexed Analogue Components|MAC]] (''Multiplexed Analogue Components''), potrzebnych w domowych odbiornikach satelitarnych<ref>{{Cytuj |autor = Philip J. Cianci |rozdział = America's International Competition |tytuł = High Definition Television: The Creation, Development and Implementation of HDTV Technology |data = 2014-01-10 |data dostępu = 2020-07-07 |isbn = 978-0-7864-8797-4 |wydawca = McFarland |s = 82 |url = https://books.google.co.uk/books?id=0mbsfr38GTgC&pg=PA83&lpg=PA83&dq=Astra+1A+7+january+1989&source=bl&ots=usq_2LKT1s&sig=ACfU3U16Wr8T8MaSOnwyDrYwVQ1fP7Fc8w&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwianeSlk7zqAhVNiFwKHeAPB6YQ6AEwBnoECAgQAQ#v=onepage&q=Astra%201A%207%20january%201989&f=false |język = en}}</ref>. Początkowo klienci tacy jak Sky Television (kanały: [[Sky Channel]], [[Eurosport]], [[Sky Movies]] i [[Sky News]]<ref>{{Cytuj |autor = Anita Dąbek |tytuł = 20 lat brytyjskiego Sky |data = 2009-02-05 |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = SATKurier.pl |url = https://satkurier.pl/news/45210/20-lat-brytyjskiego-sky.html}}</ref>) oraz [[FilmNet]] koncentrowali się na rynku brytyjskim i skandynawskim; wykorzystywano 8 z 16 transponderów i nie było żadnego klienta z Niemiec, Francji czy Hiszpanii<ref name=":0">{{Cytuj |autor = |tytuł = Our History Highlights |data = |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = www.ses.com |url = https://www.ses.com/about-us/our-history-highlights |język = en}}</ref>. Transpondery zostały jednak szybko zapełnione i 7 grudnia na ostatnich 4 wolnych transponderach uruchomiono pierwsze niemieckojęzyczne programy na Astrze: [[Sat.1]], [[PRO 7]] i [[Teleclub]] z dawnej [[Grupa Kirsch|Grupy Kirch]] oraz, na minutę przed południem, luksemburski [[RTL]]<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = 30 lat niemieckiej telewizji na Astrze |data = 2019-12-09 |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = SATKurier.pl |url = https://satkurier.pl/news/186827/30-lat-niemieckiej-telewizji-na-astrze.html |język = pl}}</ref>.


Wobec sukcesu komercyjnego już w marcu 1991 roku SES wystrzelił kolejnego satelitę, wyposażoną w 13 transponderów Astrę 1B<ref name=":0" />. W maju 1993 roku wystrzelono [[Astra 1C|Astrę 1C]], również umieszczoną na pozycji 19,2°E – co było pierwszą w historii kolokacją trzech satelitów<ref>{{Cytuj |autor = Chris Forrester |tytuł = High Above: The Untold Story of Astra, Europe's Leading Satellite Company |data = 2010-04 |data dostępu = 2020-07-07 |isbn = 978-3-00-030624-2 |wydawca = plan B communication |s = 225 |url = https://books.google.co.uk/books?id=23rYlRPaL_cC&pg=PT113&dq=Astra+1B+history&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwigic2PnbzqAhVlt3EKHYEwDOwQ6AEwAXoECAEQAg#v=onepage&q=Astra%201B%20history&f=false |język = en}}</ref>.
Wobec sukcesu komercyjnego już w marcu 1991 roku SES wystrzelił kolejnego satelitę, wyposażoną w 16 kolejnych transponderów pasma Ku Astrę 1B<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3">{{Cytuj |tytuł = Astra |data dostępu = 2020-07-08 |opublikowany = www.astronautix.com |url = http://www.astronautix.com/a/astra.html}}</ref>. W maju 1993 roku wystrzelono [[Astra 1C|Astrę 1C]], również umieszczoną na pozycji 19,2°E – co było pierwszą w historii kolokacją trzech satelitów<ref>{{Cytuj |autor = Chris Forrester |tytuł = High Above: The Untold Story of Astra, Europe's Leading Satellite Company |data = 2010-04 |data dostępu = 2020-07-07 |isbn = 978-3-00-030624-2 |wydawca = plan B communication |s = 225 |url = https://books.google.co.uk/books?id=23rYlRPaL_cC&pg=PT113&dq=Astra+1B+history&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwigic2PnbzqAhVlt3EKHYEwDOwQ6AEwAXoECAEQAg#v=onepage&q=Astra%201B%20history&f=false |język = en}}</ref>. Półtora roku później dołączyła do nich [[Astra 1D]]<ref name=":3" />.


W 2001 roku roku, po wyniesieniu [[Astra 2C|Astry 2C]], satelita został wycofany z pozycji 19,2°E, początkowo na 19,4°E i 5°E<ref>{{Cytuj |autor = Janusz Sulisz |tytuł = Astra 1A na pozycji 5E |data = 2001-12-19 |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = SATKurier.pl |url = https://satkurier.pl/news/3319/astra-1a-na-pozycji-5e.html}}</ref>. W 2002 roku przeniesiony na [[Inklinacja|nachyloną]] pozycję 5,2°E, a w roku następnym SES podpisał kontrakt z belgijskim flamandzkojęzycznym nadawcą [[Vlaamse Radio- en Televisieomroep]] udostępniający pojemność starego satelity na dosył sygnału<ref>{{Cytuj |autor = Janusz Sulisz |tytuł = Flamandzki VRT na Astrze 1A |data = 2003-04-25 |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = SATKurier.pl |url = https://satkurier.pl/news/9089/flamandzki-vrt-na-astrze-1a.html |język = pl}}</ref>.
W 2001 roku roku, po wyniesieniu [[Astra 2C|Astry 2C]], satelita został wycofany z pozycji 19,2°E, początkowo na 19,4°E i 5°E<ref>{{Cytuj |autor = Janusz Sulisz |tytuł = Astra 1A na pozycji 5E |data = 2001-12-19 |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = SATKurier.pl |url = https://satkurier.pl/news/3319/astra-1a-na-pozycji-5e.html}}</ref>. W 2002 roku przeniesiony na [[Inklinacja|nachyloną]] pozycję 5,2°E, a w roku następnym SES podpisał kontrakt z belgijskim flamandzkojęzycznym nadawcą [[Vlaamse Radio- en Televisieomroep]] udostępniający pojemność starego satelity na dosył sygnału<ref>{{Cytuj |autor = Janusz Sulisz |tytuł = Flamandzki VRT na Astrze 1A |data = 2003-04-25 |data dostępu = 2020-07-07 |opublikowany = SATKurier.pl |url = https://satkurier.pl/news/9089/flamandzki-vrt-na-astrze-1a.html |język = pl}}</ref>.

Wersja z 09:34, 8 lip 2020

Astra 1A
Indeks COSPAR

1988-109B

Indeks NORAD

19688

Państwo

{{{państwo}}}

Orbita (docelowa, początkowa)
Czas trwania
Wymiary
Wymiary

1,5 m × 1,7 m × 2,1 m

Astra 1Ageostacjonarny satelita telekomunikacyjny, pierwszy należący i obsługiwany przez SES S.A., operatora satelitów m.in. z serii Astra. Wyniesiony na orbitę 11 grudnia 1988 roku z kosmodromu Kourou za pomocą europejskiej rakiety Ariane 4 w konfiguracji 44LP. Początkowo nazywany po prostu satelitą Astra. Pierwotnie nadawał z pozycji 19,2°E, w 1991 roku został uzupełniony kolejnym satelitą, Astrą 1B.

Budowa i wyniesienie

Astra 1A był pierwszym satelitą pierwszego europejskiego prywatnego operatora satelitarnego, powstałego 1 marca 1985 roku luksemburskiego Société Européenne des Satellites (SES). Porozumienie o wyniesieniu satelity przez Arianespace podpisano 15 listopada 1986 roku, początkowo planując je na kwiecień/maj 1987 roku – co jednak uległo opóźnieniu w wyniku nieudanego startu rakiety Ariane w maju 1986 roku i spowodowanego tym wstrzymania lotów. Ostatecznie Astrę 1A wyniesiono na orbitę 11 grudnia 1988 roku z kosmodromu Kourou za pomocą europejskiej rakiety Ariane 4 w konfiguracji 44LP. Drugim ładunkiem w tamtym locie był satelita Skynet 4B[1][2].

Satelita został zbudowany przez RCA Astro Electronics (obecnie Lockheed Martin Space Systems) na bazie platformy AS-4000, wyposażony został w 16 transponderów działających w paśmie Ku z mocą 45 W, plus 6 transponderów zapasowych, napędzany silnikiem rakietowym Star-37XFP na paliwo stałe[1][2]. Czas życia satelity przewidywano na 12 lat[3]. Koncepcję satelity średniej mocy Platformę i producenta satelity wybrała jeszcze w lutym 1985 roku spółka GDL-Coronet, przedsięwzięcie satelitarne z kapitałem amerykańskim. Po wyparciu GDL-Coronet z europejskiego rynku z powodów politycznych i przejęciu go przez nowo powstały SES, ten ostatni przejął także kontrakt na dostawę satelity i potwierdził zamówienie w wrześniu 1985 roku[4][5].

Transmisja

Od 5 lutego 1989 roku Astra 1A przekazywał sygnał dla gospodarstw domowych na terenie Europy z pozycji 19,2°E[1]. Sygnał telewizyjny nadawany był w formacie PAL z powodu trzyletniego opóźnienia w dostępności układów dekodujących sygnał w standardzie MAC (Multiplexed Analogue Components), potrzebnych w domowych odbiornikach satelitarnych[6]. Początkowo klienci tacy jak Sky Television (kanały: Sky Channel, Eurosport, Sky Movies i Sky News[7]) oraz FilmNet koncentrowali się na rynku brytyjskim i skandynawskim; wykorzystywano 8 z 16 transponderów i nie było żadnego klienta z Niemiec, Francji czy Hiszpanii[1]. Transpondery zostały jednak szybko zapełnione i 7 grudnia na ostatnich 4 wolnych transponderach uruchomiono pierwsze niemieckojęzyczne programy na Astrze: Sat.1, PRO 7 i Teleclub z dawnej Grupy Kirch oraz, na minutę przed południem, luksemburski RTL[8].

Wobec sukcesu komercyjnego już w marcu 1991 roku SES wystrzelił kolejnego satelitę, wyposażoną w 16 kolejnych transponderów pasma Ku Astrę 1B[1][4][9]. W maju 1993 roku wystrzelono Astrę 1C, również umieszczoną na pozycji 19,2°E – co było pierwszą w historii kolokacją trzech satelitów[10]. Półtora roku później dołączyła do nich Astra 1D[9].

W 2001 roku roku, po wyniesieniu Astry 2C, satelita został wycofany z pozycji 19,2°E, początkowo na 19,4°E i 5°E[11]. W 2002 roku przeniesiony na nachyloną pozycję 5,2°E, a w roku następnym SES podpisał kontrakt z belgijskim flamandzkojęzycznym nadawcą Vlaamse Radio- en Televisieomroep udostępniający pojemność starego satelity na dosył sygnału[12].

Przypisy

  1. a b c d e Our History Highlights [online], www.ses.com [dostęp 2020-07-07] (ang.).
  2. a b Astra 1A [online], space.skyrocket.de [dostęp 2020-07-07].
  3. Astra 1A - NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details [online], nssdc.gsfc.nasa.gov [dostęp 2020-07-07] (ang.).
  4. a b 5. Digital Broadcasting in Germany, [w:] Darcy Gerbarg, The Economics, Technology and Content of Digital TV, Springer Science & Business Media, 6 grudnia 2012, s. 296, ISBN 978-1-4615-4971-0 [dostęp 2020-07-08] (ang.).
  5. Mario Hirsch, Future Media Trends in the Grand Duchy of Luxembourg, E. de Bens, Manfred Knoche (red.), [w:] Electronic Mass Media in Europe. Prospects and Developments: A Report from the FAST Programme of the Commission of the European Communities, Springer Science & Business Media, 6 grudnia 2012, s. 471, ISBN 978-94-009-3949-3 [dostęp 2020-07-08] (ang.).
  6. America's International Competition, [w:] Philip J. Cianci, High Definition Television: The Creation, Development and Implementation of HDTV Technology, McFarland, 10 stycznia 2014, s. 82, ISBN 978-0-7864-8797-4 [dostęp 2020-07-07] (ang.).
  7. Anita Dąbek, 20 lat brytyjskiego Sky [online], SATKurier.pl, 5 lutego 2009 [dostęp 2020-07-07].
  8. 30 lat niemieckiej telewizji na Astrze [online], SATKurier.pl, 9 grudnia 2019 [dostęp 2020-07-07] (pol.).
  9. a b Astra [online], www.astronautix.com [dostęp 2020-07-08].
  10. Chris Forrester, High Above: The Untold Story of Astra, Europe's Leading Satellite Company, plan B communication, kwiecień 2010, s. 225, ISBN 978-3-00-030624-2 [dostęp 2020-07-07] (ang.).
  11. Janusz Sulisz, Astra 1A na pozycji 5E [online], SATKurier.pl, 19 grudnia 2001 [dostęp 2020-07-07].
  12. Janusz Sulisz, Flamandzki VRT na Astrze 1A [online], SATKurier.pl, 25 kwietnia 2003 [dostęp 2020-07-07] (pol.).

Linki zewnętrzne