Czarna ceramika z Bisalhães
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Czarna ceramika z Bisalhães w 2003 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2016 |
Czarna ceramika z Bisalhães (port. Louça preta de Bisalhães[1]) – rodzaj tradycyjnej ceramiki o charakterystycznej czarnej barwie, wytwarzanej w miejscowości Bisalhães koło Vila Real w północnej Portugalii.
W 2016 roku wyrób czarnej ceramiki z Bisalhães wpisany został na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony[2][3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki produkcji ceramiki dekoracyjnej i użytkowej w okolicach Bisalhães sięgają co najmniej XVI wieku, a wraz z oficjalnym ustanowieniem regionu winiarskiego Alto Douro w połowie XVIII wieku – czego skutkiem był napływ ludności z różnych regionów Portugalii i Galicji i intensywny rozwój miasta Vila Real – wzrósł popyt na wytwarzane w tych okolicach naczynia[1]. Taki stan rzeczy trwał do połowy XX wieku, kiedy to produkowana przemysłowo na masową skalę ceramika zaczęła wypierać tę wytwarzaną tradycyjnymi metodami, a dodatkowo migracja miejscowej ludności do większych miast również przyczyniła się do zanikania niewielkich rodzinnych zakładów tworzących te produkty[1].
Proces wykonania[edytuj | edytuj kod]
Glina służąca do produkcji czarnej ceramiki z Bisalhães niegdyś wydobywana była w Parada de Cunhos własnoręcznie przez garncarzy, współcześnie pozyskiwana jest z fabryk płytek w Vilar de Nantes w gminie Chaves[1]. Na początku glina jest rozdrabniana przy użyciu młotków wykonanych z drewna olchowego (zwanych picos) w kamiennym pojemniku pio, a następnie przesiewana do kamiennej misy (gamela)[1]. W celu uzyskania masy, z której można wytworzyć naczynie, do rozkruszonej i przesianej gliny dolewa się wody, po czym garncarz siedzący na trójnożnym stołku tripeça formuje wyrób na kole garncarskim[1]. Dawniej naczynia były przeważnie gładkie; do ich wygładzania służyły m.in. małe kamienie z rzeki (zwane gogos), współcześnie są dekorowane – na ogół przez kobiety[1][2].
Po wyschnięciu naczynie jest wypalane w piecu, który ma postać zagłębienia w ziemi ze ścianami pokrytymi błotem[1]. Cały proces rozpoczyna się tradycyjnie o 5:00 rano[1]. Piece starszego typu mają pião – konstrukcję z granitu i cegły oddzielającą ogień od wypalanej ceramiki, w nowszych zamiast pião jest żelazna krata[1]. Naczynia umieszczane są w piecu w ściśle określony sposób – najpierw największe, następnie najmniejsze, wszystkie dnami do góry[1]. By zapobiec wydostawaniu się dymu na zewnątrz pieca, uszczelnia się go „pokrywą” z igieł i gałęzi sosnowych, mchu oraz ziemi[1]. Wprawni rzemieślnicy zakrywają piec, aby odciąć w odpowiednim momencie dopływ tlenu do jego wnętrza, co nadaje ceramice charakterystyczny czarny kolor[1]. Po trzech godzinach konstrukcja jest zdejmowana, a naczynia stygną i są oczyszczane[1].
Znaczenie i zagrożenie[edytuj | edytuj kod]
Wyrób czarnej ceramiki z Bisalhães jest ważnym elementem lokalnej tożsamości mieszkańców tej miejscowości, a umiejętność ta przez wieki przekazywana była z pokolenia na pokolenie[2]. Wytwarzane naczynia są często używane do gotowania w dni świąteczne i niedziele, a miejscowe restauracje używają charakterystycznych czarnych glinianych garnków do serwowania potraw[1]. Herb sołectwa (freguesia) Mondrões w gminie (município) Vila Real, w którym znajduje się wieś Bisalhães, przedstawia m.in. czarny dzban bilha de rosca z dekoracją pierścieniową[1]. Czarna ceramika z tego regionu jest również związana z obchodzonym 28 i 29 czerwca w Vila Real świętem Feira dos Pucarinhos ku czci św. Piotra, podczas którego garncarze z Bisalhães sprzedają swoje produkty[1].
Przyszłość czarnej ceramiki z Bisalhães jest zagrożona z powodu malejącego zainteresowania kultywowaniem tej tradycji przez młode pokolenia oraz wzrostu popytu na tańszą, wytwarzaną przemysłowo ceramikę[3].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Bisalhães black pottery manufacturing process – Nomination form [online], UNESCO [dostęp 2023-08-06] (ang.).
- ↑ a b c Polski Komitet ds Unesco, Portugalia [online], www.unesco.pl [dostęp 2023-08-06] (pol.).
- ↑ a b UNESCO – Bisalhães black pottery manufacturing process [online], ich.unesco.org [dostęp 2023-08-06] (ang.).