Dwunastozgłoskowiec amfibrachiczny

Dwunastozgłoskowiec amfibrachiczny – dwunastozgłoskowiec realizujący metrum amfibrachiczne.

Dwunastozgłoskowiec amfibrachiczny, czyli czterostopowiec amfibrachiczny akatalektyczny, jest najpopularniejszym formatem polskiego amfibracha, występującym zarówno samodzielnie w długich seriach wersów, jak i w przeplocie z trójstopowcem.

Puch czarny, puch miękki pod głowę podłóżmy,

Śpiewajmy, a cicho – nie trwóżmy, nie trwóżmy,

(Adam Mickiewicz, Dziady, cz. III, Prolog)

SSsSSssSssSs (czterostopowiec)

sSssSssSssSs (czterostopowiec)

Konsekwentnie czterostopowym amfibrachem Leopold Staff napisał Deszcz jesienny. Natomiast Bolesław Leśmian z tetrapodii amfibrachicznych ułożył wiersz Matysek. Tylko refren się wyłamuje z metrum całości, bo jest napisany dziesięciozgłoskowcem.

Grał w lesie Matysek na skrzypkach z jedliny

I wygrał, i wygrał – płacz zmarłej dziewczyny.

O, płaczu bezbrzeżny, dlaczego tak płaczesz?

Dlaczego w pnie drzewne jak we drzwi kołaczesz?

Zapomnij o klęsce, a świat się odmieni –

I rosą spłyń w zieleń, i spocznij w zieleni!

Lecz nie chciał wypocząć ni wyzbyć się męki

I różnie się krwawił o kwiaty i sęki

Czerwony – zielony – srebrzysty – złocisty

0, Boże, mój Boże – płacz bardzo wieczysty!

Takie było Matyskowe granie. (10)

zanim pieśni nastało konanie. (10)

Naprzemienne stosowanie amfibrachicznych tetrapodii i trypodii jest charakterystyczne dla polskiego sylabotonizmu:

Śpiewajmy nad sennym, my, nocy synowie

Usłużmy, aż będzie nam sługą.

Wpadnijmy mu w serce, biegajmy po głowie,

Nasz będzie – ach, gdyby spał długo!

(Adam Mickiewicz, Dziady, cz. III, Prolog)

sSssSssSssSs (czterostopowiec)

sSssSssSs (trójstopowiec)

sSssSssSssSs (czterostopowiec)

sSssSsSSs (trójstopowiec)

Przeplatanka czterostopowca i trójstopowca daje się zaobserwować w wierszu Marii Konopnickiej Jaskółka.

Zza morza powraca!... ach leci tu, leci,

Jaskółka pod strzechę, pod naszą...

A cichoż ty bosa, gromadko! sza, dzieci!

Bo krzyki ptaszynę wystraszą...

Ach, śpiesz się dziewczyno, nie splataj warkoczy,

Do strugi, za wioskę bież strzałą;

Nim ptaszka w niej skrzydła czarniawe umoczy,

Ty w wodzie twarzyczkę myj białą.

Podobną techniką posługuje się Stanisław Wyspiański w dramacie Akropolis.

Pod skejskim donżonem, na blankach, na murach

pancerni przysiedli stróżowie;

łby wsparli na szpadach, na srogich kosturach,

na czatach na zamku w Krakowie.

Wyspiański ogranicza monotonię amfibracha, wprowadzając wersy o innej liczbie sylab:

Noc w mieście głęboka; Skamander połyska,

wiślaną świetląc się falą

a stróże wąsale ściskają mieczyska

i hasłem zawodnem się żalą.

W ten sposób sylabotonizm dryfuje u Wyspiańskiego lekko w stronę tonizmu. Amfibrachem Wyspiański posłużył się też w Nocy listopadowej

Ze spiżu czerwony kask kryje jej lica,

a oczy jej gorą w przyłbicy;

jej szata się łyska w odblasku księżyca;

tarcz wielka na złotej pętlicy:

Egida srebrzysta, przez ramię rzucona,

wężami szeleści żywemi.

Wężami ciążące podźwiga ramiona

i spisę wbija do ziemi.

I głosem zawoła, aż gromem uderzy,

że ku niej skrzydlatych chór dziewek nadbieży,

a każda na skrzydłach niesiona.

W dwunastozgłoskowych amfibrachach jest oczywiście możliwa kataleksa, ale wersy skrócone występują o wiele rzadziej niż pełne. W wierszu Konopnickiej Idylla nieparzyste linijki są tetrapodiami amfibrachicznymi katalektycznymi (sSssSssSssS), a wersy parzyste pięciozgłoskowcami.

Na wiosnę wśród braci słowików i róż,

Idylla wstaje...

Powojem ukwieca zielone tła wzgórz,

Konwalią gaje...

Nad rzeczką w wilgotnych oporach, we mgle,

Zasiada z fletnią,

I kwiaty uśpione w miłosnym pół-śnie,

W noc budzi letnią.

W poranku z skowronkiem jednoczy się w chór,

Śpiewając; „ave!”

I zbiera o wschodzie z obrąbków tych chmur

Blaski jaskrawe,

I z rosy perłami w dyadem je tka

Na pasku tęczy,

W porannym pacierzu pastuszka łzą drga

I cicha klęczy...

Aż zerwie się bujać po lesie, jak ptak,

Z wierzchów na wierzchy;

A za nią promienny posuwa się szlak,

Rozjaśnia zmierzchy.

Na przeplocie wersów amfibrachicznych akatalektycznych (dwunastozgłoskowych żeńskich: sSssSssSssSs) i katalektycznych (jedenastozgłoskowych męskich: sSssSssSssS) opiera się metryka Walc Czesława Miłosza. Jedynie przerażająca wizja lodowego pola, po którym kroczą zesłańcy, jest ujęta w jamby. Amfibrachiczny dwunastozgłoskowiec występuje też w literaturze słoweńskiej:

Od nékdej lepé so Ljubljanke slovele,

al lepši od Urške bilo ni nobene,

nobene očem bilo bolj zaželene

ob času nje cvetja dekleta ne žene. –

Ko nárbolj iz zvezd je danica svetla,

narlepši iz deklic je Urška bila.

(France Prešeren, Povodni mož)