Europeizmy
Europeizmy – elementy językowe wspólne lub podobne w językach europejskich, również w językach o różnym pochodzeniu[1].
Przyczyny unifikacji języków w Europie[edytuj | edytuj kod]
Bliskość geograficzna, wzajemne kontakty, wspólne dziedzictwo chrześcijańskie (nawiązania do Biblii), dziedzictwo kultury antycznej, mitologii greckiej i rzymskiej, wreszcie podobne doświadczenia wynikające z obserwacji codziennego życia doprowadziły do wykształcenia wspólnych cech językowych, głównie leksykalnych, i do powstania europeizmów[1].
Rodzaje europeizmów[edytuj | edytuj kod]
Do europeizmów można zaliczyć:
– wyrazy międzynarodowe
Wyrazy o podobnej formie (pisowni, wymowie) i podobnym znaczeniu (internacjonalizmy[2]) występujące
a) we wszystkich językach europejskiej ligi (wspólnoty) językowej, nie tylko w językach indoeuropejskich (jak język polski czy angielski), ale też w języku fińskim czy węgierskim (języki ugrofińskie), m.in.: analiza, atom, chemia, kultura, lampa, litr, polityka, radio, symfonia.
b) obejmujące swym zasięgiem część językowej wspólnoty europejskiej, m.in.: amator, decyzja, egzystencja, kontynuacja[3][4].
W używanych na obszarze Europy językach ugrofińskich występują podobne leksemy jak w języku polskim i innych językach indoeuropejskich. I tak w języku fińskim w użyciu są takie wyrazy jak: kaakao, kahvi (kawa), kenguru, komendantti, konsuli; kajakki, kassa, kilogramma, kilometri, kioski, klinikka; kongressi, kulttuuri, a w języku węgierskim: akadémia, cifra, doktor, dopping, kolléga, publikum, recept, szófa (sofa), toalett.
Wyrazami międzynarodowymi są często zapożyczenia z łaciny (np. komunikacja), greckiego (stadion), francuskiego (bagaż), angielskiego (klub).
W innych językach niż polski mogą one mieć nieco inną formę i nieco inne znaczenie, tak więc będąc internacjonalizmami i europeizmami mogą być też tautonimami, fałszywymi przyjaciółmi tłumacza[5].
– międzynarodowe kalki strukturalne, np. (polski, niemiecki, francuski, węgierski, fiński): wszechmocny, allmächtig, tout-puissant, mindenható, kaikkivaltias.
– morfemy słowotwórcze: sufiksy (przyrostki) i prefiksy (przedrostki), jak: -acja, -ista, anty-, por.: pol. -izm, niem. -ismus, franc. -isme, hiszp. -ismo, węg. -izmus, fiń. -ismi. Przykłady z języka fińskiego: filos-ofia, kommunik-aatio, filol-ogia, instit-uutti. anti-militar-ismi[1][2],
– międzynarodowe frazeologizmy
Przykłady frazeologizmów z języka polskiego, niemieckiego, angielskiego i fińskiego: mieć wolną rękę, freie Hand haben, to have a free hand, jkkka on vapaat kädet[2].Tym razem chodzi więc o wyrażenia analogiczne w różnych językach pod względem znaczenia i struktury, ale o różnych formach (o innej pisowni, innej wymowie).
– analogiczne przysłowia
W językach polskim, niemieckim, węgierskim (tu: przykłady polskie i niemieckie) istnieją przysłowia: Kłamstwo ma krótkie nogi. Lügen haben kurze Beine; Niedaleko pada jabłko od jabłoni. Der Apfel fällt nicht weit vom Stamm. Pozory mylą. Der Schein trügt[6].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Współczesny język polski pod red. Jerzego Bartmińskiego. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2001, rozdz. Jolanta Maćkiewicz: Europejska wspólnota słownikowa; Wyrazy międzynarodowe, s. 555 n.
- ↑ a b c Internacjonalizmy, czyli wspólne słownictwo języków europejskich | Przegląd Dziennikarski (przegladdziennikarski.pl)[1]
- ↑ Współczesny język polski pod red. Jerzego Bartmińskiego. Lublin: 2001, s. 556 n.
- ↑ Jolanta Maćkiewicz: Wyrazy międzynarodowe a kształtowanie się europejskiej ligi słownikowej, [w:] Jolanta Maćkiewicz, Janusz Siatkowski (red.), Język a kultura, t. 7. Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych. Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o kulturze, 1992, s. 148.
- ↑ Ryszard Lipczuk: Internacjonalizmy a „fałszywi przyjaciele tłumacza”, ...1992, s. 140 nn.
- ↑ Ryszard Lipczuk: Lexikalische Konvergenzen in europäischen Sprachen, [w:] Jürgen Schiewe (red.), Kompetenz, Diskurs, Kontakt. Sprachphänomene in der Diskussion. Beiträge des deutsch-polnischen Kolloquiums. Greifswald, 21. – 22. Oktober 2004. Frankfurt/M.: Peter Lang, 2006, s. 122.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ryszard Lipczuk: Internacjonalizmy a „fałszywi przyjaciele tłumacza”, [w:] Jolanta Maćkiewicz, Janusz Siatkowski (red.), Język a kultura, t. 7. Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych. Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o kulturze, 1992, s. 135-143.
- Ryszard Lipczuk: Lexikalische Konvergenzen in europäischen Sprachen, [w:] Jürgen Schiewe (red.), Kompetenz, Diskurs, Kontakt. Sprachphänomene in der Diskussion. Beiträge des deutsch-polnischen Kolloquiums. Greifswald, 21. – 22. Oktober 2004. Frankfurt/M.: Peter Lang, 2006, s. 115-128.
- Internacjonalizmy, czyli wspólne słownictwo języków europejskich | Przegląd Dziennikarski (przegladdziennikarski.pl)[2]
- Jolanta Maćkiewicz: Wyrazy międzynarodowe a kształtowanie się europejskiej ligi słownikowej, [w:] Jolanta Maćkiewicz, Janusz Siatkowski (red.), Język a kultura, t. 7. Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych. Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o kulturze, 1992, s. 145–152.
- Współczesny język polski pod red. Jerzego Bartmińskiego. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2001, rozdz. Jolanta Maćkiewicz: Europejska wspólnota słownikowa; Wyrazy międzynarodowe, s. 555-558.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Internacjonalizmy - międzynarodowe słownictwo Unii Europejskiej w polszczyźnie = Internationalisms: Vocabulary of the European Union in Polish - Repozytorium Uniwersytetu Zielonogórskiego