Józefa Frach
Józefa Frach (Frachowa) z domu Skrzypczak, ps. „Aniela Orłowska”, „Lilia I” (ur. 23 stycznia 1889 w Grzępach, zm. lata 60. XX w. w Ochojcu) – sanitariuszka Czerwonego Krzyża podczas I wojny światowej, sanitariuszka podczas powstania wielkopolskiego na terenie powiatu czarnkowskiego, łączniczka Armii Krajowej, uczestniczka powstań śląskich[1][2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Przyszła na świat jako córka Franciszka i Józefy[3].
W 1918 była sanitariuszką oraz gospodynią u ks. proboszcza Michała Swiniarskiego. Urządzała kursy higieny oraz pierwszej pomocy. W czasie powstania wielkopolskiego wykupiła broń i środki opatrunkowe od Grenzschutzu[2]. 8 stycznia 1919 r., gdy Niemcy napadli na Czarnków, walczyła z bronią w ręku[1][4]. Jako sanitariuszka Czerwonego Krzyża pracowała także w Romanowie i w Walkowicach[2]. Kontaktowała się z Polakami wziętymi do niewoli i osadzonymi w Trzciance[2].
Po zakończeniu powstania udała się na Górny Śląsk. W czasie powstań śląskich udzielała pomocy rannym na Górze Św. Anny[2].
W czasie II wojny światowej włączyła się w szeregi walczących jako członkini AK[2].
Pozostawiła po sobie kilka wierszy[1].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
Za udział w powstaniach została odznaczona Brązowym Krzyżem Zasługi, Medalem „Polska Swemu Obrońcy"[3] oraz Krzyżem Niepodległości[5].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Jest jedną z bohaterek programu o powstankach wielkopolskich emitowanego w TVAstra (seria Tajemnice historii)[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Karolina Rążewska-Golik, Oni dla nas, my dla Nich: w setną rocznicę powstania wielkopolskiego 1918–1919, Czarnków: Wydawnictwo Nadnoteckie Echa, 2018, ISBN 978-83-921369-8-9 [dostęp 2024-03-28].
- ↑ a b c d e f Zofia Barnaś, Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich „Ziemi Nadnoteckiej”, Czarnków: Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, 2011, s. 38.
- ↑ a b Konsultacje społeczne dotyczące nazw dwóch nowych rond w Czarnkowie [online], czarnkow.konsultacjejst.pl [dostęp 2024-03-28].
- ↑ "Chwyciła za broń i ostrzelała niemieckie pozycje" [online], radiopoznan.fm [dostęp 2024-03-28] (pol.).
- ↑ Grażyna Wyder, Przejawy politycznej działalności Wielkopolanek w dobie zaborowej w świetle uzasadnień wniosków o nadanie odznaczeń Krzyża Niepodległości i Medalu Niepodległości, ustanowionych w 1930 r., [w:] Teresa Kulak, Małgorzata Dajnowicz (red.), Drogi kobiet do polityki (na przestrzeni XVIII–XXI wieku), Wrocław 2016, s. 237–262.
- ↑ Tajemnice historii odc. 90 Kobiety w Powstaniu Wielkopolskim - Tajemnice historii - TV ASTA - informacje i rozrywka - Piła, Wielkopolska [online], tvasta.pl [dostęp 2024-03-28].