Monety kuszano-sasanidzkie

Monety kuszano-sasanidzkie – monety państwa kuszano-sasanidzkiego, istniejącego w latach ok. 240–365 n.e. na obszarach dawnego królestwa Kuszanów, podbitego przez władców sasanidzkich, i obejmujące głównie Baktrię, Sogdianę i Gandharę.

Wprowadzenie

Państwo to zarządzane było przez namiestników pod protektoratem Sasanidów, początkowo zadowalających się tytułem króla, wkrótce jednak występujących tytularnie jako „królowie królów Kuszanów”. Królestwo kuszano-sasanidzkie istniało od początku władzy dynastii Sasanidów aż do podboju ziem przez Heftalitów (tzw. Białych Hunów) w drugiej połowie IV wieku naszej ery. Monety kuszano-sasanidzkie stanowią istotne źródło dla ustalania chronologii państwa kuszano-sasanidzkiego z kolejnością panowania jego władców:

Miedziak Ardaszira II z wyobrażeniem bogini Anahity (rewers)

230–241 – Ardaszir I Kuszanszach

241–245 – Ardaszir II Kuszanszach

254–270 – Peroz I Kuszanszach

270–295 – Hormizd I Kuszanszach

295–300 – Hormizd II Kuszanszach

300–325 – Peroz II Kuszanszach

325–350 – Warhran Kuszanszach

Charakterystyka monet

Złota moneta Peroza I z rewersowym przedstawieniem Śiwy z bykiem

Monety kuszano-sasanidzkie wybijano zarówno w złocie, srebrze, jak i w miedzi. Charakterystyczne były nawiązania do panującej religii i odniesienia do różnych emisji, tak władców dawnego państwa kuszańskiego, jak i aktualnego imperium sasanidzkiego. Ustalenia systematyki monet kuszano-sasanidzkich pozwoliły na wydzielenie 22 kombinacji różnych awersów i rewersów, przypisanych łącznie do siedmiu władców.

Naśladownictwa monet kuszańskich charakteryzowały się wizerunkiem całej sylwetki władcy na awersie, w postawie en face, z głową w lewym profilu, i z umieszczoną na rewersie postacią buddyjskiego bóstwa Śiwy opartego o bok byka Nandu.

Naśladownictwa monet sasanidzkich miały na awersie prawy profil króla w koronie, a na rewersie ołtarz świętego ognia po obu stronach strzeżony przez dwóch strażników; w świętym ogniu widoczne jest popiersie bogini Anahity.

Do rzadkości należy jedna z monet pierwszego władcy państwa kuszano-sasanidzkiego, gdzie choć na awersie widoczne jest popiersie władcy w prawym profilu, na rewersie przedstawiona jest scena inwestytury.

Inskrypcje

Inskrypcje na monetach kuszano-sasanidzkich umieszczano w języku pahlawi, baktryjskim i sporadycznie alfabetem brahmi. Każdy z królów zapisywał na awersie swoje imię z tytulaturą „Kuszanszach” (czyli „Król Kuszanów”). Na rewersie widniała nazwa mennicy oraz rok panowania władcy, w którym wybito monetę.

Srebrna moneta Hormizda I z mennicy w Merwie

Mennice

W państwie kuszano-sasanidzkim użytkowano mennice dawniejszego pochodzenia, założone jeszcze w królestwie Kuszanów. Lokowane przy głównych ośrodkach handlowych, specjalizowały się w emisjach tylko z jednego kruszcu. Mennice wypuszczające złote dinary często wspomagane były przez mniejsze pracownie miejscowe, przeznaczone dla wytwarzania monet miedzianych. Istnieje przypuszczenie, że określone mennice biły monety typowe tylko dla swego regionu. Nasuwa to wniosek, że władcy kuszano-sasanidzcy mogli równoległe sprawować współrządy nad różnymi prowincjami. Do najważniejszych i najbardziej znanych mennic ich państwa należały: Merw, Herat, Balch (dawna Baktra) oraz w Gandharze na południu kraju.

Bibliografia

• J. Cribb: Numismatic evidence for Kushano-Sasanian chronology. W "Studia Iranica" 19, 1990, s. 151–193
• J. Cribb: Kushan, Kushano-Sasanian and Kidarite coins. A catalogue of coins from the American Numismatic Society. New York: American Numismatic Society, 2014
• N. Schindel: The beginning of Kushano-Sasanian Coinage. W Sylloge Nummorum Sasanidarum (red. M. Alram, R. Gyselen). Paris – Berlin – Wien, 2012