Ogólna orientacja spiskowa
Ogólna orientacja spiskowa, zgeneralizowana mentalność spiskowa – konstrukt psychologiczny stanowiący rodzaj postawy politycznej wyrażającej się zwiększoną tendencją do spiskowego widzenia świata.
Podstawy[edytuj | edytuj kod]
Próby opisu ogólnej orientacji spiskowej biorą się z badań nad teoriami spiskowymi[1]. Okazuje się, że osoba, która uznała jedną teorię spiskową, z większym prawdopodobieństwem niż osoba nie uznająca żadnej uwierzy w kolejną teorię spiskową[2]. Teorie spiskowe te nie muszą być w żaden sposób powiązane ze sobą. Wykazano doświadczalnie, że stereotyp spiskowy dotyczący Żydów koreluje z teoriami spiskowymi o celowym rozprzestrzenianiu wirusa grypy A/H1N1, dotyczącymi morderstwa Kennedy’ego, okoliczności śmierci księżnej Walii Diany, kryzysu gospodarczego i katastrofy smoleńskiej[2], a stereotypy spiskowe dotyczące różnych stereotypizowanych grup korelują ze sobą wzajemnie[3]. Spiskowe poglądy przyjmowane przez jedną osobę mogą być nawet wzajemnie sprzeczne. Tak więc osoby przekonane o zamachu na księżną Walii Dianę z większym prawdopodobieństwem przyjmują tezę, jakoby rzeczona księżna upozorowała własną śmierć, niż osoby odrzucające hipotezę zamachu. Podobnie przekonanie o przeżyciu przez Usamę ibn Ladina operacji Trójząb Neptuna koreluje z przekonaniem o jego zgonie jeszcze przed tą operacją[4]. Doświadczalnie wykazano, że osoby poważnie traktujące teorie spiskowe łatwiej wierzą nawet w informacje całkowicie absurdalne, wymyślone przez badaczy, na przykład w wyrastanie szczurom skrzydeł po zażyciu napoju energetycznego[5]. Taki system przekonań, niepodatny na dialog z innymi poglądami ani na krytykę, nosi nazwę monologicznego[6].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Wobec powyższego postuluje się, że niektóre osoby cechują się po prostu ogólną skłonnością do wiary w spiski, jakie by nie były opisujące je teorie spiskowe. Osoby takie cechować się mają specyficzną mentalnością, nazwaną przez Michaela Billiga w 1978 zgeneralizowaną bądź uogólnioną mentalnością spiskową. Stanowi ona coś odmiennego od wiary w daną konkretną teorię spiskową. Traktuje się ją raczej jako rodzaj postawy politycznej. Grzesiak-Feldman porównuje ją do prawicowego autorytaryzmu i orientacji na dominację społeczną[1], jak też paranoję polityczną[7], odzwierciedlającą podobne poglądy, jakoby za wszystkim stał spisek[8]. Wykazano silną korelację między mentalnością spiskową a paranoją polityczną, nie można wykluczyć nawet, że w istocie stanowią one ten sam konstrukt[9]. Korzeniowski widzi paranoję polityczną jako jedną z cech mentalności[10]. Mentalność spiskową wyobrazić sobie można jako odcinek pewnego kontinuum od bezkrytycznej ufności w każdą podaną oficjalnie informację aż do myślenia urojeniowego[11].
Pomiar konstruktu[edytuj | edytuj kod]
Opisana w tej sposób ogólna orientacja spiskowa stanowi konstrukt jednowymiarowy, na poparcie czego Grzesiak-Feldman cytuje badania na grupach niemieckojęzycznych, anglojęzycznych i tureckojęzycznych. Do pomiaru stworzonego konstruktu używa się specjalnego narzędzia: Skali Mentalności Spiskowej, dzieła Brudera i współpracowników z 2013. Narzędzie to ocenia następujące poglądy[7]:
- nieinformowanie opinii publicznej o ważnych rzeczach wydarzających się na świecie
- zatajanie prawdziwych motywów swych poczynań przez polityków
- monitoring każdego człowieka przez rząd
- ukryte powiązania między pozornie niezwiązanymi ze sobą wydarzeniami
- wpływ tajnych organizacji na decyzje polityczne
Efekty[edytuj | edytuj kod]
Ogólna mentalność spiskowa pociąga za sobą niechęć do grup posądzanych o potajemne spiskowanie, którym przypisuje się wielką władzę i wpływy, a co za tym idzie, kreowanie wydarzeń politycznych bądź ekonomicznych, z tym że tylko negatywnych. Przykładowo osoba o uogólnionej mentalności spiskowej kryzys finansowy zinterpretuje raczej jako efekt działania pragnących zaszkodzić innych wrogich sił, a nie wynik procesów ekonomicznych[11]. Mentalność spiskowa odgrywa też znaczną rolę w nastawieniu antyimigranckim. Osoby o ogólnej orientacji spiskowej popierają bardziej drastyczne metody rozwiązania kryzysu migracyjnego Unii Europejskiej, popierają stosowanie przemocy względem uchodźców. Mentalność spiskowa prowadzi do poparcia inwigilacji, łamania praw człowieka, w tym prawa do prywatności[12] (z drugiej strony łączy się z przekonaniem o inwigilacji ludzi przez rządy[7]). Z kolei niski poziom mentalności spiskowej wiąże się z postawami prouchodźczymi[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 39.
- ↑ a b Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 36.
- ↑ Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 32.
- ↑ Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 36–37.
- ↑ Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 37–38.
- ↑ Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 35–38.
- ↑ a b c Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 40.
- ↑ Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 40–41.
- ↑ Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 41.
- ↑ Krzysztof Korzeniowski. Paranoja polityczna. Charakterystyka zjawiska i metody jego pomiaru. „Przegląd Psychologiczny”. 53 (2), s. 145–162, 2010.
- ↑ a b Grzesiak-Feldman 2016 ↓, s. 42.
- ↑ a b Aleksandra Świderska, Mikołaj Winiewski & Karolina Hansen: Przemoc jako rozwiązanie? Napływ uchodźców w opiniach Polaków. Warszawa: Centrum Badań nad Uprzedzeniami, 2015.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Monika Grzesiak-Feldman: Psychologia myślenia spiskowego. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016. ISBN 978-83-235-2207-2.