Pałac w Bejnunach Małych

Nieistniejący pałac w Bejnunach Małych (Klein Beynuhnen)

Państwo	Rosja
Miejscowość	Uljanowskoje
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	klasycyzm
Architekt	Albert Wolff
Rozpoczęcie budowy	1850
Ukończenie budowy	1864
Zniszczono	1945
Pierwszy właściciel	Fritz von Farenheid
brak współrzędnych

Pałac w Bejnunach Małych – nieistniejący klasycystyczny pałac rodziny Farenheidów, znajdujący się w Bejnunach Małych (niem. Klein Beynuhnen) na terenie Prus Wschodnich, obecnie w obwodzie królewieckim Rosji, 4 km od granicy polsko-rosyjskiej. Niegdyś jedna z największych i najcenniejszych rezydencji pałacowych w tej części Europy. Dzięki słynnej kolekcji sztuki antycznej pałac nazywany był Wschodniopruskimi Atenami. W 1945 roku rezydencja, po uprzednim złupieniu, została wysadzona w powietrze przez Armię Czerwoną.

Historia

Do 1793 majątek Klein Beynuhnen (Bejnuny Małe) znajdował się w posiadaniu Friedricha Wilhelma von Dönhoffa i jego żony Anny Sophie z Langermannów. Wówczas kupił go za 75 tys. talarów Friedrich Wilhelm Johann von Farenheid (1747–1834), przedstawiciel jednej z najzamożniejszych rodzin w Prusach Wschodnich. Należały do niego m.in. położone po sąsiedzku dobra Mieduniszki i Rapa. Po jego śmierci majątek przeszedł w ręce jego syna Friedricha Heinricha Johanna (1780–1849), który doprowadził do ich gospodarczego rozkwitu, m.in. zakładając jedną z największych prywatnych stadnin koni pełnej krwi w Europie. Po nim majątek objął jego syn Fritz von Farenheid (1815–1888), który przeniósł tam siedzibę rodu z pobliskiej Rapy.

W 1847 rozpoczęto projektowanie nowego parku. Powiększająca się kolekcja sztuki antycznej spowodowała, że w latach 1850–1854 do barokowego pałacu dobudowano wschodnie skrzydło, które miało służyć jako sala na rzeźby. Po kilku latach Fritz von Farenheid zdecydował o rozbiórce starego pałacu i wzniesieniu nowego w stylu klasycystycznym. Jego projektantami byli rzeźbiarz Albert Wolff, berliński architekt Christian August Hahnemann oraz sam von Farenheid. W latach 1860–1864 powstał wielki pałac nawiązujący do stylu Karla Friedriecha Schinkla. Założenie obejmowało rezydencję oraz 150-hektarowy park z licznymi altanami, świątyniami w stylu doryckim o liczne budynki gospodarcze.

Przed swoją śmiercią Fritza von Farenheid utworzył fundację, która miała zarządzać jego majątkiem na zasadzie ordynacji. Miało to zapewnić niepodzielność zbiorów i uniemożliwić ich ewentualną sprzedaż. Obowiązywała zasada majoratu – cały majątek przechodzić miał na najstarszego krewnego. W 1888 jego spadkobiercą i właścicielem ordynacji został Friedrich von Bujack, syn jego siostry Frederike Charlotty. Po bezpotomnej śmierci jego syna w 1929 majorat został rozwiązany, zaś zarząd nad kolekcją dzieł sztuki w Bejnunach Małych przejęła fundacja połączona z majątkiem leśnym dla zapewnienia środków na jej utrzymanie.

Kolekcja sztuki

Widok boczny pałacu

Otwarcie kolekcji pałacu dla zwiedzających, ok. 1884

Fritz von Farenheid był uznanym kolekcjonerem. Jego ojciec pozostawił mu wielki majątek i polecił, aby został przeznaczony na zakup dzieł sztuki. Udało mu się zgromadzić wielki zbiór odlewów rzeźb antycznych, malarstwa włoskiego z okresu renesansu i XIX-wiecznego niemieckiego. Łącznie posiadał 60 oryginalnych obrazów i 210 kopii najsłynniejszych dzieł europejskiego malarstwa. Jego pałac w Bejnunach Małych stał się muzeum sztuki, które nie miało konkurencji w Prusach Wschodnich. Pałac i park był pełen rzeźb (w samym parku znajdowało się ich ok. 200, wśród nich dzieła Bertela Thorvaldsena), obrazów, eksponatów z wykopalisk i replik świątyń greckich. Dzieła sztuki zakupywane były w Europie Zachodniej, a następnie transportowane drogą morską do Królewca, skąd konnymi wozami wieziono je do Bejnun. Kolekcja była tak wielka, że jej katalog liczył ponad 400 stron.

Od 1884 roku kolekcja została bezpłatnie udostępniona publiczności w każdy piątek w miesiącach letnich. Część pomieszczeń pałacowych również była dostępna dla zwiedzających, w tym sala kolumnowa, sala antyczna, pokój europejski, biblioteka, sala czerwona, pokój szary, sala miedziorytów, sala balowa, stara pracownia. Bejnuny Małe zaczęły być wówczas nazywane Wschodniopruskimi Atenami. Stały się również ważnym punktem programu wycieczek z Węgorzewa, które miały dobre połączenie kolejowe z Bejnunami Małymi. Zgodnie z testamentem Fritza von Farenheida po jego śmierci pałac i park miały być nadal udostępniane publiczności.

Podróżujący w 1913 roku po Mazurach Mieczysław Orłowicz, zamieścił w Ilustrowanym przewodniku po Mazurach Pruskich i Warmii następujący opis pałacu w Bejnunach:

Polecenia godną jest wycieka do leżących na północ od Węgoborka już poza obrębem Mazur, odległych 25 km Bejnun (Beynuhnen). Położony w ślicznym parku klasyczny pałac Fryderyka Fahrenheida (sic!) pełen rzeźb, obrazów i wykopalisk, jest prawdziwym muzeum sztuki starożytnej i neoklasycznej. Prócz oryginałów znajduje się tu wiele odlewów gipsowych arcydzieł rzeźby wszystkich czasów. Zwiedzanie jest dozwolone w miesiącach letnich, w każdy piątek. Najlepsze dzieła sztuki znajdują się w apartamentach prywatnych właściciela. Wśród oryginałów są cztery obrazy Gwido Reniego, Aleksandra Varotari „Ofiara Ifigenii”, nadto zbiór sztychów, wśród nich Tycjana, Rafaela, Leonarda da Vinci, Rubensa. W parku wiele rzeźb marmurowych, świątyń gotyckich oraz grób założyciela pałacu Fr. Farenheida i jego przyjaciela Salpiusa, ozdobiony rzeźbą Thorwaldsena”

M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Lwów 1923

Zniszczenie

Na początku 1945 Bejnuny Małe zajęła Armia Czerwona. Wyposażenie pałacu zostało zarekwirowane przez specjalną komisję sowiecką i wywiezione w głąb ZSRR. Nie ma żadnych informacji o jej dalszym losie. Budynek został następnie wysadzony w powietrze. Część jego murów przetrwała do początku lat 50. Rzeźby w pałacowym parku zostały zniszczone przez Rosjan, którzy osiedlili się tam po 1945. Według niektórych informacji, w 1944 część kolekcji, głównie obrazy, została wywieziona przez Gertrudę von Farenheid do Sopotu, skąd następnie miała zostać przetransportowana w głąb Niemiec. Los tej części kolekcji również pozostaje nieznany. Całe terytorium dawnej rezydencji von Farenheidów jest obecnie zryte przez poszukiwaczy skarbów.

Galeria

• 
  Widok pałacu
• 
  Widok boczny
• 
  Widok boczny
• 
  Wnętrze pałacu
• 
  Wnętrze pałacu
• 
  Wnętrze pałacu
• 
  Fragment jednej z sal
• 
  Wnętrze z widoczną kopią obrazy Mona Lisa
• 
  Wnętrze pałacu
• 
  Wnętrze pałacu
• 
  Wyposażenie pałacu
• 
  Wyposażenie pałacu
• 
  Staw pałacowy
• 
  Pawilon w parku
• 
  Rzeźby w parku
• 
  Aleja parkowa

Bibliografia

• J. Słoma, Mazurska piramida i Pruskie Ateny
• J. M. Słoma, Mazurska piramida i pruskie Ateny Między Sambią a Mazurami, Gołdap 2002
• А. Овсянов, Сан-Суси на Востоке
• B. Faensen, Der Kunstsammler Fritz von Farenheid und der Landschaft spark in Beynuhnen, Ostpreussen, w: Italien in Preussen - Preussen in Italien: ein Kolloquium der Winckelmann-Gesellschaft des Forschungszentrums Europäische Aufklärung und der Philosophischen Fakultät der Universität Potsdam, Stendal, 2006, s. 194-212.
• Личный Эрмитаж под Кенигсбергом
• http://archiv.preussische-allgemeine.de/1953/1953_08_15_23.pdf