Seryjny morderca
Seryjny morderca – określenie opisujące osobę, która dopuściła się trzech lub więcej morderstw w oddzielnych epizodach.
Seryjne zabójstwo jest popełniane w wyniku patologii charakteru, np. dla patologicznej żądzy zupełnego panowania nad ofiarą. Odróżnia to seryjnych morderców od np. zabójców na zlecenie, którzy zabijają w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, albo terrorystów o motywach politycznych lub ideologicznych.
Pochodzenie nazwy
Termin „seryjny morderca” wymyślił prawdopodobnie agent FBI Robert Ressler lub dr Robert D. Keppel w latach 70. (jest to sprawą sporną). „Seryjny morderca” stał się popularnym określeniem w dużym stopniu dzięki nagłaśnianym przez media przestępstwom Teda Bundy’ego i Davida Berkowitza („Syn Sama”), które miały miejsce w połowie dekady.
Wielokrotni mordercy
Dzięki temu terminowi kryminolodzy mogą odróżniać tych, którzy zabijają kilkoro ludzi w obrębie dłuższego czasu, od tych, którzy zabijają kilkoro ludzi podczas pojedynczego wydarzenia (np. masowego morderstwa). Trzecim typem wielokrotnego mordercy jest tzw. spree killer, czyli „szalony morderca”. Wielokrotnym mordercą może więc być:
- seryjny morderca – osoba, która popełniła co najmniej 3 zabójstwa w dłuższym czasie z przerwami między nimi. W czasie tych przerw mordercy wydają się całkiem normalni. Stan taki amerykańscy psychologowie Hervey Cleckley i Robert Hare nazwali „maską zdrowego umysłu” (ang. „The Mask of Sanity”). W tym wypadku dodatkowo mogą, lecz nie muszą mieć miejsca przestępstwa na tle seksualnym.
- masowy morderca – osoba, która popełnia wielokrotne zabójstwa w pojedynczym wydarzeniu i w jednym miejscu. Mordercy często popełniają samobójstwo, dlatego wiedza na temat stanu ich psychiki i przyczyn popełnienia przestępstwa często jest tylko spekulowana. Masowi mordercy, którzy zostali ujęci przez policję, czasami twierdzą, że nie pamiętają dobrze całego zdarzenia.
- szalony morderca – dokonuje wielokrotnych zabójstw w różnych miejscach, w czasie od kilku godzin do kilku dni. W przeciwieństwie do seryjnych morderców, nie powracają oni do normalnego zachowania między morderstwami.
Tego typu zbrodni zwykle dopuszczają się pojedyncze osoby, jednak znane są przypadki ze wszystkich trzech kategorii, gdy dwóch (lub więcej) sprawców działało razem. Właściwym przykładem jest sprawa seryjnych morderców Lee Boyd Malvo i Johna Muhammada, sprawców ataków snajperskich z okolic miasta Waszyngton.
Przeciętny seryjny morderca
Seryjny morderca jest powszechnie postrzegany jako biały[potrzebny przypis] mężczyzna między 25. a 35. rokiem życia, co w znacznej mierze pokrywa się ze statystykami policyjnymi. Jest to jednak spowodowane tym, iż tego typu statystyki prowadzi się głównie w krajach zamieszkiwanych przede wszystkim przez ludność pochodzenia europejskiego oraz nie notuje się w tych statystykach wydarzeń uznanych za porachunki mafijne i zabójstwa na zlecenie. Także kobiety rzadko występują w tych statystykach. Wyjątkami są np. Aileen Wuornos, Myra Hindley i Elżbieta Batory.
Według badań, przeprowadzonych przez FBI na 36 wielokrotnych mordercach, większość z nich była dziećmi pierworodnymi. W rodzinach połowy z nich matka wychowywała syna samotnie od jego drugiego roku życia. W 70% rodzin nadużywano alkoholu, a w około 35% także narkotyków. Prawie wszyscy badani byli w dzieciństwie prześladowani fizycznie, psychicznie lub seksualnie. Wielokrotni mordercy jako dzieci znęcali się nad zwierzętami, przynajmniej 60% moczyło się w nocy nawet po ukończeniu dwunastego roku życia, a wielu podkładało ogień (np. Otis Toole podpalił dom sąsiada, a Carl Panzram poprawczak, w którym przebywał). Tylko 20% morderców miało stałą pracę.
Motywy
Według modelu typologii motywacji Ronalda Holmesa, kryminologa z Uniwersytetu w Louisville, który rozpatruje zjawisko zabójstwa seryjnego przez wyróżnienie motywu wiodącego zbrodni, istnieją 4 podstawowe typy zabójców:
- Wizjoner (Visionary), np. Anatolij Onoprijenko
- Misjonarz (Missionary), np. dr John Bodkin Adams
- Hedonista (Hedonistic):
- Zabójca z lubieżności (Lust murderer), np. Leszek Pękalski (Wampir z Bytowa)
- Zabójca zorientowany na emocje (Thrill oriented killer), np. Kenneth Bianchi i Angelo Buono (Dusiciele z Hillside), Jack Unterweger (Dusiciel z Wiednia)
- Zabójca zorientowany na komfort (Comfort oriented killer), np. dr Harold Shipman (Doktor Śmierć)
- Maniak władzy i mocy (Power and control), np. John Wayne Gacy czy Aleksander Piczuszkin.
Metoda obrony przed sądem
Po schwytaniu seryjni mordercy podczas procesu często wnoszą o złagodzenie kary z powodu ich niepoczytalności podczas popełniania morderstw. Ta droga obrony jest mało skuteczna, jednak czasami pozwala wzbudzić współczucie w członkach składu sędziowskiego lub u przysięgłych.
Seryjne zabójstwo w polskim prawie
Pojęcie seryjnego morderstwa nie funkcjonuje w polskim prawie karnym. Ponadto w Polsce morderstwem przez większą część doktryny jest nazywane jedynie zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem, a także popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
W znaczeniu kryminologicznym seryjny morderca jest zawsze recydywistą. Zazwyczaj seryjny morderca odpowiada w warunkach realnego zbiegu przestępstw (tzn. popełnił dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł pierwszy, chociażby nieprawomocny wyrok i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu), a czasami w warunkach ciągu przestępstw (odmiany realnego zbiegu przestępstw) – tzn. popełnił przestępstwa w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, zanim zapadł pierwszy, chociażby nieprawomocny wyrok).
Bibliografia
- Giannangelo, S.J. Psychopatologia seryjnego morderstwa. Poznań 2007, Jeżeli P To Q Wydawnictwo. (pol.)
- Gierowski, J.K.; Szaszkiewicz, M. Osobowość i motywacja sprawców zabójstw. W: J.K. Gierowski i T. Jaskiewicz-Obydzinska (red.), Zabójcy i ich ofiary (s. 35-69). Kraków 2003, Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sadowych. (pol.)
- Gierowski, J.K. Motywacja zabójstw. Kraków 1989, Wydawnictwo Akademii Medyczne. (pol.)
- Czerwinski, A., Gradoń, K. Seryjni mordercy. Warszawa 2001, Muza S.A. (pol.)
- Lane, Brian and Gregg, Wilfred. The New Encyclopedia Of Serial Killers. Headline Book Publishing, 1996. ISBN 0-7472-5361-7 (ang.)
- Norris, Joel. Serial Killers: The Growing Menace. Arrow Books, 1990. ISBN 0-09-971750-6 (ang.)
- Schechter, Harold and Everitt, David. The A to Z Encyclopedia of Serial Killers. Pocket Books, 1996. ISBN 0-671-53791-1 (ang.)
