Zamek w Sandomierzu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
merytoryczne, źródła/przypisy, drobne redakcyjne |
||
| Linia 32: | Linia 32: | ||
'''Zamek królewski w Sandomierzu''' – budowla wzniesiona na skarpie wiślanej w [[Sandomierz]]u przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]], rozbudowana w [[XVI wiek]]u. |
'''Zamek królewski w Sandomierzu''' – budowla wzniesiona na skarpie wiślanej w [[Sandomierz]]u przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]], rozbudowana w [[XVI wiek]]u. |
||
=== Gród Henryka Sandomierskiego === |
|||
[[XIV wiek|XIV-wieczny]] [[zamek]] został zbudowany na miejscu [[gród|grodu warownego]] istniejącego już w X-XI wieku. W latach [[1146]]-[[1166]] był siedzibą syna Bolesława Krzywoustego – księcia [[Henryk Sandomierski|Henryka Sandomierskiego]]. Nie wiadomo jednak jak wyglądała warownia przez niego wybudowana. |
|||
W XII wieku na dzisiejszym Wzgórzu Zamkowym powstał gród z wałami o konstrukcji skrzyniowej, co wiązać można z umiejscowieniem tu siedziby księcia [[Henryk Sandomierski|Henryka Sandomierskiego]], który nie mógł zająć starszego grodu na terenie Wzgórza Gostomianum zarezerwowanego dla zwierzchniego księcia ''princepsa''. W związku z budową umocnień rozdzielono Wzgórze Zamkowe od Wzgórza Katedralnego przekopując pomiędzy nimi głęboką fosę, nad którą znajdował się most. Na terenie grodu prawdopodobnie znajdowała się murowana romańska siedziba książęca oraz niezlokalizowana do dzisiaj kaplica św. Mikołaja. Gród na Wzgórzu Zamkowym ten uległ być może zniszczeniu podczas najazdu mongolsko-ruskiego w 1260 roku<ref>Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108</ref>. |
|||
[[Gotyk|Gotycki]] zamek wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego pozostawił swój ślad w fundamentach ośmiobocznej południowej [[wieża|wieży]] narożnej, która jest najstarszą częścią zabytku. Została wzniesiona za panowania [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]] w [[XV wiek]]u i stanowiła integralną część z tzw. Wielkim Domem – siedzibą księcia. |
|||
=== Zamek gotycki Kazimierza Wielkiego === |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | Za czasów [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]], |
||
Prawdopodobnie po 1349 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować na miejscu dawnego grodu nowy murowany zamek obronny. Z tej fazy do dzisiaj pozostał jedynie ślad w postaci fundamentów ośmiobocznej [[wieża|wieży]] od strony miasta wraz z fragmentem przylegającego do niej budynku, która to przyziemie wieży jest najstarszą widoczną dziś częścią zamku. Z 1394 roku pochodzi wzmianka informująca, że podskarbi Hinczko wypłacił 20 grzywien na budowę muru zamkowego<ref>Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108</ref>. |
|||
W czasie [[potop szwedzki|wojen ze Szwecją]] zamek został wysadzony w powietrze przez uciekającą załogę z komendantem Sinclerem. Zginęło wówczas około pięćdziesięciu Polaków, którzy pierwsi wtargnęli do opuszczonego przez wroga zamku. Ocalałe wówczas skrzydło jest tym, które przetrwało do dziś i tylko ono było odbudowywane za czasów [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]]. |
|||
=== Zamek gotycki Kazimierza Jagiellończyka === |
|||
| ⚫ | |||
Około 1480 roku budynek stojący od strony Wisły przedłużono w kierunku zachodnim, gdzie wzniesiono wieżę narożną tzw. "kurzą stopę". Zbudowano wtedy także mur biegnący od "kurzej stopy" na północ (mur ten wtopiony został w nowy budynek zachodni w latach 20. XVI wieku). Budynek południowy przedłużono też w kierunku wschodnim także na jego końcu budując niewielką wieżę narożną. Ówczesną zabudowę opisuje inwentarz z 1510 roku wymieniający na terenie zamku: bramę ze zbrojownią, dom naprzeciw Wisły (czyli budynek południowy), dom kamienny (domus lapidea) z kaplicą i izbą podstarościego (być może palatium romańskie Henryka Sandomierskiego)<ref>Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108</ref>. |
|||
=== Zamek renesansowy === |
|||
| ⚫ | Za czasów [[Zygmunt I Stary|Zygmunta Starego]] zamek zaczęto rozbudowywać około 1514 roku. Zburzono wtedy ośmioboczną wieżę Kazimierza Wielkiego<ref>Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108</ref>. W latach 1523-1529 zamek rozbudowano pod kierunkiem [[Benedykt z Sandomierza|Benedykta z Sandomierza]]. Z tej budowli przetrwał budynek zachodni łączący dwie narożne wieże. Nad wejściem od wschodniej strony zachowała się tablica elekcyjna Zygmunta Starego, data [[1520]] i [[kartusz (architektura)|kartusz]] z orłem zygmuntowskim. Elewacja tego fragmentu wykonana była ze specjalnie wypalanej cegły [[zendrówka|zendrówki]], układanej w romby. Budowniczym nadzorującym był mistrz Benedykt zwany Sandomierzaninem. Jego dziełem były m.in. dwukondygnacyjne [[arkady|arkadowe]] [[krużganek|krużganki]] wokół zamkniętego [[dziedziniec|dziedzińca]]. Wnętrza z czasów renesansu nie zachowały się. |
||
Kolejna rozbudowa została przeprowadzona w latach 1564-1566 w czasach panowania króla [[Zygmunt August|Zygmunta Augusta]]<ref>Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108</ref>. |
|||
W czasie [[potop szwedzki|Potopu szwedzkiego]] zamek i miasto zostały 13 października 1655 roku zajęte przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. [[Robert Douglas|Roberta Douglasa]]. 1 lutego 1656 roku [[Stefan Czarniecki]] odbił miasto, ale nie zdołał zająć zamku. W związku z atakami wojsk Czarnieckiego i hetmana [[Jerzy Lubomirski|Jerzego Lubomirskiego]] szwedzka załoga zamku z komendantem płk. Sinclerem otrzymała od przebywającego w pobliżu króla Szwecji Karola X Gustawa rozkaz ewakuacji i wysadzenia zamku. Zniszczenie zamku przygotował Gabriel Anastazy, który zgromadził trzysta cetnarów prochu, które eksplodowały w momencie wtargnięcia do środka oblegających. Zginęło wówczas około kilkuset Polaków, którzy pierwsi wtargnęli do opuszczonego przez wroga zamku. Ocalałe wówczas skrzydło jest tym, które przetrwało do dziś i tylko ono było odbudowywane za czasów [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]]. |
|||
=== Zamek w XIX wieku (więzienie) === |
|||
Po [[III rozbiór Polski|trzecim rozbiorze Polski]] austriacki zaborca przeznaczył budynek w [[1795]] na więzienie i siedzibę sądu. Więzienie zlikwidowano dopiero w [[1959]]. |
Po [[III rozbiór Polski|trzecim rozbiorze Polski]] austriacki zaborca przeznaczył budynek w [[1795]] na więzienie i siedzibę sądu. Więzienie zlikwidowano dopiero w [[1959]]. |
||
Obecnie w odrestaurowanych pomieszczeniach zabytkowej budowli ma siedzibę Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. |
Obecnie w odrestaurowanych pomieszczeniach zabytkowej budowli ma siedzibę Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. |
||
{{Przypisy}} |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
* 1959-1960 - Jerzy Gąssowski |
* 1959-1960 - Jerzy Gąssowski |
||
* 1979-1973 - Stanisław Tabaczyński |
* 1979-1973 - Stanisław Tabaczyński |
||
| Linia 51: | Linia 67: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
# |
# Adam Miłobędzki, ''Zamek Sandomierski'' [w:] "Studia Sandomierskie", rok 1967, s.245-276 |
||
# "Sandomierz: Badania 1969-1973" praca zbiorowa pod red. S.Tabaczyńskiego, tom 1, Warszawa 1993, tom 2, Warszawa 1996 |
# "Sandomierz: Badania 1969-1973" praca zbiorowa pod red. S.Tabaczyńskiego, tom 1, Warszawa 1993, tom 2, Warszawa 1996 |
||
# Maria Florek, "Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu" [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. KOBiDZ, Kielce 2005, s.91-108 |
|||
# {{cytuj książkę |nazwisko= Jurasz |imię= Tomasz |autor link= Tomasz Jurasz|tytuł= Zamki i ich tajemnice |rok= 1972|miesiąc= |wydawca= Wydawnictwo Iskry |miejsce= Warszawa |id= |rozdział=}} |
|||
# {{cytuj stronę| url = http://mosandomierz.republika.pl/przewodnik.html#zamek| tytuł = Historia zamku królewskiego| data dostępu = 19.04.2008| autor = | język = pl}} |
# {{cytuj stronę| url = http://mosandomierz.republika.pl/przewodnik.html#zamek| tytuł = Historia zamku królewskiego| data dostępu = 19.04.2008| autor = | język = pl}} |
||
Wersja z 22:39, 12 sty 2013
 Ocałałe i odrestaurowane zachodnie skrzydło zamku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Ukończenie budowy |
XIV w. |
| Ważniejsze przebudowy |
XVI w. |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
| Strona internetowa | |
Zamek królewski w Sandomierzu – budowla wzniesiona na skarpie wiślanej w Sandomierzu przez Kazimierza Wielkiego, rozbudowana w XVI wieku.
Gród Henryka Sandomierskiego
W XII wieku na dzisiejszym Wzgórzu Zamkowym powstał gród z wałami o konstrukcji skrzyniowej, co wiązać można z umiejscowieniem tu siedziby księcia Henryka Sandomierskiego, który nie mógł zająć starszego grodu na terenie Wzgórza Gostomianum zarezerwowanego dla zwierzchniego księcia princepsa. W związku z budową umocnień rozdzielono Wzgórze Zamkowe od Wzgórza Katedralnego przekopując pomiędzy nimi głęboką fosę, nad którą znajdował się most. Na terenie grodu prawdopodobnie znajdowała się murowana romańska siedziba książęca oraz niezlokalizowana do dzisiaj kaplica św. Mikołaja. Gród na Wzgórzu Zamkowym ten uległ być może zniszczeniu podczas najazdu mongolsko-ruskiego w 1260 roku[1].
Zamek gotycki Kazimierza Wielkiego
Prawdopodobnie po 1349 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować na miejscu dawnego grodu nowy murowany zamek obronny. Z tej fazy do dzisiaj pozostał jedynie ślad w postaci fundamentów ośmiobocznej wieży od strony miasta wraz z fragmentem przylegającego do niej budynku, która to przyziemie wieży jest najstarszą widoczną dziś częścią zamku. Z 1394 roku pochodzi wzmianka informująca, że podskarbi Hinczko wypłacił 20 grzywien na budowę muru zamkowego[2].
Zamek gotycki Kazimierza Jagiellończyka
Około 1480 roku budynek stojący od strony Wisły przedłużono w kierunku zachodnim, gdzie wzniesiono wieżę narożną tzw. "kurzą stopę". Zbudowano wtedy także mur biegnący od "kurzej stopy" na północ (mur ten wtopiony został w nowy budynek zachodni w latach 20. XVI wieku). Budynek południowy przedłużono też w kierunku wschodnim także na jego końcu budując niewielką wieżę narożną. Ówczesną zabudowę opisuje inwentarz z 1510 roku wymieniający na terenie zamku: bramę ze zbrojownią, dom naprzeciw Wisły (czyli budynek południowy), dom kamienny (domus lapidea) z kaplicą i izbą podstarościego (być może palatium romańskie Henryka Sandomierskiego)[3].
Zamek renesansowy
Za czasów Zygmunta Starego zamek zaczęto rozbudowywać około 1514 roku. Zburzono wtedy ośmioboczną wieżę Kazimierza Wielkiego[4]. W latach 1523-1529 zamek rozbudowano pod kierunkiem Benedykta z Sandomierza. Z tej budowli przetrwał budynek zachodni łączący dwie narożne wieże. Nad wejściem od wschodniej strony zachowała się tablica elekcyjna Zygmunta Starego, data 1520 i kartusz z orłem zygmuntowskim. Elewacja tego fragmentu wykonana była ze specjalnie wypalanej cegły zendrówki, układanej w romby. Budowniczym nadzorującym był mistrz Benedykt zwany Sandomierzaninem. Jego dziełem były m.in. dwukondygnacyjne arkadowe krużganki wokół zamkniętego dziedzińca. Wnętrza z czasów renesansu nie zachowały się.
Kolejna rozbudowa została przeprowadzona w latach 1564-1566 w czasach panowania króla Zygmunta Augusta[5].
W czasie Potopu szwedzkiego zamek i miasto zostały 13 października 1655 roku zajęte przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Roberta Douglasa. 1 lutego 1656 roku Stefan Czarniecki odbił miasto, ale nie zdołał zająć zamku. W związku z atakami wojsk Czarnieckiego i hetmana Jerzego Lubomirskiego szwedzka załoga zamku z komendantem płk. Sinclerem otrzymała od przebywającego w pobliżu króla Szwecji Karola X Gustawa rozkaz ewakuacji i wysadzenia zamku. Zniszczenie zamku przygotował Gabriel Anastazy, który zgromadził trzysta cetnarów prochu, które eksplodowały w momencie wtargnięcia do środka oblegających. Zginęło wówczas około kilkuset Polaków, którzy pierwsi wtargnęli do opuszczonego przez wroga zamku. Ocalałe wówczas skrzydło jest tym, które przetrwało do dziś i tylko ono było odbudowywane za czasów Jana III Sobieskiego.
Zamek w XIX wieku (więzienie)
Po trzecim rozbiorze Polski austriacki zaborca przeznaczył budynek w 1795 na więzienie i siedzibę sądu. Więzienie zlikwidowano dopiero w 1959.
Obecnie w odrestaurowanych pomieszczeniach zabytkowej budowli ma siedzibę Muzeum Okręgowe w Sandomierzu.
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
- ↑ Maria Florek, Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. Kobidz, Kielce 2005, s.91-108
Badania archeologiczne
- 1959-1960 - Jerzy Gąssowski
- 1979-1973 - Stanisław Tabaczyński
- 1980-1983 - M.Proksa
Bibliografia
- Adam Miłobędzki, Zamek Sandomierski [w:] "Studia Sandomierskie", rok 1967, s.245-276
- "Sandomierz: Badania 1969-1973" praca zbiorowa pod red. S.Tabaczyńskiego, tom 1, Warszawa 1993, tom 2, Warszawa 1996
- Maria Florek, "Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu" [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. KOBiDZ, Kielce 2005, s.91-108
- Historia zamku królewskiego. [dostęp 19.04.2008]. (pol.).