Zamek w Sandomierzu

Zamek w Sandomierzu

Ocałałe i odrestaurowane zachodnie skrzydło zamku
Państwo	Polska
Miejscowość	Sandomierz
Ukończenie budowy	XIV w.
Ważniejsze przebudowy	XVI w.
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building}
Strona internetowa

{{Budynek infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt zdjęcia = | współrzędne = | nazwa oryginalna = Nieznane pola: "sekundN", "minutE", "sekundE", "stopniN", "minutN" oraz "stopniE".

Zamek królewski w Sandomierzu – budowla wzniesiona na skarpie wiślanej w Sandomierzu przez Kazimierza Wielkiego, rozbudowana w XVI wieku.

Gród Henryka Sandomierskiego

W XII wieku na dzisiejszym Wzgórzu Zamkowym powstał gród z wałami o konstrukcji skrzyniowej, co wiązać można z umiejscowieniem tu siedziby księcia Henryka Sandomierskiego, który nie mógł zająć starszego grodu na terenie Wzgórza Gostomianum zarezerwowanego dla zwierzchniego księcia princepsa. W związku z budową umocnień rozdzielono Wzgórze Zamkowe od Wzgórza Katedralnego przekopując pomiędzy nimi głęboką fosę, nad którą znajdował się most. Na terenie grodu prawdopodobnie znajdowała się murowana romańska siedziba książęca oraz niezlokalizowana do dzisiaj kaplica św. Mikołaja. Gród na Wzgórzu Zamkowym ten uległ być może zniszczeniu podczas najazdu mongolsko-ruskiego w 1260 roku.

Zamek gotycki Kazimierza Wielkiego

Prawdopodobnie po 1349 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować na miejscu dawnego grodu nowy murowany zamek obronny. Z tej fazy do dzisiaj pozostał jedynie ślad w postaci fundamentów ośmiobocznej wieży od strony miasta wraz z fragmentem przylegającego do niej budynku, która to przyziemie wieży jest najstarszą widoczną dziś częścią zamku. Z 1394 roku pochodzi wzmianka informująca, że podskarbi Hinczko wypłacił 20 grzywien na budowę muru zamkowego.

Zamek gotycki Kazimierza Jagiellończyka

Na pierwszym planie "kurza stopa"

Około 1480 roku budynek stojący od strony Wisły przedłużono w kierunku zachodnim, gdzie wzniesiono wieżę narożną tzw. "kurzą stopę". Zbudowano wtedy także mur biegnący od "kurzej stopy" na północ (mur ten wtopiony został w nowy budynek zachodni w latach 20. XVI wieku). Budynek południowy przedłużono też w kierunku wschodnim także na jego końcu budując niewielką wieżę narożną. Ówczesną zabudowę opisuje inwentarz z 1510 roku wymieniający na terenie zamku: bramę ze zbrojownią, dom naprzeciw Wisły (czyli budynek południowy), dom kamienny (domus lapidea) z kaplicą i izbą podstarościego (być może palatium romańskie Henryka Sandomierskiego).

Zamek renesansowy

Za czasów Zygmunta Starego zamek zaczęto rozbudowywać około 1514 roku. Zburzono wtedy ośmioboczną wieżę Kazimierza Wielkiego. W latach 1523-1529 zamek rozbudowano pod kierunkiem Benedykta z Sandomierza. Z tej budowli przetrwał budynek zachodni łączący dwie narożne wieże. Nad wejściem od wschodniej strony zachowała się tablica elekcyjna Zygmunta Starego, data 1520 i kartusz z orłem zygmuntowskim. Elewacja tego fragmentu wykonana była ze specjalnie wypalanej cegły zendrówki, układanej w romby. Budowniczym nadzorującym był mistrz Benedykt zwany Sandomierzaninem. Jego dziełem były m.in. dwukondygnacyjne arkadowe krużganki wokół zamkniętego dziedzińca. Wnętrza z czasów renesansu nie zachowały się.

Kolejna rozbudowa została przeprowadzona w latach 1564-1566 w czasach panowania króla Zygmunta Augusta.

W czasie Potopu szwedzkiego zamek i miasto zostały 13 października 1655 roku zajęte przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Roberta Douglasa. 1 lutego 1656 roku Stefan Czarniecki odbił miasto, ale nie zdołał zająć zamku. W związku z atakami wojsk Czarnieckiego i hetmana Jerzego Lubomirskiego szwedzka załoga zamku z komendantem płk. Sinclerem otrzymała od przebywającego w pobliżu króla Szwecji Karola X Gustawa rozkaz ewakuacji i wysadzenia zamku. Zniszczenie zamku przygotował Gabriel Anastazy, który zgromadził trzysta cetnarów prochu, które eksplodowały w momencie wtargnięcia do środka oblegających. Zginęło wówczas około kilkuset Polaków, którzy pierwsi wtargnęli do opuszczonego przez wroga zamku. Ocalało wówczas jedynie skrzydło zachodnie, które jest jedyną pozostałością dawnego zamku.

Skrzydło zachodnie zostało odnowione w latach 1680-1688 za czasów Jana III Sobieskiego i nadbudowane w północnej części.

Zamek w XIX wieku (więzienie)

Elewacja klasycystyczna z XIX w.

Po trzecim rozbiorze Polski austriacki zaborca przeznaczył budynek ok. 1820 roku na więzienie i siedzibę sądu. Przebudowano elewację od strony dziedzińca w stylu klasycystycznym. W 1894 roku dobudowano jednopiętrowy tzw. rogal mieszczący pomieszczenia dla służby więziennej (zburzono go w latach 70. XX wieku). Więzienie zlikwidowano dopiero w 1959.

Obecnie w odrestaurowanych pomieszczeniach zabytkowej budowli ma siedzibę Muzeum Okręgowe w Sandomierzu.

Badania archeologiczne

• 1959-1960 - Jerzy Gąssowski
• 1979-1973 - Stanisław Tabaczyński
• 1980-1983 - M.Proksa

Bibliografia

1. Adam Miłobędzki, Zamek Sandomierski [w:] "Studia Sandomierskie", rok 1967, s.245-276
2. "Sandomierz: Badania 1969-1973" praca zbiorowa pod red. S.Tabaczyńskiego, tom 1, Warszawa 1993, tom 2, Warszawa 1996
3. Maria Florek, "Zabudowa Wzgórza Zamkowego w Sandomierzu w średniowieczu" [w:] "Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego", wyd. KOBiDZ, Kielce 2005, s.91-108
4. Historia zamku królewskiego. [dostęp 19.04.2008]. (pol.).zły zapis daty dostępu

Linki zewnętrzne

• Witryna Muzeum Okręgowego w Sandomierzu
• Wiezienie w Sandomierzu
• Wirtualny spacer