Ulica 9 Maja w Braniewie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ulica 9 Maja
Ritterstraße
Ilustracja
Początek ul. 9 Maja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Braniewo

Długość

ok. 1 km

Przebieg
↑ul. 9 Maja
ul. Wspólna→
ul. Cicha→
←ul. Jaśminowa
←ul. Wiejska→
←ul. Przemysłowa, pl. Piłsudskiego→
↓pl. Piłsudskiego↓
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „ulica 9 Maja”
Ziemia54°23′13,0″N 19°49′38,8″E/54,386944 19,827444
Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica 9 Maja w Braniewie (niem. Ritterstraße, ul. Rycerska) – historyczna ulica Braniewa o długości ok. 1 km, będąca współcześnie w całości drogą gminną nr 2306N (do 2021 drogą powiatową), prowadząca od placu Piłsudskiego w kierunku ogródków działkowych i polderów.

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa ulicy Ritterstraße / Rittergasse (tj. ulica Rycerska) jest bardzo stara, występowała już w średniowieczu[1]. Źródłosłów jej wskazuje na kierunek terytorium zakonu krzyżackiego (niem. Ritterorden), jako że droga ta prowadziła do granicy biskupstwa warmińskiego i Prus Dolnych, należących do 1525 do Państwa Zakonu Krzyżackiego. Najbliższa wieś Siedlisko (Einsiedel) położona była już w Prusach Dolnych. Oprócz nazwy Riterstraße występowały czasowo również określenia Scheunengasse / Scheunengatz, od położonych wzdłuż ulicy stodół. Po II wojnie światowej nowe oficjalne nazwy ulic w Braniewie nadano w 1947 roku, od tej pory ulica nosi imię 9 Maja, upamiętniając zakończenie II wojny światowej[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Droga na planie miasta z 1635

Od czasów średniowiecza była to droga prowadząca z Braniewa przez mosty na Pasłęce do m.in. miejscowości Rusy (założonej 1251) oraz rybackiej wioski Stara Pasłęka (1342) nad Zalewem Wiślanym[3]. Również od czasów średniowiecza istnieją poświadczenia formowania się przy tej drodze na prawym brzegu Pasłęki początków zabudowy. Pierwsze wzmianki dotyczące łasztowni na prawym brzegu pojawiają się już w latach 1436[4] i 1452[5]. Przy łasztowni zaczął formować przedmiejski rynek (Vorstädtischer Markt), następnie odchodzące od niego ulice; jedną z nich była Ritterstraße.

W latach 1829/1830[6] przy Ritterstraße został założony cmentarz ewangelicki, gdyż gmina ewangelicka w Braniewie pod panowaniem pruskim szybko się rozrastała (pierwszy ewangelicki cmentarz, założony w 1782, zlokalizowany był również w pobliżu)[7].

W 1905 pastor protestancki Fritz Schawaller zakupił budynek przy końcu Ritterstraße (nr 34), w którym następnie został urządzony i otwarty w 1907 dom sierot dla dziewcząt (na około 30 dzieci, zdjęcie poniżej). Ostatnią przełożoną tego zakładu była diakonisa siostra Ottilie Meier[8][9][10].

W latach 1915–1916 archprezbiter braniewski ks. Max Rechelt założył przy Ritterstraße (nr 71) Fundację św. Elżbiety (St. Elisabeth-Stift)[7].

Pod adresem Ritterstraße 3 przez wiele lata funkcjonował zakład fotograficzny należący najpierw do firmy A. Dorn, później do Ericha Göhlmanna. Zdjęcia sygnowane przez ten zakład, przedstawiające portrety osób i widoki miasta, są do dziś często spotykane[11][12][13][14][15][16][17].

Przed II wojną światową Ritterstraße była jedną z najgęściej zaludnionych ulic miasta, w 1930 posiadała 71 numerów (tylko więcej miały Langgasse – 82 oraz Seeligerstr. – 74)[18]. W 1939 posiadała już 101 numerów, wówczas tylko Tannenbergstraße liczyła więcej, bo 122 numery[19].

Fundacja św. Elżbiety[edytuj | edytuj kod]

W latach 1915–1916 przy Ritterstraße 71 utworzona została Fundacja św. Elżbiety (St. Elisabeth-Stift)[7]. Był to katolicki zakład wychowawczy dla dziewcząt. Twórcą fundacji był archiprezbiter i proboszcz parafii św. Katarzyny Max Rechelt (1866–1931). W roku 1922 nastąpiła zmiana charakteru placówki. Zamieszkujące tu w pierwszym okreśie działalności pensjonariuszki zostały przeniesione do klasztoru sióstr katarzynek, a placówka zaczęła odtąd służyć resocjalizacji i edukacji „upadłych dziewcząt”. Pewnej dyskretności sprzyjała jej lokalizacja na obrzeżach miasta. Placówkę zaczęto nazywać odtąd katolickim zakładem Magdalenek w opozycji do podobnej placówki protestanckiej. Osobliwe, że katolicki zakład wychowawczy założony został w przeważająco ewangelickiej części miasta, analogicznie jak protestancką fundację św. Magdaleny (Magdalenenstift) o podobnym charakterze otwarto 4 listopada 1907 roku na obrzeżach właśnie katolickiej części miasta (przy Teichstraße)[20].

Dziewcząt w fundacji św. Elżbiety uczono prac domowych, robót ręcznych i prac ogrodniczych. Zakładem opiekowały się siostry katarzynki z miejscowego klasztoru. W konserwatywnych kręgach Kościoła katolickiego taka forma działalności spotykała się ze sprzeciwem. W 1930 kuratorem fundacji był prof. Steinmann z Państwowej Akademii w Braniewie[18]. Fundacja została zamknięta 20 lutego 1945 w obliczu nadciągającego frontu armii sowieckiej[21]. Współcześnie jest budynek mieszkalny nr 55. Ze względu na okazałą i nietypową architekturę od wielu lat posiada przydomek „Belweder”. Ów przydomek jest jednak ironiczny, gdyż budynek przeznaczony jest na mieszkania socjalne, w pewnym okresie eksmitowano do tego budynku osoby, które sprawiały trudności w swoim dotychczasowym miejscu zamieszkania. Przez częste problemy z prawem niektórych mieszkańców, a także przez zły stan techniczno-sanitarny, posiada wśród mieszkańców miasta złą sławę[22][23][24].

Po 1945 roku[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu wojny była to jedna z pierwszych ulic, w której zamieszkali polscy osadnicy miasta[25].

Po wojnie numeracja niektórych budynków została zachowana taka sama jak przed wojną (np. nry 13, 15, 17, 19)[26].

Ze względu na niskie położenie ulicy względem poziomu morza (2–3 m), ulica przy wysokich stanach wód w rzece Pasłęce jest podtapiana, jak np. miało to miejsce w 2002 roku[27].

Uchwałą nr XXVII/272/21 Rady Miejskiej w Braniewie z dnia 25 sierpnia 2021 ulica została przekwalifikowana z kategorii drogi powiatowej do drogi gminnej[28][29].

Galeria zdjęć (ul. 9 Maja)[edytuj | edytuj kod]

  • Początek ulicy, rok 1916
    Początek ulicy, rok 1916
  • Widok współczesny, 2023
    Widok współczesny, 2023
  • Fundacja św. Magdaleny
    Fundacja św. Magdaleny
  • Ten sam budynek współcześnie
    Ten sam budynek współcześnie
  • Róg pl. Piłsudskiego i 9 Maja
    Róg pl. Piłsudskiego i 9 Maja
  • Skrzyżowanie z ul. Wiejską (fabryka pieców)
    Skrzyżowanie z ul. Wiejską (fabryka pieców)
  • Dom sierot dla dziewcząt (1912)
    Dom sierot dla dziewcząt (1912)
  • Przedszkole, dziś jedyna ekspozytura działalności opiekuńczo-wychowawczej
    Przedszkole, dziś jedyna ekspozytura działalności opiekuńczo-wychowawczej
  • Park po przedwojennym cmentarzu
    Park po przedwojennym cmentarzu
  • Skrzyżowanie ul. 9 Maja z ul. Wspólną
    Skrzyżowanie ul. 9 Maja z ul. Wspólną

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Augustin Lutterberg Zur Baugeschichte der Altstadt Braunsberg. ZGAE 19/1916, s. 718.
  2. ↑ Stanisław Achremczyk, Alojzy Szorc Braniewo, Olsztyn 1995, s. 264
  3. ↑ Georg Mielcarczyk Braunsberg und Umgebung, Am 1. Juni begann die Keitelfischerei, Lippstadt 1983, s. 41
  4. ↑ Wiesław Długokęcki Delta rzeki Pasłęki i port zewnętrzny Braniewa w średniowieczu Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 641-650 2000 s. 642
  5. ↑ Augustin Lutterberg, Zur Baugeschichte der Altstadt Braunsberg, ZGAE, XIX, 1916, s. 717
  6. ↑ Georg Mielcarczyk Braunsberg und Umgebung, Die Königsberger Straße, Lippstadt 1983, s. 51
  7. ↑ a b c Braunsberg im Wandel der Jahrhunderte. Festschrift zum 650jährigen Stadtjubiläum am 23. und 24. Juni 1934 von Franz Buchholz
  8. ↑ Deutsche Fürsorge - Erziehungs - Anstalten in Wort und Bild, Halle 1912
  9. ↑ Hans Geiger, Ruth Hilbig Die evangelische Kirchengemeinde in Braunsberg [w:] Braunsberg / Ostpreußen. Unsere Schulen, Heft 67, Sommer 1998
  10. ↑ Hans Geiger Die evangelische Kirchengemeinde in Braunsberg [w:] Braunsberg/Ostpreußen. Unsere Schulen, Heft 67 Sommer 1998
  11. ↑ Archiwum Zdjęć - Prusy Wschodnie, Spitzings, Ackerbauschule [online], www.bildarchiv-ostpreussen.de [dostęp 2023-11-21].
  12. ↑ Archiwum Zdjęć - Prusy Wschodnie, Löwenstein, Kirche, Schule, Pfarrhaus, Potpourrikarte [online], www.bildarchiv-ostpreussen.de [dostęp 2023-11-21].
  13. ↑ Bildarchiv Ostpreußen, Braunsberg, Gymnasium, Oberlehrer Dr. Eugen Dombrowski [online], www.bildarchiv-ostpreussen.de [dostęp 2023-11-21].
  14. ↑ Bildarchiv Ostpreußen, Palmnicken, Schlosshotel, Parkseite [online], www.bildarchiv-ostpreussen.de [dostęp 2023-11-21].
  15. ↑ Archiwum Zdjęć - Prusy Wschodnie, Braunsberg, Ostpr., Waldhaus [online], www.bildarchiv-ostpreussen.de [dostęp 2023-11-21].
  16. ↑ Archiwum Zdjęć - Prusy Wschodnie, Braunsberg, Gardesoldat [online], www.bildarchiv-ostpreussen.de [dostęp 2023-11-21].
  17. ↑ Soldaten des 1. WKs im Fotostudio Göhlmann, Braunsberg [online], Portal Ahnenspuren - Suche in Ostpreußen [dostęp 2023-11-21] (niem.).
  18. ↑ a b Adreßbuch des Kreises Braunsberg, Ausgabe (wydanie) 1930.
  19. ↑ Adres za: Stadt Braunsberg im Ermland: ein Familienbuch, von Walter Merten, 1976
  20. ↑ Das Magdalenenstift zu Braunsberg [w:] Deutsche Fürsorge - Erziehungs - Anstalten in Wort und Bild, Halle 1912, s. 227
  21. ↑ Relinde Meiwes, Klosterleben in bewegten Zeiten. Die Geschichte der ermlӓndischen Katharinenschwestern (1914–1962), Paderborn 2016, s. 68, 153
  22. ↑ W braniewskim belwederze. Nożem w brzuch [w:] IKAT. Ilustrowany Kurier Terenowy, nr 7 (154), Rok VI, 14–20 lutego 1995 r.
  23. ↑ Miejski portal informacyjny: Braniewo, Frombork, Lelkowo, Pieniężno, Płoskinia Obok nas - Skazani na Belweder
  24. ↑ Braniewo. Belweder – dom na marginesie. Tu mieszka brud i strach [w:] IKAT. Gazeta Braniewska 28 września 2001 r., s. 2
  25. ↑ Alois Latki Braunsberg – Herbst 1945 bis Dezember 1946 [w:] Braunsberg / Ostpreußen. Unsere Schulen, Heft 53, Sommer 1991
  26. ↑ Historia i teraźniejszość. Uczniowie w koszarach [w:] IKAT. Gazeta Braniewska, 29 maja 2001 r.
  27. ↑ Nadeszła wielka woda [w:] IKAT. Gazeta Braniewska, 1–7 lutego 2002 r., s. 2
  28. ↑ Uchwała nr XXVII/272/21 Rady Miejskiej w Braniewie z dnia 25 sierpnia 2021 r. w sprawie zaliczenia dotychczasowych dróg powiatowych do kategorii dróg gminnych
  29. ↑ Urząd Miasta Braniewa. Mapa zarządców dróg w Braniewie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_9_Maja_w_Braniewie&oldid=73571376”