Wertikal-1

Wertikal-1 – rakieta geofizyczna wystrzelona w ramach programu Interkosmos. Początek nowej serii doświadczeń krajów socjalistycznych przy użyciu rakiet typu Wertikal.

Budowa rakiety

Rakieta pozwalała na powrót aparatury naukowej na Ziemię. Była rakietą jednostopniową, miała kształt cylindra o wysokości 23 metrów i średnicę 1,65 metra. Na jej wierzchołku znajdował się cylindryczny zasobnik, w którym umieszczana była aparatura pomocnicza. Nad zasobnikiem umocowany był zasobnik sferyczny o średnicy około 1,5 m. Zawierał aparaturę pomiarową i system spadochronowy. Była to konstrukcja identyczna z pierwszym członem rakiety nośnej Kosmos. Nośność rakiety wynosiła 1300 kg na wysokość 500 km. Rakieta wznosi się prawie pionowo – stąd jej nazwa Wertikal. W czasie kilkuminutowej pracy silników osiąga z prędkością 3 km/s wysokość 90 km. Po wyłączeniu silników rakieta nadal leci pionowo, stopniowo zmniejszając prędkość aż do wysokości 500 km. Z pułapu 500 km rakieta zaczyna swobodny spadek, rozpędzając się ponownie do 3 km/ s. Odległość od 90 km nad Ziemią do wierzchołka toru lotu i z powrotem do 100 km, przebywa w czasie około dziesięciu minut. Jest to okres funkcjonowania aparatury. Na wysokości 100 km zasobnik się zamyka i następnie oddziela od rakiety. Na wysokości sześciu kilometrów otwiera się duży spadochron. Sferyczny zasobnik jest jedynym elementem, który nie ulega zniszczeniu. Rakieta ulega zniszczeniu i spaleniu przy wejściu w gęste warstwy atmosfery. W rakiecie umieszczano kulisty zasobnik z aparaturą badawczą. Wybór tej rakiety ograniczał funkcjonowanie aparatury badawczej do około dziesięciu minut.

Przebieg lotu badawczego

Start rakiety miał miejsce 28 listopada 1970 roku. Na wysokości 90 km otworzyła się osłona kulistego zasobnika i wysunęła się konsola z czujnikami aparatury pomiarowo-badawczej. Po osiągnięciu maksymalnej wysokości rakiety, w czasie opadania na wysokości 100 km nastąpiło zamknięcie osłon i oddzielenie się zasobnika z aparaturą. W czasie swobodnego spadku na wysokości 6 km otworzył się spadochron i nieuszkodzony zasobnik wylądował na Ziemi. Cały lot trwał piętnaście minut.

Aparatura naukowa

Aparatura badawcza była zaprojektowana i zbudowana przez uczonych bułgarskich, czechosłowackich, wschodnioniemieckich, polskich, węgierskich i radzieckich. Specjaliści z tych krajów, z wyjątkiem Węgrów, uczestniczyli w montażu i badaniu aparatury, a także byli obecni przy starcie rakiety. Aparatura naukowa służyła do badań ultrafioletowego, rentgenowskiego i submilimetrowego promieniowania w atmosferze Ziemi, a także koncentracji elektronów i jonów dodatnich na różnych wysokościach. Ponadto badano temperaturę elektronów i mikrometeoryty. Stanowiło to kontynuację badań rozpoczętych przez Interkosmos 1 i Interkosmos 4.
Polską aparaturę przygotowali uczeni z Uniwersytetu Wrocławskiego. Był to spektroheliograf rentgenowski z baterią kamer fotograficznych dla krótkofalowego promieniowania rentgenowskiego. Instrument ten, umożliwiający otrzymanie zdjęć Słońca, o masie kilku kilogramów zaprojektował dr Zbigniew Kordylewski. Projekt badań opracował profesor Jan Mergentaler, który kierował też przebiegiem eksperymentu.

Zobacz też

• Program Interkosmos
• Wertikal