Kot w butach

Kot w butach przed Europejskim Centrum Bajki w Pacanowie

Ilustracja Kota w butach autorstwa Gustave'a Doré

Bajka w wersji Artura Oppmana w wykonaniu Adriana Wiśniewskiego

Kot w butach – europejska baśń ludowa, opublikowana przez Charles'a Perraulta w roku 1697 w zbiorze Bajki Babci Gąski (fr. Contes de ma Mère l'Oye). Najstarsza znana wersja tej baśni została zapisana i wydana w XVI wieku przez Giovanni Francesco Straparolę w Le piacevoli notti.

Treść

Stary młynarz przed śmiercią dzieli swój majątek między trzech synów. Najmłodszy dostaje tylko kota. Dziwi się gdy spostrzega, że kot przemawia ludzkim głosem i obiecuje, że jeśli jego życie zostanie oszczędzone, pomoże młodzieńcowi się wzbogacić. W zamian prosi o buty oraz worek. Młynarczyk jest zdziwiony i pełen niedowierzania, ale przystaje na propozycję. Kot w Butach udaje się na polowanie. Do worka łapie króliki i przepiórki, które zabiera na dwór królewski i ofiarowuje je władcy jako podarunek od swego pana. Przedstawia go jednak nie jako ubogiego chłopaka, lecz Markiza de Karabasza. Król przyjmuje podarek z radością. Wkrótce potem Kot dowiaduje się, że król i jego piękna córka będą podróżować karetą wzdłuż rzeki. Kot namawia niczego nieświadomego młynarczyka, by w tym czasie ten wziął kąpiel w rzece. Kiedy królewski orszak zbliża się, Kot ukradkiem chowa odzież młynarczyka, po czym biegnie błagać o pomoc króla: jego pan, "Markiz", topi się w rzece. Młynarczyk zostaje "wyratowany", a brak jego ubrania Kot tłumaczy "kradzieżą" rabusiów. Młynarczyk, odziany w piękne stroje, odjeżdża królewskim powozem. Kot w Butach wyprzedza monarszy orszak i dociera na ziemie rządzone przez potężnego i okrutnego ogra (lub olbrzyma - ten szczegół zależy od wersji baśni). Zwierzę obiecuje napotkanym wieśniakom pracującym na polach góry złota, jeśli ci będą odpowiadać, że pola należą do Markiza de Karabasza. Kiedy król i jego świta mijają ziemie, pyta każdego chłopa, do kogo należy ta kraina. Za każdym razem wieśniacy odpowiadają, że do Markiza. Król jest pod wielkim wrażeniem potęgi "Markiza". Tymczasem Kot w Butach dociera do zamku ogra. Kłamstwami i pochlebstwami namawia go, by ten popisywał się przed nim swoimi magicznymi zdolnościami. Gdy w pewnym momencie ogr zamienia się w mysz, Kot rzuca się na niego i zjada. Gdy orszak dociera do zamku, Kot wita króla w imieniu swojego pana. Król wydaje swoją córkę za młynarczyka.

Wariacje zakończeń baśni

• W wersji Straparoli nie ma ogra; Kot zajmuje zamek należący do szlachcica, który umarł w podróży.
• W wersji Perraulta Kot zostaje wielmożnym panem.
• W wersji Basila i Jacobsa, młynarczyk obiecał kotu godziwy pogrzeb. Kot sfingował śmierć (Basil) bądź zachorował i wyglądał na nieżywego. Młynarczyk wyrzucił zwierzę na śmietnik. W wersji Basila Kot opuścił swojego pana; według Jacobsa syn młynarczyka wezwał do Kota doktora i błagał zwierzę tak długo, aż zgodziło się zostać.

Adaptacje

• W 1797 niemiecki pisarz Ludwig Tieck opublikował Der gestiefelte Kater, satyrę opartą na baśni. Ta udramatyzowana baśń ze względu na pionierski i wizjonerski sposób jej napisania przez Tiecka, odegrała istotną rolę w rozwoju późniejszego teatru, a także romantyzmu. Zjawisko, jakie wynikało ze sztuki Tiecka, F. Schlegel nazwał ironią romantyczną. Zob. więcej w art. o autorze.
• Rosyjski kompozytor César Cui skomponował w 1913 r. krótką operę dla dzieci pod tym samym tytułem. Jego Kot v sapogakh został wystawiony w Rzymie po raz pierwszy w 1915 r.
• W 1922 r. Walt Disney stworzył czarno-biały film niemy pod tym samym tytule co baśń (ang. Puss in Boots), lecz innej fabule.
• 4 listopada 2011 premierę miał film "Kota w butach" ("Puss in boots") wytwórni Dream Works. Film zrealizowano w technice 3D.