Napój energetyzujący: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne redakcyjne |
źródła/przypisy |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Dopracować|źródła=2012-06}} |
|||
[[Plik:Energy drinks collection.jpg|thumb|Energy drinki. Od góry od lewej: Bullit, Power Up. Drugi rząd: Zagłębie energii, 2KC, Force24, Techno Power, Control, Tiger gold, Tiger kal, [[Tiger Energy Drink|Tiger]]. Trzeci rząd: [[Red Bull]], Red Bull kal, Vader, Amore, Sobe Adrenaline Rush, Max Force, Kick kal, Kick. Czwarty rząd: Extremum, RX, Mixed Up, V-Power, Max Power, Dominator, Maxx!, Carreour. Piąty rząd: Ozone, Extremum speed, Level Up, RED Diabolo, Replay, R20+, XL, Ctrl, Heja, King, Shark, Energy 2000, Jump In, Cocaine, 24H, Baze. Najniższy rząd: Team Orlen, Matrix, MAx Power, Pitbull, V-Max, Ice-Cool, [[Burn (napój energetyzujący)|Burn]], Kamikaze.]] |
[[Plik:Energy drinks collection.jpg|thumb|Energy drinki. Od góry od lewej: Bullit, Power Up. Drugi rząd: Zagłębie energii, 2KC, Force24, Techno Power, Control, Tiger gold, Tiger kal, [[Tiger Energy Drink|Tiger]]. Trzeci rząd: [[Red Bull]], Red Bull kal, Vader, Amore, Sobe Adrenaline Rush, Max Force, Kick kal, Kick. Czwarty rząd: Extremum, RX, Mixed Up, V-Power, Max Power, Dominator, Maxx!, Carreour. Piąty rząd: Ozone, Extremum speed, Level Up, RED Diabolo, Replay, R20+, XL, Ctrl, Heja, King, Shark, Energy 2000, Jump In, Cocaine, 24H, Baze. Najniższy rząd: Team Orlen, Matrix, MAx Power, Pitbull, V-Max, Ice-Cool, [[Burn (napój energetyzujący)|Burn]], Kamikaze.]] |
||
'''Napój energetyzujący''' – gazowany i pobudzający [[napój bezalkoholowy]]. |
'''Napój energetyzujący''' – gazowany i pobudzający [[napój bezalkoholowy]]. |
||
Pierwszy energy drink pojawił się w [[Stany Zjednoczone|USA]] w 1949; sprzedawany był pod nazwą ''D. Enuf''. W Europie po raz pierwszy wprowadzono napoje energetyzujące w 1987, zaś spopularyzowały się po wprowadzeniu na rynek [[Red Bull|Red Bula]]{{r|ba}} (1987 w [Austria|Austrii]], w 1997 w USA{{r|caff}}). W 2014 dostępne były w ponad 140 państwach. Według jednego z badań, badań, około 50% użytkowników stanowią dzieci, nastolatkowie i młodzi dorośli (do 25 r.ż.){{r|ya}}; według innego blisko ⅔ użytkowników jest w wieku 13–35 lat, z czego ⅔ to chłopcy i mężczyźni{{r|ba}}. Na rynku światowym dostępne są również produkty znane jako ''energy shots'' oraz, niebędące napojami, ''energy sheets'', rozpuszczające się na języku, zawierające 100 mg kofeiny na porcję{{r|tox}}. |
|||
== Działanie == |
== Działanie == |
||
| ⚫ | Napoje energetyzujące mają na celu polepszyć zdolności kognitywne, uwagę i nastrój u użytkowników{{r|ba}}. Ich reklamy skierowane są głównie do sportowców, uczniów i studentów oraz osób pracujących w zawodach wymagających dużej koncentracji{{r|tabsy}}. Działanie na wysiłek psychiczny uzależniony jest od składu napoju energetyzującego, co potwierdzono w badaniu randomizowanym z podwójnie ślepą próbą{{r|g48}}. Grupa 48 nałogowych kawoszy (18 mężczyzn, 30 kobiet) którzy na 24 godziny przed rozpoczęciem badań nie pili żadnych napojów kawowych otrzymało na drodze losowania jeden z wariantów terapii napojami energetycznymi, który polegał na przyjęciu napoju energetycznego A, B, C lub D ([[placebo]]). Po 30 minutach od podania polecano wykonywanie zadań wymagających skupienia uwagi. Po 60 minutach od podania polecono wykonanie określonych zadań pamięciowych i zadań badających czas reakcji. Kolejne warianty terapii napojami każdy z uczestników badania otrzymywał po 3-dniowym okresie przerwy. Otrzymano następujące wyniki: |
||
Napoje te przeznaczone są dla osób wykonujących wzmożony wysiłek psychiczny lub krótkotrwały wysiłek fizyczny (przy długotrwałym wysiłku fizycznym o wiele bardziej sprawdzają się [[napoje izotoniczne]]). Zwiększają szybkość reakcji i wydolność organizmu, wzmacniają koncentrację, przeciwdziałają zmęczeniu oraz przyspieszają [[metabolizm]]. Z tych powodów są spożywane przez kierowców na długich trasach, studentów oraz osoby będące na [[kac]]u. Cieszą się także dużą popularnością na [[klub nocny|imprezach klubowych]]. Mają jednak wiele skutków ubocznych, mogą powodować m.in. uszkodzenia [[układ nerwowy|układu nerwowego]], [[serce|serca]] a w ekstremalnych przypadkach nawet zgon{{Fakt|data=2012-07}}. |
|||
| ⚫ | Działanie na wysiłek psychiczny uzależniony jest od składu napoju energetyzującego, co potwierdzono w badaniu randomizowanym z podwójnie ślepą próbą |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
| Linia 25: | Linia 24: | ||
|} |
|} |
||
== |
== Szkodliwość == |
||
U zdrowych dorosłych dzienne spożycie kofeiny w dawce ≤400 mg jest uznawane za bezpieczne. Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi po spożyciu energy drinków w jednym z badań były palpitacje serca lub [[tachykardia]], niepokój, problemy żołądkowe i ból w klatce piersiowej; działania niepożądane zgłosiło 188 z 217 badanych młodocianych użytkowników{{r|tabsy}}. Kofeina zawarta w energy drinkach pobudza do wydalania moczu, przez co nie powinny być one użytkowane podczas ćwiczeń w gorącym środowisku ze względu na ryzyko odwodnienia. Zważywszy na wysoką zawartość cukru przy jednoczesnym niskim pH napojów energetyzujących mogą powodować niszczenie szkliwa, co zaobserwowano w badaniach wśród [[Szwecja|szwedzkiej]] i amerykańskiej młodzieży{{r|ba}}. Energy drinki bywają również łączone z [[etanol|alkoholem]] lub innymi substancjami psychoaktywnymi{{r|tabsy|intake}}. |
|||
Napojów energetyzujących nie powinny pić [[dziecko|dzieci]] i [[młodzież]] poniżej 16 lat, [[Cukrzyca|diabetycy]], osoby chore na [[Fenyloketonuria|fenyloketonurię]], kobiety w [[Ciąża|ciąży]] oraz osoby uczulone na [[kofeina|kofeinę]], jednak [[Polska|polskie]] prawo nie zabrania sprzedaży tego typu napojów osobom poniżej 18 lat. Napojów tych nie powinno się mieszać z [[alkohole]]m, ponieważ mogą powodować złudne uczucie trzeźwości, a także z tego powodu, że zarówno alkohol jak i kofeina wywołują szybszą [[diureza|diurezę]], przez co może dojść do odwodnienia organizmu, jak i do zdecentralizowania układu krążeniowego i przez to jego nadmiernego obciążenia. W związku z tym może dochodzić do utraty przytomności, przytłumienia ośrodkowego układu nerwowego, [[tachykardia|tachykardii]] jak i innych niemiarowości serca. Nadmierne spożycie samych napojów energetycznych jest niewskazane dla osób z [[wrzód|wrzodami]] [[żołądek|żołądka]], jak i problemami ciśnieniowymi bądź kardiologicznymi. W niektórych krajach [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] zakazane jest spożywanie w klubach i pubach napojów energetycznych z alkoholem{{Fakt|data=2009-06}}. |
|||
== Skład == |
== Skład == |
||
Głównym środkiem psychoaktywnym wchodzącym w skład napojów energetyzujących jest działająca pobudzająco [[kofeina]], również w postaci wyciągu z [[guarana|guarany]] (guaraniny). Jej zawartość różni się w zależności od produktu. Innymi składnikami wchodzącymi zwykle w skład energy drinków są między innymi [[tauryna]] (zwiększająca odporność na wysiłek), [[inozytol]], [[żeń-szeń]], [[karnityna]], [[witaminy B|witaminy z grupy B]]{{r|ba}} i inne witaminy{{r|tabsy|intake}}. Mogą także zawierać wyciągi roślinne: z [[miłorząb dwuklapowy|miłorzębu]], [[ostropest plamisty|ostropestu plamistego]]{{r|tox}} czy [[yerba mate|yerby]]{{r|ba}}. |
|||
Skład większości napojów jest podobny; składają się one z [[Woda|wody]], [[Cukier spożywczy|cukru]], [[Regulatory kwasowości|regulatorów kwasowości]] ([[Kwas cytrynowy|kwasu cytrynowego]] i [[Cytrynian sodu|cytrynianu sodu]]), [[Dwutlenek węgla|dwutlenku węgla]], [[Tauryna|tauryny]] (400 – 420 mg/100 ml.), [[Kofeina|kofeiny]] (około 30 – 35 mg/100 mililitrów), [[Witaminy|witamin]] ([[Witamina B3|niacyny]], [[Kwas pantotenowy|kwasu pantotenowego]], [[Witamina B6|witaminy B6]], [[Witamina B2|ryboflawiny]] i [[Witamina B12|witaminy B12]]); niektóre zawierają też [[inozytol]], [[glukuronolakton]], [[karnityna|L-karnitynę]], [[Teobromina|teobrominę]], ekstrakty [[paulinia guarana|guarany]] i [[kwas askorbinowy]]. Napoje te są niemalże pozbawione [[Tłuszcze|tłuszczu]] i [[białka]]; ich [[wartość energetyczna]] waha się od 4 [[kaloria|kcal]] (napoje w wersji light) do 61 kcal na 100 [[litr|mililitrów]]. |
|||
{{commonscat|Energy drinks}} |
{{commonscat|Energy drinks}} |
||
| ⚫ | |||
== Linki zewnętrzne == |
|||
<ref name=tox>{{cytuj pismo | tytuł = Toxicity of energy drinks | autor = Wolk BJ, Ganetsky M, Babu KM | czasopismo = Current Opinion in Pediatrics | wolumin = 24 | wydanie = 2 | rok = 2012 | strony = 243-51 | doi = 10.1097/MOP.0b013e3283506827}}</ref> |
|||
* [http://wiadomosci.onet.pl/nauka/zle-wiesci-dla-smakoszy-napojow-energetycznych,1,4173520,wiadomosc.html Szkodliwe napoje energetyczne – Wiadomości Onet.pl] |
|||
<ref name=ba>{{cytuj pismo | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4682602/ | tytuł = Energy Drink Consumption: Beneficial and Adverse Health Effects | czasopismo = International Journal of Health Sciences | wolumin = 9 | wydanie = 4 | rok = 2015 | strony = 468–474 | PMCID = PMC4682602}}</ref> |
|||
<ref name=ya>{{cytuj pismo | tytuł = Health effects of energy drinks on children, adolescents, and young adults | autor = Seifert SM, Schaechter JL, Hershorin ER, Lipshultz SE | czasopismo = Pediatrics | rok = 2011 | wolumin = 127 | wydanie = 3 | strony = 511-28 | doi = 10.1542/peds.2009-3592}}</ref> |
|||
| ⚫ | |||
<ref name=g48>Pharmacol Biochem Behav. 2012 Oct;102(4):569-77. doi: 10.1016/j.pbb.2012.07.004. Epub 2012 Jul 20</ref> |
|||
<ref name=tabsy>{{cytuj pismo | url = http://sci-hub.cc/https://www.mja.com.au/system/files/issues/196_01_160112/gun10838_fm.pdf | tytuł = Energy drinks: health risks and toxicity | autor = Naren Gunja & Jared A Brown | czasopismo = The Medical Journal of Australia | rok = 2012 | wolumin = 196 | strony = 46–49 |
|||
| doi = 10.5694/mja11.10838}}</ref> |
|||
<ref name=caff>{{cytuj pismo | url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2735818/ | tytuł = Caffeinated Energy Drinks -- A Growing Problem | autor = Chad J. Reissig, Eric C. Strain & Roland R. Griffiths | czasopismo = Drug and Alcohol Dependence | wolumin = 99 | wydanie = 1–3 | strony = 1–10}}</ref> |
|||
<ref name=intake>{{cytuj pismo | tytuł = Intake of Energy Drinks in Association With Alcoholic Beverages in a Cohort of Students of the School of Medicine of the University of Messina | autor = Alessandro Oteri, Francesco Salvo, Achille Patrizio Caputi, Gioacchino Calapai | czasopismo = Alcoholism. Clinical & Experimental Research | wolumin = 31 | wydanie = 10 | rok = 2007 | strony = 1677–1680 | url = https://www.researchgate.net/profile/Achille_Caputi/publication/6188180_Intake_of_Energy_Drinks_in_Association_With_Alcoholic_Beverages_in_a_Cohort_of_Students_of_the_School_of_Medicine_of_the_University_of_Messina/links/0deec5395a591ccf07000000/Intake-of-Energy-Drinks-in-Association-With-Alcoholic-Beverages-in-a-Cohort-of-Students-of-the-School-of-Medicine-of-the-University-of-Messina.pdf}}</ref> |
|||
}} |
|||
[[Kategoria:Napoje energetyzujące| ]] |
[[Kategoria:Napoje energetyzujące| ]] |
||
Wersja z 14:35, 28 sty 2017
Napój energetyzujący – gazowany i pobudzający napój bezalkoholowy.
Pierwszy energy drink pojawił się w USA w 1949; sprzedawany był pod nazwą D. Enuf. W Europie po raz pierwszy wprowadzono napoje energetyzujące w 1987, zaś spopularyzowały się po wprowadzeniu na rynek Red Bula[1] (1987 w [Austria|Austrii]], w 1997 w USA[2]). W 2014 dostępne były w ponad 140 państwach. Według jednego z badań, badań, około 50% użytkowników stanowią dzieci, nastolatkowie i młodzi dorośli (do 25 r.ż.)[3]; według innego blisko ⅔ użytkowników jest w wieku 13–35 lat, z czego ⅔ to chłopcy i mężczyźni[1]. Na rynku światowym dostępne są również produkty znane jako energy shots oraz, niebędące napojami, energy sheets, rozpuszczające się na języku, zawierające 100 mg kofeiny na porcję[4].
Działanie
Napoje energetyzujące mają na celu polepszyć zdolności kognitywne, uwagę i nastrój u użytkowników[1]. Ich reklamy skierowane są głównie do sportowców, uczniów i studentów oraz osób pracujących w zawodach wymagających dużej koncentracji[5]. Działanie na wysiłek psychiczny uzależniony jest od składu napoju energetyzującego, co potwierdzono w badaniu randomizowanym z podwójnie ślepą próbą[6]. Grupa 48 nałogowych kawoszy (18 mężczyzn, 30 kobiet) którzy na 24 godziny przed rozpoczęciem badań nie pili żadnych napojów kawowych otrzymało na drodze losowania jeden z wariantów terapii napojami energetycznymi, który polegał na przyjęciu napoju energetycznego A, B, C lub D (placebo). Po 30 minutach od podania polecano wykonywanie zadań wymagających skupienia uwagi. Po 60 minutach od podania polecono wykonanie określonych zadań pamięciowych i zadań badających czas reakcji. Kolejne warianty terapii napojami każdy z uczestników badania otrzymywał po 3-dniowym okresie przerwy. Otrzymano następujące wyniki:
| Napój energetyczny | Zawartość kofeiny (mg) | Zawartość tauryny (mg) | Zawartość glukozy (g) | Działanie |
|---|---|---|---|---|
| A | 200 | 0 | 0 | Skrócony czas prostej reakcji i dla podejmowania wyboru. Podniesienie zdolności wykonawczej i pracy pamięciowej. Obniżone uczucie zmęczenia, zwiększenie nerwowości i pobudliwości. U nałogowych kawoszy nagłe odstawienie kofeiny znacząco obniża pracę umysłową. |
| B | 0 | 2000 | 0 | Wydłużony czas dla podejmowania wyboru, ale skrócony czas prostej reakcji w pracy pamięciowej. Brak ubocznych efektów odstawiennych. |
| C | 200 | 2000 | 0 | Skrócony czas prostej reakcji w pracy pamięciowej. Podniesienie zdolności wykonawczej i pracy pamięciowej. Tauryna zniosła efekty działania kofeiny na pobudliwość i wszystkie symptomy odstawienia kofeiny (ból głowy, senność lub bezsenność, drażliwość, letarg, zaparcia, sztywność mięśni, obniżenie koncentracji, depresja). |
| D (placebo) | 0 | 0 | 50 | Wydłużenie czasu reakcji. |
| A + D | 200 | 0 | 50 | Polepszenie pamięci zorientowanej na przedmioty (pamięć koloru, kształtu itd.). |
| B + D | 0 | 2000 | 50 | Polepszenie koncentracji i pracy pamięciowej. |
Szkodliwość
U zdrowych dorosłych dzienne spożycie kofeiny w dawce ≤400 mg jest uznawane za bezpieczne. Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi po spożyciu energy drinków w jednym z badań były palpitacje serca lub tachykardia, niepokój, problemy żołądkowe i ból w klatce piersiowej; działania niepożądane zgłosiło 188 z 217 badanych młodocianych użytkowników[5]. Kofeina zawarta w energy drinkach pobudza do wydalania moczu, przez co nie powinny być one użytkowane podczas ćwiczeń w gorącym środowisku ze względu na ryzyko odwodnienia. Zważywszy na wysoką zawartość cukru przy jednoczesnym niskim pH napojów energetyzujących mogą powodować niszczenie szkliwa, co zaobserwowano w badaniach wśród szwedzkiej i amerykańskiej młodzieży[1]. Energy drinki bywają również łączone z alkoholem lub innymi substancjami psychoaktywnymi[5][7].
Skład
Głównym środkiem psychoaktywnym wchodzącym w skład napojów energetyzujących jest działająca pobudzająco kofeina, również w postaci wyciągu z guarany (guaraniny). Jej zawartość różni się w zależności od produktu. Innymi składnikami wchodzącymi zwykle w skład energy drinków są między innymi tauryna (zwiększająca odporność na wysiłek), inozytol, żeń-szeń, karnityna, witaminy z grupy B[1] i inne witaminy[5][7]. Mogą także zawierać wyciągi roślinne: z miłorzębu, ostropestu plamistego[4] czy yerby[1].
- ↑ a b c d e f Energy Drink Consumption: Beneficial and Adverse Health Effects. „International Journal of Health Sciences”. 9 (4), s. 468–474, 2015.
- ↑ Chad J. Reissig, Eric C. Strain & Roland R. Griffiths. Caffeinated Energy Drinks -- A Growing Problem. „Drug and Alcohol Dependence”. 99 (1–3). s. 1–10.
- ↑ Seifert SM, Schaechter JL, Hershorin ER, Lipshultz SE. Health effects of energy drinks on children, adolescents, and young adults. „Pediatrics”. 127 (3), s. 511-28, 2011. DOI: 10.1542/peds.2009-3592.
- ↑ a b Wolk BJ, Ganetsky M, Babu KM. Toxicity of energy drinks. „Current Opinion in Pediatrics”. 24 (2), s. 243-51, 2012. DOI: 10.1097/MOP.0b013e3283506827.
- ↑ a b c d Naren Gunja & Jared A Brown. Energy drinks: health risks and toxicity. „The Medical Journal of Australia”. 196, s. 46–49, 2012. DOI: 10.5694/mja11.10838.
- ↑ Pharmacol Biochem Behav. 2012 Oct;102(4):569-77. doi: 10.1016/j.pbb.2012.07.004. Epub 2012 Jul 20
- ↑ a b Alessandro Oteri, Francesco Salvo, Achille Patrizio Caputi, Gioacchino Calapai. Intake of Energy Drinks in Association With Alcoholic Beverages in a Cohort of Students of the School of Medicine of the University of Messina. „Alcoholism. Clinical & Experimental Research”. 31 (10), s. 1677–1680, 2007.